Του Αϊ-Γιαννιού, το έθιμο του Κλήδονα στον Πόντο και αλλού

Eίναι το έθιμο της φωτιάς, με πανάρχαιες ρίζες, γνωστό από τα βυζαντινά χρόνια οπότε και απαγορεύτηκε (το 681 μ.Χ.) ως ειδωλολατρικό. Στις 23 και 24 Ιουνίου, παραμονή και ανήμερα της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, σε αυλές και σε πλατείες ανάβουν φωτιές και νέοι και νέες πηδούν τρεις φορές σταυρωτά.

Έτσι ο Αϊ-Γιάννης γίνεται ο Λαμπαδιάρης ή Λαμπαδιστής ή Λαμπροφόρος. Είναι ακόμα Κλήδονας ή Φανιστής ή Λιοτρόπης ή Ριζικάρης ή Ριγανάς.

Στον Πόντο, και ιδίως στον δυτικό, είναι ο Αγιλοτρούπης, ονομασία που πιθανώς προέρχεται από τη (θερινή) τροπή του ηλίου, καθώς η γιορτή συνέπιπτε με το θερινό ηλιοστάσιο. Όπως αναφέρει ο Δημήτρης Λουκάτος στο βιβλίο του Τα καλοκαιρινά, στη Χίο οι Πόντιοι ξενυχτούσαν χορεύοντας για να δουν το ξημέρωμα τον ήλιο που γύριζε.

Συμπλήρωμα της γιορτής ήταν ο κλήδονας – αν και έχει επικρατήσει ολόκληρο το έθιμο με τις φωτιές να ονομάζεται «έθιμο του Κλήδονα». Η λέξη είναι σύνθετη (από το αρχαίο κληδον-, που σημαίνει μαντικό σημάδι).

«Πρωταγωνιστής» είναι το αμίλητο νερό.

Την παραμονή της γιορτής, στις 23 Ιουνίου, οι ανύπαντρες κοπέλες έβαζαν μέσα σε ένα πλατύστομο σταμνί ένα αντικείμενό τους, συνήθως κόσμημα. Μετά έδιναν το σκεύος σε πρωτότοκο παιδί και το έστελναν να το γεμίσει με νερό από εφτά βρύσες, χωρίς να μιλήσει σε κανέναν.

Κατ’ άλλη εκδοχή, το νερό το έφερναν οι ίδιες οι κοπέλες, και πάλι αμίλητες.

Το σταμνί έμενε όλο το βράδυ έξω, κάτω από τα άστρα και το φεγγάρι, σκεπασμένο με ένα κόκκινο ύφασμα προκειμένου να μαγευτεί και να φανερώσει την τύχη των κοριτσιών. Σε άλλη εκδοχή του εθίμου, οι ανύπαντρες εκείνο το βράδυ ονειρεύονταν τον μελλοντικό άντρα τους.

Την επόμενη ημέρα όλες οι κοπέλες, αμίλητες, πήγαιναν στην εξοχή για τον κλήδονα, τη μαντεψιά. Μια πρωτότοκη με νυφική καλύπτρα στο κεφάλι έβαζε το χέρι της στο δοχείο και έβγαζε αντικείμενα λέγοντας παράλληλα δίστιχα· κάθε δίστιχο αντιστοιχούσε στην κάτοχο του αντικειμένου, και κατά κάποιο τρόπο φανέρωνε το μέλλον της. Η τελετή έκλεινε με γλέντι και τραγούδι ως το πρωί.

Την «προφητεία» του Κλήδονα χρησιμοποιεί ο Φίλων Κτενίδης ως βάση σε ένα ηθoγραφικό έργο με τον τίτλο Κλήδονας, που ανέβηκε πρώτη φορά το 1948 από τον Θεατρικό Όμιλο της Ευξείνου Λέσχης Θεσσαλονίκης.

«Τ’ Άγε Λουτρόπιτ’ Αγγενί, εξέβαν σον παρχάρ σο Κουμανίτσ’ μερέαν», λέει το ποντιακό δίστιχο.

Αν και ο μελετητής Άνθιμος Παπαδόπουλος θεωρεί ότι οι φωτιές και ο Κλήδονας ήταν έθιμο άγνωστο στον Πόντο, εντούτοις ο Γ. Κ. Χατζόπουλος αναφέρεται εκτενώς στο αμίλητο νερό στην ποντιακή λαπηγή: pontos newsογραφία. Σημειώνει ότι είναι έθιμο της Πρωτοχρονιάς αλλά και του Αϊ-Γιαννιού, μια μέρα γνωστή ως «ο κλήδονας, τ’ Αη-Γιάννε το κουτίν».

Την ύπαρξη του εθίμου επιβεβαιώνει βασιζόμενη σε μαρτυρίες η λαογράφος Έλσα Γαλανίδου-Μπαλφούσια στο έργο της Ποντιακή Λαογραφία (εκδ. Αρχείον Πόντου). Μία από αυτές τις μαρτυρίες, του Γ. Μέγα, αναφέρει ότι στη Σινώπη οι νοικοκυρές έπρεπε να καθαρίσουν τα σπίτια, να ξεσκονίσουν και να σφουγγαρίσουν, περιμένοντας την τύχη τους – ο Αϊ-Γιάννης πίστευαν ότι φέρνει τύχες.

Στη Ματσούκα θεωρείται ότι άναβαν την πυρά με τσίκουτα, δηλαδή με ξερόκλαδα από έλαβα που μάζευαν τα παιδιά. Το δε ξημέρωμα ανέβαιναν στον Βαζελώνα που πανηγύριζε, και από τα υψώματα έβλεπαν «πώς κλώσκεται ο ήλεν», δηλαδή πώς γυρίζει ο ήλιος.

πηγή: pontosnews

Διαβάστε ακόμη

Συγκλονιστικά στοιχεία της ΕΛΑΣ για την ενδοοικογενειακή βία - Περισσότερες από 15.000 γυναίκες θύματα σε 10 μήνες

Ψήφισαν και οι τέσσερις υποψήφιοι πρόεδροι του ΣΥΡΙΖΑ: Περισσότεροι από 21.000 πολίτες στις κάλπες - Το μήνυμα του Τσίπρα

Τα δύο σενάρια για την Προεδρία της Δημοκρατίας: Τι θα γίνει με εκλογικό νόμο και ανασχηματισμό

Ο Μασκ θέλει να δει τον... Φειδία πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης