Πολυεθνικό SOS για τον Αώο, την «Μπλε Καρδιά» της Ευρώπης

Φραγμό στα σχέδια για την κατασκευή δύο μεγάλων και τουλάχιστον 38 μικρότερων υδροηλεκτρικών φραγμάτων κατά μήκος του ποταμού Αώου επιχειρεί να βάλει μια διεθνής σύμπραξη περιβαλλοντικών οργανώσεων από την Ελλάδα, την Αλβανία και χώρες της Κεντρικής Ευρώπης.

Ο Αώος/Βιόσα, που πηγάζει από τη Βόρεια Πίνδο και εκβάλλει στην Αδριατική, σε αλβανικό έδαφος, είναι ένας από τους τελευταίους «άγριους» ποταμούς ελεύθερης ροής στην Ευρώπη, χωρίς ανθρώπινες παρεμβάσεις σε όλο το μήκος του, με μοναδική εξαίρεση το φράγμα της ΔΕΗ στις πηγές του, στην περιοχή του Μετσόβου. Αποτελεί πολύτιμο διεθνές περιβαλλοντικό απόθεμα, ασφαλές καταφύγιο για το κυνδυνεύον είδος του ευρωπαϊκού χελιού και άλλα είδη πανίδας και χλωρίδας, αλλά και πολιτιστικό τοπόσημο, σε αδιάλειπτη σχέση με τον άνθρωπο.

Ο ποταμός έχει συνολικό μήκος 260 χιλιόμετρα, από τα οποία τα 70 στο ελληνικό και τα 190 στο αλβανικό έδαφος. Στον αλβανικό ρου προωθείται η κατασκευή δύο μεγάλων υδροηλεκτρικών φραγμάτων και αντίστοιχων ταμιευτήρων, στο Κάλιβατς βόρεια από το Τεπελένι, και στο Πότσαμ κοντά στον Αυλώνα, με το δεύτερο έργο μάλιστα να έχει προχωρήσει στο στάδιο της κατασκευής, αλλά να έχει «παγώσει» λόγω έλλειψης κονδυλίων.

Επίσης, έχει προγραμματιστεί η δημιουργία τουλάχιστον 38 μικρών φραγμάτων, κυρίως σε παραποτάμους του, που δεν θα συγκρατούν νερό σε ταμιευτήρες, αλλά θα το αποδίδουν στη ροή μετά την αξιοποίησή του για την παραγωγή ενέργειας.

«Saving Europe’s Last Free Flowing Wild River Vjosa/Aoos» (Σώζοντας τον Τελευταίο Άγριο Ποταμό Ελεύθερης Ροής στην Ευρώπη Βιόσα/Αώος), ονομάζεται το πρόγραμμα που επιχειρεί να αποτρέψει αυτά τα σχέδια. Για την υλοποίησή του συμπράττουν δύο ελληνικές οργανώσεις (Πίνδος Περιβαλλοντική και MedINΑ), η αλβανική EcoRiver, καθώς και μεγάλες διεθνείς ΜΚΟ, όπως η γερμανική Euronatur, η αυστριακή RiverWatch, το ευρωπαϊκό παράρτημα της Wetlands που εδρεύει στην Ολλανδία, και το παράρτημα της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) για τα Βαλκάνια, που εδρεύει στο Βελιγράδι.

«Ο ποταμός αποτελεί ένα ζωντανό δυναμικό οικοσύστημα, που επιτρέπει τη μετακίνηση ειδών και ως τέτοιος πρέπει να διατηρηθεί» ανέφερε στο «Έθνος της Κυριακής» η συντονίστρια του προγράμματος για λογαριασμό της «Πίνδος Περιβαλλοντική», Τόνια Γαλάνη, και πρόσθεσε:

«Η Αδριατική, όπου εκβάλλει ο Αώος, είναι σημείο εισόδου για το ευρωπαϊκό χέλι, που αναπαράγεται στη θάλασσα, αλλά χρησιμοποιεί τα εσωτερικά ύδατα για να τραφεί και να φτάσει σε στάδιο ωρίμανσης. Εισέρχεται στο ποτάμι φτάνοντας μέχρι και τις πηγές του στο Μέτσοβο, και επιστρέφει στη θάλασσα μετά από 2-3 χρόνια, όταν θα έχει φτάσει στην ώριμη αναπαραγωγική ηλικία. Πρόκειται για κρισίμως κινδυνεύον είδος παγκοσμίως και αν διακόψουμε αυτόν τον κύκλο ζωής με τα φράγματα θα αφαιρέσουμε ένα μεγάλο κεφάλαιο βιοποικιλλότητας».

Σύμφωνα με τους επιστήμονες των περιβαλλοντικών οργανώσεων, η κατασκευή των δύο μεγάλων φραγμάτων θα διαταράξει συνολικά την οικολογική ισορροπία του οικοσυστήματος, ενώ και τα μικρά, λειτουργώντας αθροιστικά, θα έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Ειδικά στην αλβανική επικράτεια, όπου ο ποταμός δέχεται τα αστικά λύματα των χωριών από τα οποία διέρχεται, ελλείψει αποχετευτικού δικτύου, η συγκράτηση των υδάτων στους ταμιευτήρες θα ακυρώσει και την δυνατότητα του ποταμού να αυτοκαθαρίζεται.

«Οι Ευρωπαίοι βλέπουν τον Αώο/Βιόσα ως περιβαλλοντικό απόθεμα της Ευρώπης. Όταν επισκέπτονται την περιοχή βρίσκουν εδώ πώς λειτουργεί ένα ποτάμι στην πραγματικότητα, κάτι που δεν έχουν τη δυνατότητα σήμερα να βρουν σε άλλες περιοχές της Ευρώπης. Πρέπει να διαφυλάξουμε αυτό το απόθεμα», είπε στο «ΕτΚ» ο Αλέξης Κατσαρός, υπεύθυνος ανάπτυξης προγραμμάτων και συνεργασιών της MedINA, και πρόσθεσε: «Προσπαθούμε μέσα και από τις διεθνείς συνεργασίες να αναδείξουμε τις συνέπειες στο οικοσύστημα από τέτοιου είδους παρεμβάσεις, να επικοινωνήσουμε την σημασία που έχει η διατήρησή του για το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και τον άνθρωπο, και να το προστατεύσουμε με νομικές ενέργειες».

Οι πολιτισμοί της Στάνης, του Ξύλου και της Πέτρας

Ο καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, και αρθρογράφος στο «Έθνος της Κυριακής», Βασίλης Νιτσιάκος, μιλώντας σε πρόσφατη εκδήλωση στην Βωβούσα, περιέγραψε με χαρακτηριστικό τρόπο την αδιάλειπτη και διαχρονική σχέση ποταμού και ανθρώπου, που πρέπει να διαφυλαχθεί. «Μέσα από αυτή την αδιάλειπτη σχέση γεννήθηκαν ο ‘πολιτισμός της Στάνης’ στα αλπικά κτηνοτροφικά λιβάδια, ο ‘πολιτισμός του Ξύλου’ χαμηλότερα στα δασικά χωριά της λεκάνης, καθώς και ο ‘πολιτισμός της Πέτρας’ στα χωριά της Λάκκας του Αώου και στα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας», είπε και πρόσθεσε: «αν στερηθούμε το ποτάμι, θα στερηθούμε κι όλους αυτούς τους ιδιαίτερους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν και συνεχίζουν να αναπτύσσονται κατά μήκος του».

Καρπός της έως τώρα προσπάθειας των οργανώσεων είναι ο νομικός οδηγός που αναμένεται να δημοσιευτεί το αμέσως προσεχές διάστημα. Ο οδηγός εντοπίζει κενά στην ελληνική νομοθεσία που αφορά την λειτουργία υδροηλεκτρικών έργων και θα αποτελέσει εγχειρίδιο για τις πιθανές νομικές ενέργειες που θα ακολουθηθούν.
Σύμφωνα με τους ανθρώπους της «Πίνδος Περιβαλλοντική», σχεδόν όλα τα φράγματα σε ελληνικούς ποταμούς έχουν προβλήματα σε ό,τι αφορά την εναρμόνισή τους με τις ευρωπαϊκές οδηγίες. Ειδικά στο φράγμα των πηγών Αώου και τον ομώνυμο ταμιευτήρα -μοναδική ανθρώπινη παρέμβαση σε όλο το μήκος του συγκεκριμένου ποταμού- δεν τηρείται η απαιτούμενη οικολογική παροχή που αποδίδει πίσω στην κοίτη την αναγκαία ποσότητα νερού για μια αποδεκτή ροή. Αντί αυτού, το νερό διοχετεύεται στον Άραχθο, με αποτέλεσμα ο Αώος να τροφοδοτείται από τους παραποτάμους του και να είναι στεγνός τους καλοκαιρινούς μήνες στο κομμάτι από  το φράγμα μέχρι τον πρώτο μεγάλο παραπόταμο, το Αρκουδόρεμα.

Στα Βαλκάνια χτυπά η «μπλε καρδιά» της Ευρώπης

Το πρόγραμμα για τον Αώο/Βιόσα εντάσσεται στην «ομπρέλα» μιας ευρύτερης πρωτοβουλίας με την ονομασία «Save the Blue Heart of Europe» (Σώστε την Μπλε Καρδιά της Ευρώπης), που στοχεύει στην προστασία και διατήρηση τεσσάρων «ανέγγιχτων» ποταμών και οικοσυστημάτων σε ολόκληρη τη βαλκανική χερσόνησο. Εκτός από τον Αώο, η εκστρατεία αφορά στον εθνικό δρυμό Mavrovo στη Βόρεια Μακεδονία, τον ποταμό Sava που διαπερνά Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία - Ερζεγοβίνη και Σερβία, καθώς και άλλα ποτάμια οικοσυστήματα της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης. Σε όλα αυτά τα οικοσυστήματα έχει σχεδιαστεί η κατασκευή φραγμάτων και ταμιευτήρων.

Η «μπλε καρδιά» της Ευρώπης χτυπά στα Βαλκάνια, λόγω και της οικονομικής υστέρησής τους σε σχέση με τις χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης. Σύμφωνα με τους ανθρώπους της πρωτοβουλίας, το οικονομικό μέλλον των βαλκανικών χωρών μπορεί να προωθηθεί με βιώσιμο τρόπο και να συνδυαστεί με τη διατήρηση του φυσικού και πολιτιστικού αυτού αποθέματος.

«Στόχος αυτής της εκστρατείας δεν μπορεί να είναι η απαγόρευση της υδροηλεκτρικής ενέργειας στην περιοχή συνολικά, αλλά η προσέγγιση χωροταξικού σχεδιασμού που θα σέβεται την διατήρηση της φύσης», διευκρινίζεται.