Συνήγορος του Πολίτη: Λιγότεροι κρατούμενοι στις φυλακές-Ελλιπείς οι συνθήκες κράτησης

Μείωση στον υπερπληθυσμό των φυλακών αλλά και ελλιπείς συνθήκες κράτησης κατέγραψε ο Συνήγορος του Πολίτη στους χώρους κράτησης σε όλη την Ελλάδα το 2016 και το 2017.

Τα αποτελέσματα των αυτοψιών της ανεξάρτητης Αρχής το 2017, σε εννέα φυλακές, δέκα κρατητήρια της αστυνομίας και του Λιμενικού Σώματος, οκτώ προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης αλλοδαπών, τρεις ψυχιατρικές δομές και τρία προνοιακά ιδρύματα, περιλαμβάνονται σε ειδική έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη, που αποτελεί τον Εθνικό Μηχανισμό Πρόληψης των Βασανιστηρίων και της Κακομεταχείρισης - μόνιμο και διαρκή φορέα εξωτερικού ελέγχου των συνθηκών κράτησης. Η έκθεση, όπως και αντίστοιχη έρευνα του 2016, παρουσιάζεται σήμερα σε εκδήλωση στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, σύμφωνα με το ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Από το σύνολο των επισκέψεων σε φυλακές (Κορυδαλλός, Διαβατά, Κόρινθος, Χίος, Ιωάννινα, Κέρκυρα, Νιγρίτα, Κασσάνδρα, Κομοτηνή) διαπιστώθηκε ότι κατά το 2017 δεν παρατηρούνται φαινόμενα υπερπληθυσμού, γεγονός που έχει βελτιώσει σημαντικά τις συνθήκες κράτησης. Κοινή διαπίστωση ήδη από το 2016 αποτελεί ότι οι δυνατότητες αποφυλάκισης που δόθηκαν από το νόμο 4322/2015 μείωσαν σημαντικά τον πληθυσμό των καταστημάτων. Ωστόσο, ο Εθνικός Μηχανισμός Πρόληψης υπογραμμίζει ότι η βελτίωση των συνθηκών εγκλεισμού, προϋποθέτει την ολιστική προσέγγιση στη διαχείριση του φαινομένου, και η λήψη περιστασιακών μέτρων αποσυμφόρησης δεν είναι παρά μία μόνο πτυχή της μέριμνας που οφείλει η Πολιτεία στο πεδίο του ποινικού εγκλεισμού. Σε αυτή την κατεύθυνση πρέπει να αναληφθούν κεντρικές νομοθετικές παρεμβάσεις για τον εξορθολογισμό των ποινών, την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και τη μείωση του χρόνου εγκλεισμού με την υιοθέτηση εναλλακτικών μέτρων.

Κοινό πρόβλημα σε όλα σχεδόν τα προαναχωρησιακά κέντρα, αποτελεί η έλλειψη ιατρικού προσωπικού, διερμηνέων, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών

Σημαντικό πρόβλημα, σύμφωνα με την έκθεση του 2017, αποτελούν στα περισσότερα καταστήματα κράτησης η έλλειψη δημιουργικής απασχόλησης των κρατουμένων, γεγονός μείζονος σημασίας, ιδιαίτερα για την ψυχολογική τους κατάσταση, καθώς και η πλημμελής στελέχωση με μόνιμο εξειδικευμένο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, κοινωνιολόγους και ψυχολόγους. Επίσης, σε κανένα κατάστημα δεν υπηρετεί, αν και προβλέπεται, εγκληματολόγος.

Ο Εθνικός Μηχανισμός Πρόληψης χαιρετίζει την ίδρυση του πρώτου γυναικείου Αγροτικού Καταστήματος στον Ελαιώνα Θηβών, και διατηρεί την προσδοκία ότι άμεσα θα διαμορφωθούν οι συνθήκες ώστε να επεκταθούν οι εγκαταστάσεις.

Για τα κρατητήρια των αστυνομικών τμημάτων και του λιμενικού σώματος ο Εθνικός Μηχανισμός Πρόληψης αναδεικνύει το πρόβλημα της ακαταλληλότητας των χώρων για μακροχρόνια κράτηση. Η ανεξάρτητη αρχή επισκέφθηκε κρατητήρια που προορίζονται μόνο για διοικητική κράτηση αλλοδαπών, αλλά και κρατητήρια που δέχονται και ποινικούς και διοικητικούς κρατούμενους (ΑΤ Πετρούπολης, Σάμου, Κω, Χίου, Ιωαννίνων, Ηγουμενίτσας, Κρατητήρια Λιμεναρχείου Ηγουμενίτσας). Όπως επισημαίνεται, παρατηρήθηκε το φαινόμενο ποινικοί κρατούμενοι να κρατούνται στον ίδιο χώρο με διοικητικούς κρατούμενους. Όλοι οι χώροι είναι μικροί, χωρίς δυνατότητα προαυλισμού, με εξαίρεση το κρατητήριο του αστυνομικού τμήματος Χίου, καθώς και με ελλιπή φυσικό φωτισμό και εξαερισμό. Οι κρατούμενοι δεν έχουν πρόσβαση σε κάποιου είδους απασχόληση. Επίσης, η καθαριότητα όλων των χώρων κρίνεται ανεπαρκής και η έλλειψη ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού καθιστά δυσχερή την αντιμετώπιση των ιατρικών περιστατικών.

Έντονο πρόβλημα δημιουργείται ως προς τους αλλοδαπούς διοικητικά κρατούμενους, αναφορικά με τη σίτιση και τα προϊόντα καθημερινής υγιεινής (το ποσό που αντιστοιχεί σε κάθε κρατούμενο δεν επαρκεί για την κάλυψη όλων των αναγκών του) σε συνδυασμό με τη μεγάλη διάρκεια παραμονής τους στα αστυνομικά τμήματα.

Επιπλέον, τα τμήματα Μεταγωγών που επισκέφθηκε ο Μηχανισμός, παρουσιάζουν σημαντικά κτιριακά προβλήματα, ανεπαρκή φυσικό φωτισμό, εξαερισμό και θέρμανση, καθώς και έλλειψη προαυλισμού.

Από τις επισκέψεις σε προαναχωρησιακά κέντρα (Ταύρου, Αμυγδαλέζας, Κορίνθου, Μόριας, Παρανεστίου, Ξάνθης και Φυλακίου) και στο αστυνομικό κρατητήριο που στην ουσία λειτουργεί ως προαναχωρησιακό κέντρο στη Νέα Μενεμένη Θεσσαλονίκης, διαπιστώθηκε συνωστισμός και κράτηση σε χώρους ακατάλληλους από πλευράς προδιαγραφών, με ελλείψεις στην καθαριότητα, τη θέρμανση, την ποιότητα και ποσότητα σίτισης και την έλλειψη προσωπικών ειδών υγιεινής. Ωστόσο υπογραμμίζεται, ότι σε κάποια προαναχωρησιακά κέντρα οι συνθήκες διαβίωσης είναι βελτιωμένες σε σχέση με αυτές που επικρατούσαν σε προηγούμενες επισκέψεις. Ο αριθμός των κρατουμένων μειώθηκε κατά πολύ το 2017, και κατά κανόνα το διάστημα κράτησης δεν υπερβαίνει το εξάμηνο, σε αντίθεση με το παρελθόν. Επίσης, είναι ελάχιστες πια οι περιπτώσεις ατόμων που κρατούνται, ενώ έχουν ζήσει για χρόνια στη χώρα με νόμιμο τίτλο διαμονής, και εξέπεσαν της νομιμότητας λόγω μη έγκαιρης ανανέωσης της άδειας ή του δελτίου αιτούντος άσυλο.

Κοινό πρόβλημα σε όλα σχεδόν τα προαναχωρησιακά κέντρα, αποτελεί η έλλειψη ιατρικού προσωπικού, διερμηνέων, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών. Για τον ψυχιατρικό εγκλεισμό, ο Συνήγορος εκφράζει τον προβληματισμό του για τον τρόπο διαχείρισης των περιστατικών από το Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων Υγείας (ΕΚΕΠΥ), καθώς ο ψυχικά ασθενής μεταφέρεται με περιπολικό όπου υπάρχει κενή κλίνη, πολύ μακριά από την κατοικία και τους οικείους του.

Τέλος, κλιμάκιο του Εθνικού Μηχανισμού επισκέφθηκε για πρώτη φορά ιδιωτική μονάδα περίθαλψης ηλικιωμένων και, όπως σημειώνει, θα ακολουθήσουν περισσότερες επισκέψεις σε γηριατρικές δομές φιλοξενίας ηλικιωμένων, προκειμένου να καταγραφούν οι συνθήκες διαβίωσής τους.

Όπως σημειώνει ο Συνήγορος του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης, το 2017 ο Εθνικός Μηχανισμός Πρόληψης «έθεσε σε εφαρμογή το πλάνο χαρτογράφησης των χώρων κράτησης σε όλη την επικράτεια, την αποτύπωση των συνθηκών σε όλους τους χώρους στέρησης της ελευθερίας που εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιότητάς του». Όπως προσθέτει, «αναμένεται, ότι η πλήρης χαρτογράφηση θα ολοκληρωθεί εντός του 2018, προκειμένου πλέον ο Μηχανισμός Πρόληψης να εισέλθει σε μία νέα φάση λειτουργίας, παράλληλα προς την τακτική επισκόπηση όλων των χώρων κράτησης, αυτή της πιο στοχευμένης και συστηματικής παρακολούθησης των συνθηκών κράτησης, με ιδιαίτερη μέριμνα και προσήλωση σε χώρους που η αρχική καταγραφή και αποτύπωση ανέδειξε τα πλέον προβληματικά ευρήματα». Διευκρινίζει εξάλλου, ότι η οικονομική ενίσχυση του Μηχανισμού κατέστη εφικτή μόλις στα μέσα του 2017, γι' αυτό και το 2016 περιορίστηκε σημαντικά η εμβέλεια των δράσεών του σε σχέση με τον αρχικό προγραμματισμό.

Η έκθεση του 2017 είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Βασίλη Καρύδη, πρώην βοηθού Συνηγόρου του Πολίτη, πρώτου συντονιστή του Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης της ανεξάρτητης αρχής και μέλους της Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων.