Συνήγορος του Πολίτη: Στο φως εκατοντάδες περιστατικά αστυνομικής αυθαιρεσίας

Βιασμός με κλομπ, υπερβολική χρήση όπλων, βασανιστήρια σε κάθε μορφή... και στη συνέχεια κουκούλωμα των υποθέσεων ώστε οι υπεύθυνοι να πέσουν στα μαλακά.

Ολα τα παραπάνω καλείται να ξεσκεπάσει ο Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας που δημιούργησε ο Συνήγορος του Πολίτη και παρουσίασε την Παρασκευή (25/10) την πρώτη του ετήσια έκθεση, παρουσία του υπουργού Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη και του προέδρου του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Λίνου – Αλέξανδρου Σισιλιάνου.

Η πλειονότητα των υποθέσεων με τις οποίες ασχολήθηκε ο Μηχανισμός του Συνηγόρου του Πολίτη (ΕΜΗΔΙΠΑ) στην πρώτη περίοδο λειτουργίας του από το καλοκαίρι του 2017 έως το τέλος του 2018 αφορούσαν την Ελληνική Αστυνομία και ελάχιστες το Λιμενικό Σώμα. Συνολικά ασχολήθηκε με 296 υποθέσεις ενώ 25 κρίθηκε ότι εκφεύγουν της αρμοδιότητάς του. Σύμφωνα με τα στατιστικά:

• Από τις 296 υποθέσεις, οι 269 παρέμεναν στις 31/12/2018 υπό διερεύνηση σε διάφορα στάδια επεξεργασίας (αναμονή στοιχείων από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίας, αναμονή απάντησης σε αίτημα για συμπλήρωση των πορισμάτων).
• Η συντριπτική πλειονότητα αφορά την ΕΛΑΣ, γεγονός απολύτως αναμενόμενο δεδομένου του όγκου των υποθέσεων που διαβιβάζει η ίδια η ΕΛΑΣ. Ειδικότερα, 290 υποθέσεις αφορούν πράξεις και παραλείψεις οργάνων της ΕΛΑΣ και 6 οργάνων του ΛΣ – ΕΛΑΚΤ.
• Από τις υποθέσεις, 25 αφορούν βασανιστήρια και άλλες προσβολές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, 49 παράνομη χρήση όπλου, 10 προσβολή της γενετήσιας ελευθερίας, τρεις αφορούν προσβολές κατά της ζωής, 37 προσβολές κατά της προσωπικής ελευθερίας, 145 προσβολές κατά της σωματικής ακεραιότητας, 7 ανάρμοστη συμπεριφορά, ενώ σε 21 περιπτώσεις διερευνήθηκε η ύπαρξη ρατσιστικού κινήτρου.
• Από το σύνολο των υποθέσεων που εξέτασε ο Μηχανισμός, σε 18 περιπτώσεις έθεσε την υπόθεση στο αρχείο, κρίνοντας ότι δεν υφίσταται λόγος περαιτέρω διερεύνησής της, ενημερώνοντας ταυτόχρονα την ελεγχόμενη υπηρεσία σχετικά με παρατηρήσεις και προτάσεις του για τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν και προβλήματα ή άλλα ζητήματα που διαπίστωσε από την εξέταση της κάθε υπόθεσης.
• Ο Μηχανισμός ζήτησε τη συμπλήρωση του πειθαρχικού ελέγχου σε 26 περιπτώσεις. Η ΕΛΑΣ υπέβαλε συμπληρωμένο πόρισμα σύμφωνα με τις προτάσεις του Μηχανισμού σε 11 από αυτές, ενώ εκκρεμεί η απάντηση για τις υπόλοιπες.
• Από το σύνολο των 321 υποθέσεων, οι 48 από αυτές αφορούσαν επώνυμες καταγγελίες, ιδιωτών ή ενώσεων, ενώ 262 υποβλήθηκαν στον Μηχανισμό από την ΕΛΑΣ και 5 από το ΛΣ – ΕΛΑΚΤ. Επίσης, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων διαβίβασε στον Μηχανισμό μια αναφορά, η οποία, πάντως, αφορούσε πράξεις αστυνομικού οργάνου, ενώ σε μια περίπτωση ο Μηχανισμός κινήθηκε αυτεπαγγέλτως. Τέσσερις υποθέσεις –η μία εκ των οποίων αποτελεί ομάδα υποθέσεων– διαβιβάστηκαν στον Μηχανισμό από το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους (ΝΣΚ) και αφορούσαν την εκτέλεση καταδικαστικών αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Πορίσματα με «τρύπες»

Σε πορίσματα των Σωμάτων Ασφαλείας μετά από Προκαταρκτικές ή Ενορκες Διοικητικές Εξετάσεις, διαπιστωθήκαν σωρεία κενών. Ενδεικτικά:

1. Σε υπόθεση χρήσης πυροβόλων όπλων από αστυνομικούς κατά τη διάρκεια επιχείρησης με σκοπό τη σύλληψη υπόπτου για διάπραξη ληστείας, δεν κατέθεσαν όλοι οι συμμετέχοντες ένστολοι, ούτε ο οδηγός ΙΧ που προπορευόταν και έκλεισε τον δρόμο στον καταδιωκόμενο.
2. Μετά από καταγγελία πολίτη για κακομεταχείρισή του από αστυνομικούς με αφορμή τη διενέργεια τροχονομικού ελέγχου, η Προκαταρκτική Εξέταση αποφάνθηκε υπέρ της μη ύπαρξης πειθαρχικών ευθυνών, αποδεχόμενη ανεπιφύλακτα την εκδοχή των καταγγελθέντων αστυνομικών και τις εξηγήσεις τους, χωρίς να ερωτηθούν άλλοι πολίτες η αστυνομικοί που βρίσκονταν μέσα στο Αστυνομικό Τμήμα όπου έγινε το συμβάν.
3. Σε υπόθεση διερεύνησης καταγγελίας αλλοδαπού υπηκόου για ανάρμοστη συμπεριφορά αστυνομικού σε βάρος του με ενδεχόμενο ρατσιστικό κίνητρο, η οποία φέρεται να έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια ασφαλιστικού ελέγχου σε κατάστημα υγειονομικού ενδιαφέροντος, επισημάνθηκε «επιλεκτική αξιοποίηση των διαθέσιμων αποδεικτικών μέσων που δημιουργεί υπόνοιες χειραγώγησης της διενεργούμενης έρευνας».
4. Σε προανακριτική εξέταση μετά από καταγγελία ΜΚΟ για κακοποίηση πολίτη της Συρίας σε Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης νησιού του Βορειοανατολικού Αιγαίου, το συμπέρασμα ήταν ότι δεν επαληθεύθηκε η φερόμενη κακοποίηση λόγω μη παροχής στοιχείων. Ομως στην διερεύνηση κλήθηκε ως μάρτυρας μόνον ο επικεφαλής από πλευράς ΕΛΑΣ του χώρου του ΚΥΤ και όχι ο διοικητής του Κέντρου που είχε τοποθετηθεί από το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής.
5. Σε υπόθεση που αφορούσε κακοποίηση συλληφθέντος κατά τη μεταγωγή του σε ψυχιατρικό κατάστημα διαπιστώθηκε ότι κατά τη διερεύνηση του περιστατικού δεν ελήφθησαν μαρτυρικές καταθέσεις από τους υπαλλήλους και τους νοσηλευτές του ιδρύματος που ήταν παρόντες.
6. Σε υπόθεση που αφορούσε, μεταξύ άλλων, τη χρήση δακρυγόνων μέσων, ο Συνήγορος επισήμανε ότι, αν και στο σκεπτικό της έκθεσης πορίσματος ΠΔΕ που διενεργήθηκε για το συγκεκριμένο περιστατικό διαπιστώνεται πως από τους εμπλεκόμενους αστυνομικούς «έγινε η απολύτως επιβεβλημένη χρήση δακρυγόνων μέσων, προς απόκρουση της σφοδρότητας των επιθέσεων που δέχονταν (…)», εντούτοις από τα στοιχεία του φακέλου προέκυπτε η ύπαρξη αντίθετης μαρτυρίας αυτόπτη μάρτυρα φωτορεπόρτερ, ο οποίος διαπίστωνε χρήση όπλου ευθείας βολής που, όπως υποστήριζε, μπόρεσε να διακρίνει λόγω εμπειρίας ότι ήταν όπλο εκτόξευσης δακρυγόνων.
7. Σε υπόθεση διερεύνησης καταγγελίας αλλοδαπού για ανάρμοστη συμπεριφορά αστυνομικού σε βάρος του με ενδεχόμενο ρατσιστικό κίνητρο, εξετάστηκε ενόρκως μόνο η μάρτυρας η οποία αντικρούει τους ισχυρισμούς του καταγγέλλοντος και όχι οι υπόλοιποι αυτόπτες.
8. Σε υπόθεση χρήσης βίας σε κρατούμενο κατά τη διάρκεια μεταγωγής, οι καταθέσεις των εμπλεκόμενων αστυνομικών ήταν πανομοιότυπες και δεν εξετάστηκε από τον διενεργούντα τη διοικητική έρευνα η εξάντληση της χρήσης ηπιότερων μέτρων για την απόκρουση της επιθετικής συμπεριφοράς του κρατουμένου.
9. Σε υπόθεση χρήσης πυροβόλων όπλων από αστυνομικούς κατά τη διάρκεια επιχείρησης με σκοπό τη σύλληψη υπόπτου για διάπραξη ληστείας, ο ενεργήσας την ΕΔΕ παρέλειψε να συνεκτιμήσει και να αξιολογήσει το πόρισμα της πραγματογνωμοσύνης που διενεργήθηκε στο αυτοκίνητο του καταδιωκόμενου πολίτη, καθώς και φωτογραφίες του οχήματος στις οποίες απεικονίζονται ευκρινώς τα σημεία που έχουν πληγεί από τα βλήματα των πυροβόλων όπλων των αστυνομικών. Ο Μηχανισμός παρατήρησε ότι η επικινδυνότητα των βολών δεν πρέπει να κρίνεται εκ του αποτελέσματος, δηλαδή το αν τραυματίστηκε κάποιος, αλλά από τον κίνδυνο βλάβης που ενυπήρχε στη χρήση των πυροβόλων όπλων υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες.
10. Σε υποθέσεις σχετικές με καταγγελίες πολιτών για κακομεταχείρισή από αστυνομικούς, διαπιστώθηκε ότι ανατέθηκε η Προανακριτική Εξέταση σε αξιωματικούς που υπηρετούν στο ίδιο Τμήμα ή την ίδια Υποδιεύθυνση με τους ελεγχόμενους.
11. Σε επεισόδιο μετά από έλεγχο ομάδας ΔΙΑΣ σε οδηγούς οχημάτων όπου τραυματίστηκε ένας οδηγός και ένας αστυνομικός, η έρευνα δεν αξιολόγησε τις αντιφάσεις σε σημεία των καταθέσεων των αστυνομικών αλλά μόνο των πολιτών, δεν είχε διερευνηθεί πώς τραυματίστηκε ο συλληφθείς αλλά μόνο ο αστυνομικός, παρά τη σχετική ιατρική βεβαίωση και τις φωτογραφίες, και δεν είχε εξεταστεί αν ήταν αποτέλεσμα συμπεριφοράς αστυνομικών ο τραυματισμός του.

Επανεξέταση υποθέσεων

Ο Ζοντούλ ήταν μετανάστης από την Τουρκία που κατήγγειλε τον βιασμό του με κλόμπ από όργανα του Λιμενικού Σώματος το 2001. Στην ΕΔΕ που έγινε τότε ο βιασμός χαρακτηρίσθηκε «ράπισμα» και «άσκηση ψυχολογικής βίας». Ομως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) καταδίκασε την Ελλάδα το 2012 διατυπώνοντας συγκεκριμένες αμφιβολίες ως προς την ύπαρξη ενδελεχούς και αποτελεσματικής πειθαρχικής έρευνας κατά λιμενικών οργάνων, η οποία είχε καταλήξει σε μικρές πειθαρχικές ποινές ενώ τα πραγματικά περιστατικά του βιασμού διαπιστώθηκαν από το Ναυτοδικείο Χανίων (απόφαση 62/2004) και το Αναθεωρητικό Ναυτοδικείο (απόφαση 161/2006). Το ελληνικό Δικαστήριο χαρακτήρισε την πράξη ως σοβαρή προσβολή της γενετήσιας και ανθρώπινης αξιοπρέπειας και το ΕΔΔΑ ως βασανιστήριο.

Ο Συνήγορος ζήτησε επανάληψη της πειθαρχικής διαδικασίας το 2007 αλλά τότε το Λιμενικό απάντησε πως «δεν επιτρέπεται πειθαρχική δίωξη για δεύτερη φορά για το ίδιο αδίκημα». Ο Μηχανισμός επανήλθε το 2017 και τον Απρίλιο του 2018 προέκυψε νέο πόρισμα ΕΔΕ όπου όμως «ενώ φαίνεται κατ’ αρχήν δυνατή η κίνηση καταστατικής πειθαρχικής δίωξης για βαρύτερα πειθαρχικά παραπτώματα των εμπλεκόμενων λιμενικών, αυτά έχουν υποπέσει σε παραγραφή». Ο Μηχανισμός πρότεινε ως μέτρο συμμόρφωσης στο Λιμενικό Σώμα τη γραπτή έκφραση συγγνώμης από τον επικεφαλής της διοίκησης της αρμόδιας υπηρεσίας, προκειμένου να υπάρξει αφενός ηθική ικανοποίηση του θύματος και αφετέρου έμπρακτη δέσμευση της διοίκησης ότι δεν θα επαναληφθούν παρόμοιες πλημμέλειες της πειθαρχικής διαδικασίας στο μέλλον.

Επιχειρήθηκε επανεξέταση και σε πλήθος άλλων υποθέσεων με τις οποίες ασχολήθηκε το ΕΔΔΑ και ανάγονται σε μεγάλη χρονική απόσταση που οδηγεί σε παραγραφή. Ενδεικτικά, η υπόθεση Μακαρατζή ο οποίος σκοτώθηκε μέσα σε αυτοκίνητο από πυρά αστυνομικών μετά από καταδίωξη τον Σεπτέμβριο του 1995, η υπόθεση Τσελνίκου που σκοτώθηκε τον Νοέμβριο του 2001 όπου η Αστυνομία θεώρησε ότι «η εκπυρσοκρότηση δεν οφείλεται σε εσκεμμένη ενέργεια του αστυνομικού αλλά στην αιφνίδια αντίδραση του θύματος». Σε άλλη απόφαση το ΕΔΔΑ δέχθηκε ότι τον Μάιο του 1998 υπήρξε απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση δύο ανδρών Ρομά (Μπέκος-Κουτρόπουλος) από αστυνομικά όργανα και επίσης ελλιπής και αναποτελεσματική διερεύνηση τόσο κατά το πειθαρχικό όσο και κατά το δικαστικό σκέλος.

Μετά από καταγγελία δύο μοτοσικλετιστών ότι υπέστησαν βασανιστήρια ηλεκτροσόκ με ηλεκτρική ράβδο στο Αστυνομικό Τμήμα Ασπροπύργου τον Αύγουστο του 2002, ο πειθαρχικός έλεγχος επέβαλε στον διωχθέντα αστυνομικό πρόστιμο 100 ευρώ για κατοχή και χρήση φορητού ασυρμάτου χωρίς άδεια! Ο υπαίτιος αποχώρησε από την υπηρεσία την 29/1/2010, κατόπιν αιτήσεώς του, και κατά την αποχώρησή του προήχθη από τον βαθμό του αρχιφύλακα στον βαθμό του ανθυπαστυνόμου με αίτησή του. Της αποχώρησής του, οκτώ χρόνια μετά το πέρας της πειθαρχικής διαδικασίας, είχε προηγηθεί η ποινική του δίωξη, η απόρριψη της αίτησής του για την αναίρεση του παραπεμπτικού βουλεύματος και συνεχείς αναβολές και διακοπές της διαδικασίας ενώπιον του Μικτού Ορκωτού Εφετείου. Μετά την αποχώρηση από το Σώμα, ακολούθησε η καταδίκη του πρωτοδίκως, σε κάθειρξη έξι ετών και δεκαετή στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων, για βασανιστήρια από το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο Αθηνών την 13/12/2011. Στη συνέχεια, το Μικτό Ορκωτό Εφετείο Αθηνών επέβαλε, κατά συγχώνευση, συνολική ποινή φυλάκισης πέντε ετών και πενταετή στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων, μετατρέποντας τη στερητική της ελευθερίας ποινή σε χρηματική, ήτοι πέντε ευρώ ανά ημέρα φυλάκισης, πληρωτέα σε 36 δόσεις.

Νορβηγός πολίτης που είχε συλληφθεί για κλοπή τον Σεπτέμβριο του 2008 κατήγγειλε την κακοποίησή του στα κρατητήρια της Υποδιεύθυνσης Ασφαλείας λέγοντας ότι πολλοί αστυνομικοί τον χτύπησαν με κλοτσιές και γροθιές στο πρόσωπο και στα πόδια και ότι του επέφεραν κτυπήματα με κλομπ στο δεξιό γόνατο και στους αστραγάλους. Στις 5/2/2009 ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Ασφαλείας Θεσσαλονίκης διέταξε τη διεξαγωγή έρευνας η οποία ανετέθη σε αστυνομικό της Υποδιεύθυνσης Δίωξης Ναρκωτικών.

Στις 20/3/2009, ο αστυνομικός στον οποίο είχε ανατεθεί η έρευνα πρότεινε τη θέση της υπόθεσης στο αρχείο. Στις 28/5/2009, ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Ασφαλείας Θεσσαλονίκης ολοκλήρωσε τη διοικητική έρευνα επί του επιδίκου συμβάντος κρίνοντας ότι καμία ευθύνη δεν μπορούσε να αποδοθεί στους εμπλακέντες αστυνομικούς. Ειδικότερα, δέχθηκε τις μαρτυρίες των αστυνομικών, σύμφωνα με τις οποίες ο προσφεύγων φέρεται να έπεσε από έναν τοίχο κατά την απόπειρα διαφυγής του. Επίσης, διαπίστωσε πως οι αστυνομικοί είχαν δηλώσει ότι η σύλληψη του προσφεύγοντος δεν έλαβε χώρα με ηρεμία και ότι αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν σωματική δύναμη, γεγονός που φέρεται να προκάλεσε «το πολύ μία γρατσουνιά».

Υπόλογη η Ελλάδα

Οπως ανέφερε στην ομιλία του ο Συνήγορος του Πολίτη Ανδρέας Ποττάκης, η δημιουργία του Μηχανισμού ήταν αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που κράτησε πολλά χρόνια στη διάρκεια των οποίων η Ελλάδα θεωρήθηκε υπόλογη για την κακομεταχείριση κρατουμένων και την αστυνομική αυθαιρεσία. Ο κ. Ποττάκης πρόβλεψε καλύτερη απεικόνιση της λειτουργίας του Μηχανισμού όταν στην επόμενη έκθεση θα υπάρχουν στοιχεία σύγκρισης και αναφορές στην εξέλιξη των υποθέσεων. Οπως ανέφερε, ένα στα πέντε πορίσματα διερεύνησης περιστατικών από την ίδια την ΕΛΑΣ αναπέμφθηκαν για επανεξέταση καθώς διαπιστώθηκε ότι δεν είχαν κληθεί να καταθέσουν αναγκαίοι και διαθέσιμοι μάρτυρες, αλλού καλούνταν μόνον οι ελεγχόμενοι και όχι άλλοι αστυνομικοί που θα μπορούσαν να δώσουν πρόσθετα στοιχεία, δεν λαμβάνονταν υπόψιν ιατροδικαστικές πραγματογνωμοσύνες και εντοπίστηκαν πανομοιότυπες καταθέσεις μεταξύ ενστόλων σε διερεύνηση υποθέσεων χρήσης βίας.

Μονόδρομο χαρακτήρισε την εφαρμογή του κράτους Δικαίου ο Υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης τονίζοντας ότι κάθε παρέκκλιση από την εφαρμογή των κανόνων του αποτελεί «αυτοπυροβολισμό» για την Δημοκρατία. Παράλληλα, απέδωσε τα περιστατικά αυθαιρεσίας των αστυνομικών και στις κακές συνθήκες εργασίας τους αναφερόμενος σε αστυνομικά τμήματα όπως του Συντάγματος και της Ομόνοιας με τους δεκάδες κρατουμένους και το πλήθος των περιστατικών που καλούνται να διαχειριστούν.

Στην δική του ομιλία, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Λίνος Αλέξανδρος Σισιλιάνος τόνισε την σημασία της ενίσχυσης των μηχανισμών κατά της αστυνομικής αυθαιρεσίας όχι μόνο διότι η χώρα μας έχει καταδικαστεί πολλές φορές στο παρελθόν αλλά και γιατί είναι ανάγκη να αποκατασταθεί το κύρος της ΕΛΑΣ στα μάτια των πολιτών. Υπενθύμισε ότι πληροφορίες που λαμβάνονται μετά από βασανιστήρια θεωρούνται αναξιόπιστες και ζήτησε σαφείς οδηγίες για τον τρόπο λειτουργίας του Εσωτερικού Ελέγχου καθώς δεν γίνεται να κρίνει αντικειμενικά ένας αστυνομικός τον συνάδελφό του με τον οποίο βρίσκονται καθημερινά στα ίδια γραφεία και χρειάζεται να διασφαλίζεται μια απόσταση.