Σεισμοί από φράγματα στην Ελλάδα: Από τη λίμνη του Μαραθώνα στο Πολύφυτο Κοζάνης – Πόσο κινδυνεύουμε από τις ανθρώπινες κατασκευές

Οι σεισμοί που προκλήθηκαν από φράγματα και τεχνητές λίμνες στην Ελλάδα είναι σχετικά μικροί, αλλά δεν είναι λίγοι. Από τη λίμνη του Μαραθώνα το 1938 στο Πολύφυτο Κοζάνης το 1995. Πόσο κινδυνεύουμε από σεισμούς που προκαλούνται από ανθρώπινη παρέμβαση;

Ο σεισμός παραμένει στο επίκεντρο των ειδήσεων από την περασμένη Δευτέρα. Και πώς να μην μονοπωλεί την επικαιρότητα το χτύπημα στην Ανατολική Τουρκία, όταν καθημερινά μας στοιχειώνουν εικόνες από τις διασώσεις ανθρώπων που πάσχιζαν για μια ανάσα ζωής κάτω από τόνους ερειπίων.

Αναφερθήκαμε την περασμένη Πέμπτη στην πιθανότητα της πρόκλησης του μεγάλου σεισμού από το κολοσσιαίο Φράγμα Ατατούρκ. Σήμερα θα ανατρέξουμε κατά μήκος της ιστορίας των ελληνικών φραγμάτων και θα θυμηθούμε τους σεισμούς που έχουν δώσει.
Οι ισχυροί σεισμοί που προκλήθηκαν από ανθρώπινη δραστηριότητα στην Ελλάδα είναι έξι:

1. Μαραθώνας: 1938 – 5,7 βαθμοί
2. Λίμνη Κρεμαστών Αιτωλοακαρνανίας – Ευρυτανίας: 1966 – 6,2 βαθμοί
3. Λίμνη Καστρακίου Αιτωλοακαρνανίας – Αχελώου: 1969 – 4,6 βαθμοί
4. Λίμνη Πουρναρίου Άρτας – Αράχθου: 1981 – 5,6 βαθμοί
5. Λίμνη Ασωμάτων Βέροιας: 1984 – 5,4 βαθμοί
6. Λίμνη: Πολυφύτου Κοζάνης – Αλιάκμονα: 1995 – 6,5 βαθμοί. Αλλά ας παρακλουθήσουμε στην ιστορία τους αναλυτικά:

1. Φράγμα Πολυφύτου: Στις 13 Μαΐου του 1995, στις 11.43 οι κάτοικοι της Κοζάνης, των Γρεβενών και των γύρω περιοχών ένοιωσαν τον προσεισμό των 4,1Ρίχτερ. Μετά τέσσερα λεπτά η γη άρχισε να τρέμει, έπειτα από ένα δυνατό, απόκοσμο βουητό. Ο κύριος σεισμός, που είχε μέγεθος 6,6 Ρίχτερ, προκάλεσε πανικό και καταστροφές.

Τραυματίστηκαν 20 άνθρωποι, άλλοι σοβαρά κι άλλοι ελαφρά και ευτυχώς δεν υπήρξαν απώλειες ζωής. Από τα 49.800 κτίρια της ευρύτερης περιοχής τα 9.500 κρίθηκαν κατεδαφιστέα και η καταστροφή εκτιμήθηκε σε 450 εκατομμύρια δολάρια. Οι μετασεισμοί συνέχισαν τον μακάβριο χορό τους επί 2 χρόνια. Η περιοχή της Κοζάνης μέχρι τότε χαρακτηριζόταν από χαμηλή σεισμική δραστηριότητα, μέχρι τον σεισμό το 1995.

Το επίκεντρο του σεισμού εντοπίστηκε κοντά στο όρος Βούρινος και είχε εστιακό βάθος περίπου στα 15χλμ· το επίκεντρο απείχε 15 χλμ. από το δυτικό τμήμα της γέφυρας του Ρυμνίου. Η γέφυρα διασχίζει την τεχνητή Λίμνη του Πολυφύτου. Η λίμνη που έχει έκταση 74 τετρ.χλμ. σχηματίστηκε το 1973 μετά την κατασκευή του φράγματος στον Αλιάκμονα από την ΔΕΗ. Η σεισμική δραστηριότητα εντάθηκε μετά την λειτουργία του φράγματος Πολυφύτου το 1974. Πριν από τον σεισμο του 1995 είχαν καταγραφεί δονήσεις μεγέθους 5,4 και 5,2 Ρίχτερ στις 25 Οκτωβρίου του 1984 και στις 18 Φεβρουαρίου του 1986, μετά την πρώτη πλήρωση των φραγμάτων των Ασωμάτων και της Σφηκιάς.

Η τεχνητή λίμνη Ασωμάτων, έκτασης 2,6 τ.χλμ., δημιουργήθηκε έπειτα από κατασκευή φράγματος στον ποταμό Αλιάκμονα, το 1985. Η τεχνητή λίμνη Σφηκιά, έκτασης 4,3 τ.χλμ., ήταν μέρος προγράμματος που άρχισε στις 13/3/1985. Μετά το 1995 καταγράφηκε σεισμός 5 Ρίχτερ και πολλοί ήταν εκείνοι που συνέδεσαν το γεγονός με την δημιουργία της νέας τεχνητής λίμνης του Ιλαρίωνος.

2. Φράγμα Μαραθώνα: Το Φράγμα του Μαραθώνα γέννησε την ομώνυμη λίμνη, που υδροδοτεί την Αττική, ολοκληρώθηκε το 1929. Η παράδοση του έργου έγινε το 1931. Η σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή άρχισε από τις ημέρες της κατασκευής του Φράγματος. Οι πρώτοι σεισμοί, μικρού μεγέθους, έγιναν αισθητοί το 1931, αλλά το 1938 τα 5,7 Ρίχτερ τρόμαξαν τους κατοίκους του Μαραθώνα που δυο νύχτες έμειναν έξω από τα σπίτια τους. Από τότε δεν έχει παρατηρηθεί σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή, αλλά… Αλλά τον Ιανουάριο του 2018 άρχισε να γίνεται αναφορά στους ανθρωπογενείς σεισμούς και στο ένοχο παρελθόν του Φράγματος του Μαραθώνα. Ένας σεισμός της τάξης των 4,2 Ρίχτερ, τότε, έφερε στην επιφάνεια της λίμνης της Αττικής την επικινδυνότητα.

«Όταν πέφτει πολύ νερό η λίμνη φορτίζει»

Μιλώντας τότε στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» ο διευθυντής Ερευνών του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου, Γεράσιμος Παπαδόπουλος, είχε δηλώσει ότι: «…υπάρχει δημοσιευμένη μελέτη του καθηγητή Άγγελου Γαλανοπούλου ο οποίος εξέτασε τη μεταβολή της στάθμης της λίμνης του Μαραθώνα και τη σχέση της με τη σεισμική δράση στην ευρύτερη περιοχή. Το συμπέρασμα της μελέτης ήταν πως η σεισμικότητα στην περιοχή έχει συχνά διασύνδεση με τις μεταβολές στη στάθμη της λίμνης κυρίως όταν πέφτει πολύ νερό και η λίμνη «φορτίζει».
Ο κ. Παπαδόπουλος πρόσθεσε: «Ακόμη δεν έχει ελεγχθεί αν η έρευνα έχει εφαρμογή στον προχθεσινό (2018) σεισμό, όμως η σεισμολογία θα πρέπει να παρακολουθεί και άλλες διαδικασίες για να κατανοεί πληρέστερα την εξέλιξη των πραγμάτων». Να τονίσουμε εδώ ότι ο σεισμός του 1938 ήταν ο πρώτος ισχυρός που αποδόθηκε παγκοσμίως σε ανθρώπινη δραστηριότητα, δηλαδή στην κατασκευή ενός φράγματος.
Το φράγμα του Μαραθώνα έχει ύψος 54μ., μήκος 285μ., πλάτος κορυφής 4,5μ. και πλάτος βάσης 28μ.

3. Λίμνη Κρεμαστών: Τα ξημερώματα της 5ης Φεβρουαρίου του 1966, ο νομός Ευρυτανίας χτυπήθηκε από σεισμό μεγέθους 6,2 Ρίχτερ. Λίγες ώρες μετά τον κύριο σεισμό ακολούθησε και δεύτερος ισχυρός 5,3 Ρίχτερ. Ο μεγαλύτερος προσεισμός (4,7) εκδηλώθηκε στις 31 Ιανουαρίου. Αποτέλεσμα; Μια μάνα επτά παιδιών νεκρή στο Κερασοχώρι, 60 τραυματίες και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές σε έναν τόπο ορεινό, φτωχό και στέρφο. Δεκαπέντε χωριά της περιοχής - κυρίως της Δυτικής Ευρυτανίας - ισοπεδώθηκαν!

Ο τόπος άδειασε από ανθρώπους

Πάνω από 700 και πλέον κτίσματα καταστράφηκαν, ενώ ενώ 6.358 σπίτια είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές. Χιλιάδες υπερήφανοι ορεσίβιοι Ευρυτάνες έμειναν άστεγοι! Το ισχυρότερο χτύπημα δέχτηκαν τα χωριά Φουρνά, Βίνιανη, Νεράιδα, Καροπλέσι, Μαυρομμάτα, Μολόχα, Κλειτσό, Δάφνη, Μαραθιάς, Παπαρούσι,, Κρέντη, Κερασοχώρι. Δεν είναι υπερβολή να αναφέρουμε ότι μετά τον μεγάλο σεισμό του 1966 πολλά από αυτά τα χωριά ερήμωσαν.

Ο Μαραθιάς και η Βίνιανη δεν κατοικούνται πλέον, ενώ στα περισσότερα χωριά, οι κάτοικοί τους – οι πιο πολλοί υπέργηροι – μετριούνται στα δάχτυλα των χεριών! Το σαθρό έδαφος των Ευρυτανικών Αγράφων δεν άντεξε τα χτυπ'ηματα των Ρίχτερ. Στα χωριά Άγιος Νικόλαος και Κοσίτσα «κατέρρευσαν ολοσχερώς όλαι αι οικίαι»! Οι επιστήμονες, τότε, «έδειξαν» ως ένοχο για τη σεισμική δραστηριότητα το Φράγμα των Κρεμαστών, που είχε ολοκληρωθεί την ίδια χρονιά, το 1966, και είχε δημιουργήσει την μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη στην Ελλάδα. Το έργο είχε κατασκευαστεί σε μία σεισμικά ενεργή περιοχή ζωσμένη από ρήγματα!

4. Λίμνη Καστρακίου - Αχελώου: Η τεχνητή λίμνη Καστρακίου δημιουργήθηκε κοντά στα χωριά Καστράκι και Μπαμπαλιό της Αιτωλοκαρνανίας, πάνω στην κοίτη του ποταμού Αχελώου στη συμβολή του με τον παραπόταμο Ίναχο. Η έκταση της επιφάνειας της λίμνης που δημιουργήθηκε είναι 28 τ.χλμ. και περιέχει 1.000.000 m³ νερό. Το ύψος του φράγματος είναι 95 μέτρα και το μήκος του 530 μέτρα.Το 1969, έτος κατασκευής του φράγματος, σεισμός 4,6 Ρίχτερ χτύπησε τη περιοχή, χωρίς όμως να καταγραφούν ανθρώπινες απώλειες ή σοβαρές υλικές ζημιές.

5. Λίμνη Πουρναρίου Άρτας – Αράχθου: Η τεχνητή λίμνη Πουρναρίου βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα έξω από την Άρτα, κοντά στο ιστορικό χωριό Πέτα. Τα νερά από τον ποταμό Άραχθο και των παραπόταμών του που πηγάζουν από τα όρη Λάκμος, Μιτσικέλι, Μαυροβούνι και από την οροσειρά των Τζουμέρκων, χύνονται στη λίμνη που δημιουργήθηκε το 1981 με την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος. Εκείνη τη χρονιά, το 1981, καταγράφηκε σεισμός 5,6 Ρίχτερ, χωρίς ευτυχώς να καταγραφούν ανθρώπινες απώλειες ή σοβαρές ζημιές.

6. Λίμνη Ασωμάτων Βέροιας: 8 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Βέροιας βρίσκεται το φράγμα Ασωμάτων. Η Λίμνη Ασωμάτων είναι τεχνητή λίμνη που δημιουργήθηκε έπειτα από κατασκευή φράγματος στον ποταμό Αλιάκμονα το 1985. Η έκτασή της είναι 2,6 τ.χλμ. Ο ταμιευτήρας είναι ωφέλιμης χωρητικότητας 10 εκ. m3. Κατά τη διάρκεια της κατασκευής του φράγματος καταγράφηκε σεισμός 5,4 Ρίχτερ, που δεν προκάλεσε ζημιές.

Γιατί προκαλούν σεισμούς τα φράγματα και οι τεχνητές λίμνες;

Κάποιοι σεισμοί, τελικά, προκαλούνται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και είναι γνωστοί από την επιστημονική κοινότητα ως επαγόμενοι σεισμοί. Το πιο συνηθισμένο παράδειγμα επαγόμενου σεισμού είναι εκείνος που προκαλείται από ταμιευτήρα υδάτων. Τέτοιοι σεισμοί συμβαίνουν σε συνδυασμό με την κατακράτηση νερού ή τις γρήγορες αλλαγές της στάθμης του νερού πίσω από μεγάλα φράγματα.

Το φαινόμενο της εκδήλωσης του σεισμού μπορεί να είναι η βαρυτική ανισορροπία λόγω της προσθήκης νερού στη δεξαμενή. Η πλήρωση νερού στη δεξαμενή ενισχύει την ποσότητα πίεσης σε αυτήν την περιοχή. Η πιο πιθανή εξήγηση για τη σεισμικότητα που προκαλείται από ταμιευτήρα είναι η αύξηση της πίεσης των πόρων λόγω της υδροστατικής κεφαλής της δεξαμενής. Επίσης, η ετήσια - εποχιακή διακύμανση του νερού δημιουργεί πίεση κάτω από τη δεξαμενή προκαλώντας σεισμούς. Είναι επιβεβλημένο να αναφερθεί ότι γενικά αυτοί οι σεισμοί δεν είναι μεγάλοι σε μέγεθος, αλλά μπορεί να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές.

Ο φονικός σεισμός της Σιτσουάν

Το 2008, περίπου 80.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους έπειτα από σεισμό 7,9 Ρίχτερ στην επαρχία Σιτσουάν της Κίνας. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι προκλήθηκε από το βάρος 320 εκατομμυρίων τόνων νερού που είχαν συγκεντρωθεί στον ταμιευτήρα Zipingpu, πάνω από μια εντοπισμένη γραμμή ρήγματος. Επίσης άξιος αναφοράς είναι ο σεισμός μεγέθους 6,7 βαθμών Ρίχτερ που έγινε το 1967 στην Κόινα στην Ινδία, κοντά στην πόλη Μαχαράστρα. Ο σεισμός αυτός αποδίδεται στο φράγμα της Κόινα. Ο σεισμός στοίχισε τη ζωή σε τουλάχιστον 177 ανθρώπους και τραυμάτισε περισσότερους από 2.200. Πάνω από το 80% των σπιτιών υπέστησαν ζημιές στην πόλη Κόινα Ναγκάρ.

Πηγές: Earthquakes Related to Reservoir Filling - National Academy of Sciences - National Academy of Engineering, Earthquakes in Human History: The Far-Reaching Effects of Seismic Disruptions, Παπαζάχος Βασίλης, Παπαζάχου Κατερίνα: Οι Σεισμοί της Ελλάδας, εκδόσεις: ΖΗΤΗ

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

• Το ελληνοτουρκικό μέτωπο που κλείνει και οι «φωτιές» που το Μαξίμου επιχειρεί να σβήσει
• Σεισμοί από φράγματα στην Ελλάδα: Από τη λίμνη του Μαραθώνα στο Πολύφυτο Κοζάνης – Πόσο κινδυνεύουμε από τις ανθρώπινες κατασκευές
• Η απόφαση του Αρείου Πάγου για τους πλειστηριασμούς βάζει «μπουρλότο»: Τα μέτρα που εξετάζει η κυβέρνηση
• Super Bowl: Αποθέωση για το εντυπωσιακό σόου της Ριάνα στο ημίχρονο - Επέστρεψε στη σκηνή ούσα ξανά έγκυος