Κορονοϊός: Βαρύ το περιβαλλοντικό φορτίο από την πανδημία - Ίχνη φυτοφαρμάκων ακόμα και σε αυγά πιγκουίνων

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 8 λεπτά ┋

Απολύτως πρόσκαιρη ήταν η ανάσα που πήρε το περιβάλλον του πλανήτη λόγω της πανδημίας, η οποία στο πρώτο της στάδιο κράτησε μεγάλο τμήμα του πληθυσμού εκτός μετακινήσεων, σχεδόν έσβησε φουγάρα από εργοστάσια και μείωσε σημαντικά την παραγωγή ρύπων.

Ωστόσο, τα χαμόγελα κράτησαν λίγο καθώς είναι γνωστό στους επιστήμονες ότι μία πανδημία, μια ανθρωπιστική κρίση δεν μπορεί ποτέ να έχει μόνιμα ευεργετικά αποτελέσματα στο περιβάλλον. Ως εκ τούτου οι συνέπειες της πανδημίας είναι ήδη ορατές και φαίνεται ότι τελικώς αυτή η περίοδος μάλλον μας πήγε πίσω σε επίπεδο αποβλήτων και ρύπανσης του υδάτινου και χερσαίου οικοσυστήματος καθώς δεδομένου ότι προτάχθηκε η δημόσια υγεία, τοποθετήθηκε σε δεύτερη μοίρα η «υγεία» του περιβάλλοντος, το οποίο πλέον έρχεται αντιμέτωπο με μία νέα γενιά αποβλήτων και χημικών ουσιών, αυτών που δημιούργησε η ίδια η πανδημία.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε στο Φόρουμ των Δελφών ο καθηγητής Αναλυτικής Χημείας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθήνας, Νίκος Θωμαίδης μόνο την πρώτη χρονιά της «επέλασης» του COVID-19, σε παγκόσμιο επίπεδο χρησιμοποιούσαμε 89 εκατομμύρια μάσκες ανά ώρα, περίπου 77 εκατομμύρια γάντια μιας χρήσης και τεράστιες ποσότητες υγρομάντηλων: «Καταλαβαίνετε τι επίδραση είχαμε ανά ώρα στο περιβάλλον» σημείωσε επισημαίνοντας ότι τα αποτελέσματα αυτών των μετρήσεων είναι εξόχως ανησυχητικά και έχουν κοινοποιηθεί στις ευρωπαϊκές αρχές με αποτέλεσμα να υπάρξει έστω σε ένα πρώτο επίπεδο μια κινητοποίηση για τη χημική ρύπανση». Την ίδια στιγμή κυρίως στο υδάτινο οικοσύστημα κατέληξαν και μεγάλες ποσότητες βιοκτόνων απορρυπαντικών, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν την ίδια περίοδο όσο ποτέ στο παρελθόν.

«Οι αλλαγές στην καθημερινότητά μας, τα lockdowns, η αυξημένη χρήση συγκεκριμένων προϊόντων προστασίας κατά της διασποράς του κορονοϊού, το διαφορετικό προφίλ φαρμακευτικών ενώσεων που καταναλώνονταν για τη διατήρηση της ψυχικής και σωματικής υγείας, επέφεραν αλλαγές στη ρύπανση του περιβάλλοντος που δεν είναι ορατές με γυμνό μάτι», λέει στο «ethnos.gr» ο κ. Θωμαίδης. Πρόκειται για τον επιστήμονα, οι αναλύσεις του οποίου από τα λύματα της Ψυττάλειας μας «συντροφεύουν» εδώ και πάνω από δύο χρόνια «προβλέποντας» τις εξάρσεις και τις υφέσεις των πανδημικών κυμάτων αφού έχει αποδειχτεί από την επιστημονική κοινότητα, πως το γενετικό υλικό (RNA) του ιού εκκρίνεται στα κόπρανα 3-5 ημέρες πριν ο προσβληθείς από τη νόσο οργανισμός, εκδηλώσει τα πρώτα συμπτώματα.

Περισσότερες χημικές ουσίες και απόβλητα κατέληξαν στο υδάτινο οικοσύστημα

Από τις αναλύσεις αυτές προέκυψε σημαντική αύξηση αντιικών φαρμάκων, αντιβιοτικών, και αναλγητικών φαρμάκων όπως η παρακεταμόλη, το 2020 σε σχέση με το 2019. Επίσης εκθετική αύξηση σημειώθηκε στη χρήση της υδροξυχλωροκίνης, η οποία είχε ενταχθεί στο θεραπευτικό πρωτόκολλο ως κατάλληλη προφυλακτική αγωγή μετά την έκθεση στον ιό αλλά και στο πλαίσιο της διαχείρισης των νοσηλευομένων ασθενών με λοίμωξη COVID-19.

Η σημασία των ουσιών που περιέχουν τα λύματα στο υδάτινο οικοσύστημα φαίνεται ξεκάθαρα από το γεγονός ότι είναι αυτά που αποτελούν την κύρια πηγή προέλευσης ρύπων σε αυτό, είτε μέσω της ατελούς απομάκρυνσης κάποιων ανθεκτικών ρύπων κατά τα στάδια επεξεργασίας των Κέντρων Επεξεργασίας Λυμάτων (ΚΕΛ), είτε εξαιτίας του μετασχηματισμού των ουσιών αυτών λόγω βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων (π.χ. φωτοδιάσπαση).

Εκτός των χημικών ουσιών όμως κατά τη διάρκεια της πανδημίας παρατηρήθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο σημαντική ρύπανση λόγω της μη ορθής απόρριψης προϊόντων που χρησιμοποιούνται για την προφύλαξη διασποράς του ιού και κυρίως από μάσκες προσώπου και γάντια μιας χρήσης. Σύμφωνα με διεθνή ερευνητική μελέτη, η απόρριψη των ιατρικών μασκών στο περιβάλλον, επιφέρει την αποικοδόμησή τους και τη δημιουργία μικροπλαστικών (πλαστικά σωματίδια μεγέθους απελευθερώνονται και κάποιες ενώσεις ορισμένες εκ των οποίων ιδιαιτέρως τοξικές.

Επιπλέον, έχουν παρατηρηθεί πολλά επεισόδια θανάτου σε θαλάσσιους και χερσαίους οργανισμούς, που προκαλούνται από την κατάποση γαντιών και μασκών, ενώ δεκάδες είναι και τα περιστατικά που κάποιο πτηνό μπερδεύτηκε στα λαστιχάκια της μάσκας και παγιδεύτηκε βάζοντας τη ζωή του σε κίνδυνο.

Οπως εξηγεί ο κ. Θωμαίδης, η εισαγωγή και η διασπορά των οργανικών ρύπων στο περιβάλλον είναι δυναμική. Η κατανομή τους πραγματοποιείται μεταξύ νερού, ιζημάτων, υδρόβιων οργανισμών και μέσω αυτών στα ανώτερα τροφικά επίπεδα της τροφικής αλυσίδας. «Αν και η απελευθέρωση των αναδυόμενων ρύπων στο υδάτινο οικοσύστημα πραγματοποιείται σε χαμηλά επίπεδα συγκεντρώσεων (ng/L έως μg/L), έχουν παρατηρηθεί και μεγαλύτερες συγκεντρώσεις (mg/L) αυτών σε διάφορα περιβαλλοντικά δείγματα, κυρίως λόγω της συνεχόμενης εισαγωγής στον υδροφόρο ορίζοντα, της βιοσυσσώρευσης στους οργανισμούς και της βιομεγέθυνσης στα ανώτερα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας, γεγονός αυξημένης επικινδυνότητας και για τη δημόσια υγεία».

Μεταβολύτες φυτοφαρμάκων ακόμα και στα αυγά πιγκουίνων

Αλλωστε ακόμα και τους επιστήμονες εξέπληξαν οι αυξημένες συγκεντρώσεις χημικών ενώσεων που καταλήγουν στο υδάτινο περιβάλλον καθώς οι ποσότητες έφτασαν από τα αναμενόμενα νανογραμμάρια σε ορισμένες περιπτώσεις τα μικρογραμμάρια. Αυτό προέκυψε από διεθνές ερευνητικό έργο σε θηράματα και θηρευτές στο πλαίσιο του οποίου οι συγκεντρώσεις που εντοπίστηκαν σε δελφίνια ή φώκιες εκτοξεύτηκαν σε ορισμένες περιπτώσεις κατά 200 ή και 1.000 φορές: «Δεν περιμέναμε να δούμε μεταβολύτες φαρμάκων ή φυτοφαρμάκων να υπάρχουν στους πιγκουίνους και τα αυγά τους. Κι αυτό δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της πανδημίας, αλλά της κλιματικής κρίσης» σημειώνει ο καθηγητής του ΕΚΠΑ.

Το εργαστήριο που διευθύνει ο ίδιος έχει επιλεγεί ως εργαστήριο αναφοράς για την ανάλυση περιβαλλοντικών δειγμάτων σημαντικών οικοσυστημάτων στην Ευρώπη (Μαύρη θάλασσα, Λεκάνη απορροής των ποταμών Δούναβη, Δνείστερου, Δνείπερου, κ.ά.) συμπεριλαμβανομένων και δειγμάτων θηρευτών από τα ανώτερα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας και των θηραμάτων τους (EU LIFE APEX, www.lifeapex.eu, 2018-2022).

Πιο συγκεκριμένα, στη Μαύρη Θάλασσα έχουν πραγματοποιηθεί ήδη 3 δειγματοληψίες (2016, 2017 και 2019), ενώ προγραμματίζεται και φετινή δειγματοληψία που θα αναδείξει την επίδραση της πανδημίας στο χημικό προφίλ των δειγμάτων. Τα αποτελέσματα της έρευνας υποδεικνύουν τη διαδρομή των χημικών ενώσεων στο οικοσύστημα και μπορούν να αναδείξουν σημειακές πηγές ρύπανσης. Για παράδειγμα η υπερφθοριωμένη ένωση Perfluorooctanesulfonic acid (PFOS), ανιχνεύθηκε στα επιφανειακά δείγματα του ποταμού Δούναβη, στη συνέχεια ανιχνεύθηκε στις εκβολές του ποταμού στης Μαύρης Θάλασσα σε χαμηλότερη συγκέντρωση, όπως επίσης και σε ψάρι της ίδιας περιοχής, ενώ επιβεβαιώθηκε και η παρουσία της σε δελφίνι του ίδιου οικοσυστήματος σε επίπεδα εκατοντάδων μg/Kg, λόγω βιοσυσσώρευσης.

Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος LIFE APEX αναλύθηκαν 200 δείγματα κορυφαίων θηρευτών (κυρίως ενυδρίδες, θαλάσσια θηλαστικά -φώκιες, δελφίνια-, γερακίνες) και θηραμάτων τους (ψάρια του γλυκού και του αλμυρού νερού) που είχαν συλλεχθεί από Περιβαλλοντικές Τράπεζες Οργανισμών και Μουσεία Φυσικής Ιστορίας από το 1996-2021 από 20 ευρωπαϊκές χώρες (ανάμεσά τους και η Ελλάδα). Κατά τη διάρκεια αυτής της πρώτης πανευρωπαϊκής μελέτης βιοπαρακολούθησης περιβαλλοντικών ρύπων σε οργανισμούς πραγματοποιήθηκε μία μοναδική καταγραφή της ρύπανσης από χημικές ενώσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αφού προσδιορίστηκαν για πρώτη φορά εκατοντάδες οργανικοί περιβαλλοντικοί ρύποι, με πολλούς από αυτούς να έχουν τάσεις βιοσυσσώρευσης στα ανώτερα επίπεδα της τροφικής αλυσίδας και, κατά συνέπεια, αυξημένη επικινδυνότητα για τη δημόσια υγεία. Παράλληλα, η ομάδα TrAMS, από το 2018 μέχρι και σήμερα, έχει αναπτύξει σημαντικές συνεργασίες με τους διεθνείς οργανισμούς OSPAR και HELCOM, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για την προστασία των οικοσυστημάτων του βορειοανατολικού Ατλαντικού Ωκεανού και της Βαλτικής θάλασσας, αντίστοιχα, και με ινστιτούτα τα οποία συλλέγουν δείγματα οργανισμών από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Στόχος αυτών των συνεργασιών είναι η συστηματική παρακολούθηση χιλιάδων ενώσεων σε οργανισμούς από διαφορετικά τροφικά επίπεδα (τόσο στο υδάτινο όσο και στο χερσαίο οικοσύστημα) και τη διάχυση των αποτελεσμάτων αυτών, μέσω του Γερμανικού Υπουργείου Περιβάλλοντος (Umweltbundesamt, UBA) και δικτύου NORMAN (https://www.norman-network.com/), στις ευρωπαϊκές κανονιστικές αρχές. Επίσης, μέσω των συνεργασιών αυτών, έχουν αναλυθεί δείγματα οργανισμών (όπως πιγκουΐνοι και φώκιες) από τα απομονωμένα οικοσυστήματα του Αρκτικού κύκλου και της Ανταρκτικής, με σκοπό την ανίχνευση περιβαλλοντικών ρύπων που έχουν προέλθει από την ανθρώπινη δραστηριότητα και έχουν μεταφερθεί στα απομονωμένα αυτά οικοσυστήματα, τα οποία έχουν γίνει πιο προσβάσιμα τα τελευταία χρόνια λόγω του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και, κατά συνέπεια, πιο περιβαλλοντικά επιβαρυμένα.

Η στροφή στην «πράσινη χημεία» αποτελεί την ενδεδειγμένη λύση, όπως επισημαίνει ο κ. Θωμαίδης: «Θα πρέπει να υπάρξουν σοβαρές επενδύσεις στη λεγόμενη πράσινη χημεια και αυστηροποίηση στο ζήτημα της αδειοδότησης των χημικών. Το ερευνητικό ενδιαφέρον είναι μεγάλο ως προς τον εντοπισμό υλικών, τα οποία θα είναι αποδομήσιμα και δε θα αφήνουν υπολείμματα στο περιβάλλον» εξηγεί.

Στην κατεύθυνση αυτή το ΕΚΠΑ σε συνεργασία με το Yale θα ιδρύσει Ερευνητικό Κέντρο στην Ελλάδα για την προώθηση της πράσινης χημείας.

Διαβάστε ακόμη