Κώστας Αξελός: Δέκα χρόνια χωρίς την πλανητική σκέψη του

Ο Κώστας Αξελός (1924-2010), φιλόσοφος και καθηγητής Φιλοσοφίας, με σπουδαίο έργο στη Γαλλία, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους έλληνες στοχαστές. Απεβίωσε στο Παρίσι, στις 4 Φεβρουαρίου 2010. Ήταν σαν σήμερα, ακριβώς δέκα χρόνια πριν, τα οποία πέρασαν πολύ γρήγορα, σαν διαστημικός αέρας από τις ζωές μας. Από τις οποίες λείπει και θα λείπει για πάντα ο ίδιος και η σκέψη του.

Γεννήθηκε στην Αθήνα, στις 26 Ιουνίου 1924. Παράλληλα με τις γυμνασιακές σπουδές του παρακολούθησε μαθήματα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών και στη Γερμανική Σχολή. Ενεγράφη στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά ο πόλεμος τον έστρεψε προς την πολιτική. Έλαβε μέρος στην Αντίσταση ως οργανωτής, δημοσιογράφος και θεωρητικός του κομμουνιστικού κινήματος (1941-1945). Η συμμετοχή του στα Δεκεμβριανά, το 1944, είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη, τη φυλάκιση και το βασανισμό του. Αφού καταδικάστηκε σε θάνατο από κυβερνητικό στρατοδικείο και υπέστη εικονική εκτέλεση, κατάφερε τελικά να δραπετεύσει. Από το 1945 εγκατέλειψε την ενεργό πολιτική και το ΚΚΕ τον διέγραψε από τις τάξεις του.

Στα τέλη του 1945, με τη συνδρομή του Οκτάβιου Μερλιέ, τότε διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας, επιβιβάστηκε στο θρυλικό πλοίο «Ματαρόα» και κατέφυγε στο Παρίσι, όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα. Σπούδασε Φιλοσοφία στη Σορβόννη, όπου υποστήριξε τις δύο διδακτορικές του διατριβές («Ο Μαρξ στοχαστής της τεχνικής» και «Ο Ηράκλειτος και η φιλοσοφία»). Από το 1950 έως το 1957 εργάστηκε ως ερευνητής στο C.N.R.S. (Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας), στο Φιλοσοφικό Τμήμα. Κατόπιν συνέχισε την ερευνητική του εργασία για τις δύο διδακτορικές διατριβές του στην École Pratique des Hautes Études(Πρακτική Σχολή Ανωτάτων Σπουδών) έως το 1959. Από το 1962 έως το 1973 δίδαξε Φιλοσοφία στη Σορβόννη.

Υπήρξε συνεργάτης και αργότερα διευθυντής σύνταξης της επιθεώρησης Arguments (1956-1962), ενώ αργότερα ίδρυσε και διηύθυνε την ομότιτλη σειρά των Éditions de Minuit, όπου εξέδωσε και τα περισσότερα δικά του έργα. Δημοσίευσε (Ελληνικά στην αρχή και ακολούθως Γαλλικά κατά κύριο λόγο, αλλά και Γερμανικά) σειρά βιβλίων, που έχουν μεταφραστεί σε δεκαέξι γλώσσες.

Μείζον έργο του Αξελού θεωρείται «Το παιχνίδι του κόσμου», το οποίο, μαζί με τα βιβλία «Συμβολή στη λογική» και «Προς την πλανητική σκέψη», περιλαμβάνεται στην τριλογία «Το ξετύλιγμα του παιχνιδιού». Εξάλλου, ο Αξελός μετέφρασε στα Γαλλικά έργα των Χάιντεγκερ και Λούκατς, ενώ έδωσε διαλέξεις σε όλον τον κόσμο.

Τον Απρίλιο του 2000 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και το Μάρτιο του 2009, κατά τη διάρκεια της τελευταίας του επίσκεψης στην Ελλάδα, αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ Φιλοσοφίας του ΑΠΘ.

Ανεξάρτητα από το ποιο παρατηρητήριο εποπτεύει κανείς τα κοινωνικά δρώμενα της εποχής του και συναφώς ανατέμνει τη θεωρητική σκέψη που τα προσεγγίζει, επιβάλλεται να επισημανθεί ότι η φιλοσοφική παρουσία του Κώστα Αξελού στη διεθνή σκηνή των ιδεών κατέκτησε επάξια μια ξεχωριστή θέση, τόσο με την εκφραστική του όσο κυρίως με τη σύστοιχη επιλογή των θεμάτων που αποτέλεσαν τον πυρήνα της σκέψης του. Μια σκέψη και ένα έργο το οποίο δεν είναι εύκολο να αποκρυπτογραφηθούν, να φανούν τα βαθύτερα νοήματά του. Όπως ο ίδιος έλεγε, έχουμε, όμως, μια ζωή για να διαβάζουμε και να εμβαθύνουμε στις μεγάλες αλήθειες. Eν προκειμένω, στις δικές του. Μία από αυτές είναι πως αυτός ο νους, αυτό το μυαλό του Κώστα Αξελού λείπει από την εποχή μας. Και θα λείπει κι από τις επόμενες που θα έρθουν. Το παρήγορο είναι, σύμφωνα με τα γραπτά του, πως υπάρχει η «ένταση της σκέψης που αναθεωρεί τα πάντα». Κι αυτή η ένταση είναι ατέρμονη μέσα στον γαλαξία μας. Όπως και εκείνο το συναίσθημα για την απουσία του, μέσα μας...