Το μυστήριο με την γυναίκα του Αγίου Όρους

Τα οστά μιας γυναίκας θαμμένα στο δάπεδο του νάρθηκα, στο παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη, που αποτελούσε στο παρελθόν κοιμητηριακό ναό της Μονής Παντοκράτορος στο Άγιον Όρος, αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια εργασιών αποκατάστασης. Την αρχική έκπληξη των επιστημόνων διαδέχτηκε μια μεγάλη έρευνα και οι ειδικοί έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα πως, αν τελικά επιβεβαιωθούν -μέχρι στιγμής είναι πεπεισμένοι πάνω από 90%-, θα πρόκειται για τα οστά της Στάνας, της συζύγου ενός από τους κτήτορες της Μονής, του Μπάρμπουλ ή Μπάρμπουλη, βλάχικης καταγωγής, ο οποίος μόνασε εκεί μαζί με τους τρεις γιους του.

Το ανέλπιστο εύρημα και οι πρώτες εκτιμήσεις παρουσίασαν χθες (Κυριακή 8 Δεκεμβρίου) το πρωί στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης ο αρχιτέκτονας-αναστηλωτής του Κέντρου Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς (ΚΕΔΑΚ), Φαίδωνας Χατζηαντωνίου και η Αμερικανικής καταγωγής ανθρωπολόγος, Λώρα Αντίκας-Γουίν. 

Η ομιλία τους έγινε στο πλαίσιο του 4oυ Διεθνούς Επιστημονικού Εργαστηρίου της Αγιορείτικης Εστίας, το οποίο κάλυψε τους τομείς της ιστορίας, της αρχαιολογίας, της τέχνης, της θεολογίας, της φιλολογίας, του δικαίου, των θεσμών, της αρχιτεκτονικής, αλλά και του φυσικού περιβάλλοντος στην Αθωνική Πολιτεία και ολοκληρώνεται σήμερα με την ημερίδα για τον Αγιορείτη, Αγιο Σάββα τον Χιλανδαρινό.

«Από όσο γνωρίζω, είναι η πρώτη φορά που εντοπίζονται γυναικεία οστά στο Αγιον Ορος. Η ανακάλυψή τους μας προβλημάτισε ιδιαίτερα, αλλά μετά από πολλή μελέτη καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι, αν τελικά επιβεβαιωθεί πως είναι γυναικεία, ανήκουν στη Στάσα, τη σύζυγο του Μπάρμπουλ, και μεταφέρθηκαν εκεί μετά από ανακομιδή.

Το ζευγάρι, όπως και τα παιδιά τους, μνημονεύονται ως κτήτορες από τη Μονή Παντοκράτορα» αποκάλυψε στο «Εθνος της Κυριακής» ο Φ. Χατζηαντωνίου, προσθέτοντας πως, όταν το 1983 πήγε για πρώτη φορά στο Περιβόλι της Παναγίας, ήταν γνωστή η ιστορία ενός μοναχού που πέθανε το 1978.

Ο εν λόγω μοναχός γεννήθηκε στο Αγιον Ορος και δεν είχε βγει ποτέ εκτός, γεγονός που σημαίνει ότι η μητέρα του βρέθηκε εκεί έγκυος και γέννησε. «Είναι γνωστό πως στο παρελθόν, όταν γίνονταν επιδρομές ή υπήρχαν επαναστάσεις, οι μοναχοί άνοιγαν τα σύνορα για να προστατευτεί ο ντόπιος πληθυσμός» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Η ανθρωπολόγος, Λώρα Αντίκας-Γουίν, η οποία μαζί με τον σύζυγό της Θόδωρο Αντίκα ήταν συνεργάτες του Μανόλη Ανδρόνικου στην μελέτη του σκελετικού υλικού των βασιλικών τάφων της Βεργίνας, ανέλαβε να ερευνήσει τα οργανικά στοιχεία που βρέθηκαν στο δάπεδο του νάρθηκα του παρεκκλησιού. 

«Υπάρχουν τρία θραύσματα οστών που μακροσκοπικά ανήκουν σε κνήμη γυναικείου ποδιού. Έχουν σταλεί στον «Δημόκριτο» για να μας απαντήσουν με βεβαιότητα ότι είναι πράγματι γυναικεία και στη συνέχεια με ραδιοχρονολόγηση άνθρακα 14 να δούμε σε ποια εποχή χρονολογούνται, ενώ οι αναλύσεις DNA θα πιστοποιήσουν το φύλο.

Η Μονή Παντοκράτορος βοηθάει πολύ και θέλει να δοθούν απαντήσεις» μας λέει η Λ. Αντίκας-Γουίν, προσθέτοντας ότι έχουν επίσης βρεθεί 7 κάτω γνάθοι που ανήκουν σε ισάριθμους άντρες. Τα αποτελέσματα αναμένονται σε περίπου 3 μήνες, αλλά η ομάδα των ερευνητών συνεχίζει την μελέτη του υλικού και όλες οι ενδείξεις συντείνουν στο ότι η γυναίκα, τα οστά της οποίας μεταφέρθηκαν εκεί, ήταν η Στάνα, η αγαπημένη σύζυγος του βλάχου, Μπάρμπουλου, που ήταν μεταξύ των κτητόρων.

Σύμφωνα με τον κ. Χατζηαντωνίου, τα οστά ήταν θαμμένα στο δάπεδο του νάρθηκα και τοποθετήθηκαν εκεί πιθανόν τον 16^ο αιώνα οπότε έγινε μεγάλη επέκταση της Μονής Παντοκράτορα, που συνοδεύτηκε με εργασίες και στο παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη. Εκείνες οι εργασίες έγιναν με χορηγίες εύπορων Ρουμάνων βλάχων. Ενα δεύτερο σημαντικό στοιχείο της έρευνας δείχνει ότι τα άλλα οστά που βρέθηκαν δεν ανήκουν σε καλόγερους, καθώς σε μια τέτοια περίπτωση θα φυλάσσονταν στο οστεοφυλάκιο της Μονής.

Αρα πρόκειται ενδεχομένως για κοσμικούς ίσως για κτήτορες και η οικογένεια Μπάρμπουλη κερδίσει τις περισσότερες πιθανότητες. Οι ταφές βρέθηκαν στη δυτική πλευρά του παρεκκλησιού του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη. Το παρεκκλήσι είναι χτισμένο στη νοτιοανατολική γωνία της Μονής, σε έναν απόκρημνο βράχο, πάνω στη θάλασσα και ήταν ο κτητορικός κοιμητηριακός ναός της. Διασώζονται αρχιτεκτονικά μέλη της εποχής των Κομνηνών, ενώ και η αρχιτεκτονική τυπολογία του παραπέμπει στην ίδια εποχή. Το σκαρίφημα με μολύβι ενός ιστιοφόρου του 16^ου αιώνα, πάνω από την κεντρική είσοδο του ναού, στο παλαιό επίχρισμα της εσωτερικής παρειάς του δυτικού τοίχου του νάρθηκα, χρονολογεί στην ίδια εποχή το λιθόστρωτο δάπεδο του χώρου αυτού.

Όπως λέει, ο κ. Χατζηαντωνίου, μετά τις σοβαρές καταστροφές που προκάλεσε ο μεγάλος σεισμός του 1765 και την κατολίσθηση που παρέσυρε στη θάλασσα τους τάφους δυτικά του ναού, ο Άγιος Αθανάσιος έπαψε να χρησιμοποιείται ως κοιμητηριακός ναός, δίνοντας τη θέση του στο ναό των Αγίων Αναργύρων (1771), στα βορειοδυτικά του μοναστηριού. 

Η Μονή Παντοκράτορος ιδρύθηκε λίγο πριν το 1357 από δύο αδέρφια, τον Μέγα στρατοπεδάρχη Αλέξιο και τον Μέγα Πριμηκύριο Ιωάννη, που συνδέονταν με τον βασιλικό οίκο των Παλαιολόγων, αλλά και τους Κομνηνούς. Ο Αλέξιος σκοτώθηκε υπερασπιζόμενος το νησί της Θάσου που του ανήκε -όπως και τμήμα της Λήμνου-, σε σκληρές μάχες με τους Τούρκους, ενώ ο Ιωάννης πήγε στο Αγιον Ορος και έμεινε εκεί ως τον θάνατό του, ακολουθώντας τον μοναχισμό.

Το μοναστήρι δίνει την εικόνα ενός καλά οχυρωμένου κάστρου, καθώς δεσπόζει ο επιβλητικός πύργος με τις πολεμίστρες, ενώ τα εξωτερικά κτίρια μοιάζουν να προσπαθούν να κρύψουν το καθολικό και ό,τι υπάρχει στο εσωτερικό. Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία, η επέκταση των κτισμάτων νοτιοανατολικά έγινε μεταξύ των ετών 1483-1535 και η «νέα αυλή» ήταν έργο του Μπάρμπουλου.

Ο ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ Ο ΧΙΛΑΝΔΑΡΙΝΟΣ

Η ημερίδα για τον Αγιορείτη Άγιο Σάββα τον Χιλανδαρινό, γίνεται με αφορμή της συμπλήρωση 800 ετών από την χειροτονία του ως πρώτου Αρχιεπισκόπου της εκκλησίας της Σερβίας (1219-2019). Η ημερίδα είναι αφιερωμένη στον βίο και το έργο του Αγίου Σάββα, που υπήρξε κτήτορας της Μονής Χιλανδαρίου και λαμπρή πνευματική φυσιογνωμία του Αγίου Ορους, καθώς επηρέασε βαθύτατα όχι μόνο την οργάνωση του μοναστικού βίου της Μονής Χιλανδαρίου, αλλά και εν γένει του σερβικού μοναχισμού, ενώ παρόμοιες εκδηλώσεις θα γίνουν επίσης στο Βελιγράδι.