Γρηγόρης Λαμπράκης: Η δολοφονία που έκανε τον Καραμανλή να πει «ποιος κυβερνά τον τόπο;» (pics+vid)

Ειρηνιστής, αστός ανάλογης μόρφωσης, αθλητής με πανελλήνιες και βαλκανικές διακρίσεις, επιθυμούσε και μαχόταν για δημοκρατία, ενοχλούσε πολλούς...

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 10 λεπτά ┋

Στο σχολείο, στο μάθημα της Ιστορίας, μάθαμε κατά κόρον για ήρωες που έδωσαν μάχες και έπεσαν σε καιρούς πολέμων: είτε της επανάστασης του 1821 ή του Ελληνοϊταλικού πολέμου, είτε ακόμη παλαιότερα, στα προ Χριστού χρόνια.

Διδαχθήκαμε, όμως, από λίγα έως ελάχιστα για εκείνους που έχασαν τη ζωή τους σε καιρό ειρήνης, χωρίς επί της ουσίας να αναζητήσουν ποτέ την «ηρωοποίησή» τους και χωρίς ποτέ να βρουν στα διδακτικά προγράμματα των σχολικών μαθημάτων τον χώρο και τον χρόνο που τους άξιζε. Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο Δημοκράτης Γρηγόρης Λαμπράκης, ο οποίος γεννήθηκε στις 3 Απριλίου 1912 και δολοφονήθηκε μια μέρα σαν σήμερα, το 1963.

Θα μπορούσε αυτό το κείμενο να αποτελεί ένα ακόμη αφιέρωμα στη ζωή του βουλευτή της ΕΔΑ (Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά), ωστόσο μάλλον στην περίπτωσή του αυτό που περισσότερο σόκαρε τόσο την ελληνική όσο και τη διεθνή κοινή γνώμη και σημάδεψε τη νεότερη ελληνική ιστορία ήταν η δολοφονία του από το παρακράτος.

Μια προαναγγελθείσα πολιτική δολοφονία

Στις 22 Μαΐου 1963, ο Γρηγόρης Λαμπράκης, ως ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος της «Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη», επρόκειτο να λάβει μέρος σε εκδήλωση που οργάνωνε στη Θεσσαλονίκη η Επιτροπή για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη, με θέμα τον πυρηνικό αφοπλισμό. Έξω από το χώρο της ομιλίας του, βρίσκονταν συγκεντρωμένοι τόσο υποστηρικτές του βουλευτή όσο και «αγανακτισμένοι πολίτες» της εποχής, πραγματοποιώντας «αντισυγκέντρωση» και έχοντας δημιουργήσει ένα ιδιαίτερα τεταμένο κλίμα από νωρίς.

Είναι ενδεικτικό ότι, στο τέλος της ομιλίας του και αφού είχε ήδη προπηλακιστεί πηγαίνοντας στον χώρο της εκδήλωσης, ο Γρηγόρης Λαμπράκης είπε από το μικρόφωνο: «Προσοχή, προσοχή. Εδώ βουλευτής Λαμπράκης. Σαν εκπρόσωπος του Έθνους και του Λαού, καταγγέλλω ότι υπάρχει σχέδιο δολοφονίας μου και καλώ τον υπουργό Β. Ελλάδος, τον νομάρχη, τον εισαγγελέα, τον στρατηγό Χωροφυλακής Μήτσου, τον διευθυντή της Αστυνομίας και τον διοικητή Ασφαλείας να προστατέψουν τη συγκέντρωση και τη ζωή μου».

Έχοντας λάβει τις απαραίτητες διαβεβαιώσεις από τον μοίραρχο Παπατριανταφύλλου ότι ο χώρος έχει αδειάσει από τους παρακρατικούς αλλά και αφού διαμαρτυρήθηκε έντονα στον συνταγματάρχη Καμουτσή για την ασυδοσία τους, ο Λαμπράκης ξεκίνησε μαζί και με άλλους υποστηρικτές του να περάσουν απέναντι τον δρόμο για το ξενοδοχείο. Ωστόσο, εκείνη τη στιγμή εμφανίστηκε στον αποκλεισμένο δρόμο το τρίκυκλο, το οποίο οδηγούσε ο Σπύρος Γκοτζαμάνης και στην καρότσα του οποίου επέβαινε ο Μανώλης Εμμανουηλίδης, ο άνθρωπος που χτύπησε με λοστό τον Λαμπράκη στο κεφάλι. Και οι δύο ήταν άνθρωποι του υποκόσμου. Μάλιστα, ο Εμμανουηλίδης είχε καταδικαστεί στο παρελθόν για βιασμό, παιδεραστία, κλοπή κ.ά.

Το τρίκυκλο στο οποίο επέβαιναν οι δολοφόνοι του Λαμπράκη

Λίγες ημέρες μετά, ξημερώματα της 27ης Μαΐου, ο Γρηγόρης Λαμπράκης άφηνε την τελευταία του πνοή, έχοντας υποκύψει στα θανατηφόρα τραύματά του, μέσα στο νεκροθάλαμο του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ.

Αργότερα, ο Θ. Γρέβιας, φοιτητής και υποστηρικτής του Γρηγόρη Λαμπράκη, έκανε λόγο για σχέδιο δολοφονίας του βουλευτή. Μιλώντας στην «Ελευθεροτυπία», δήλωσε τα εξής:

«Τα μεσάνυχτα βρισκόμασταν έξω από την κεντρική είσοδο του νοσοκομείου, όταν εξήλθε ένας γιατρός. Απευθύνθηκε σ' εμάς, ρωτώντας αν ήμασταν εκεί για τον Λαμπράκη. Του απαντήσαμε "ναι". Είπε ότι χρειαζόταν ένας από μας, γιατί δεν επαρκούσε το νοσηλευτικό προσωπικό. Πήγα εγώ. Κατέβηκα με το γιατρό στο πρώτο υπόγειο. Από ένα μακρόστενο διάδρομο μπήκαμε σε ένα κλειστό θάλαμο.

Στην είσοδο βλέπω τη γραμματέα της οργάνωσής μας Καίτη Τσαρουχά, να κρατάει στα χέρια της τον βαρύτατα τραυματισμένο πατέρα της, Γιώργη Τσαρουχά (χτυπήθηκε το ίδιο βράδυ), βουλευτή Καβάλας της ΕΔΑ. Στο βάθος δεξιά ξαπλωμένο ανάσκελα, το σώμα του Γρηγόρη Λαμπράκη… Ο γιατρός μου ζήτησε να καθίσω σε μια καρέκλα, πίσω από το κεφάλι του, να τοποθετήσω τα χέρια μου στην κάτω σιαγόνα και να κρατώ συνεχώς το κεφάλι του προς τα πίσω και έφυγε. Του είχαν κάνει τραχειοστομία. Δεν ήταν διασωληνομένος, δεν είχε ορό. Κατά διαστήματα το στήθος του τρανταζόταν από ακανόνιστες εισπνοές και εκπνοές… Ο χώρος όπου βρισκόμασταν δεν ήταν θάλαμος νοσηλείας. Ούτε τα κρεβάτια ήταν κρεβάτια νοσηλείας. Το κρεβάτι στο οποίο ήταν ο Λαμπράκης, αποτελούνταν από τρεις ξύλινες σανίδες πάνω σε δύο μεταλλικά "Π", πιθανότατα νεκροκρέβατο. Μάλλον ήταν ο νεκροθάλαμος του νοσοκομείου».

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, όταν έφτασε στο γραφείο του λίγες ώρες μετά την επίθεση στον Λαμπράκη, φέρεται να αναφώνησε οργισμένος: «Μα ποιος κυβερνά επιτέλους αυτήν τη χώρα;», ενώ ο πολιτικός του αντίπαλος, Ανδρέας Παπανδρέου, σημείωσε λίγα χρόνια αργότερα, έπειτα από σχετικά έγγραφα που του είχε δείξει ο πατέρας του, ότι «ο στρατηγός Βαρδουλάκης, αρχηγός τότε της Χωροφυλακής, σε κάποια συζήτηση, είπε: "Κατά λάθος σκοτώθηκε ο Λαμπράκης. Είχε απλώς δοθεί η εντολή από τη βασίλισσα Φρειδερίκη να τον στραπατσάρουν…"».

Οι πολιτικές συνέπειες από τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ ήταν άμεσες. Παραιτήθηκε η κυβέρνηση Καραμανλή, η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου νίκησε στις επόμενες εκλογές, ιδρύθηκε η «Νεολαία Λαμπράκη», με πρώτο πρόεδρο τον Μίκη Θεοδωράκη, ενώ αυτοεξορίστηκε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στο Παρίσι και οι σχέσεις του με το Παλάτι χάλασαν για πάντα.

Το παρακράτος πίσω από τη δολοφονία

Μπορεί ο Σπύρος Γκοτζαμάνης και ο Μανώλης Εμμανουηλίδης να ήταν οι φυσικοί αυτουργοί της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη όμως υπήρχε ένα δίκτυο με άνωθεν εντολές πριν και πάνω από εκείνους.

Συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις δυνάμεις ασφαλείας της Θεσσαλονίκης και των παρακρατικών ομάδων της πόλης ήταν ο Ξενοφών Γιοσμάς ή «Φον Γιοσμάς», όπως είναι γνωστότερος. Ο Γιοσμάς υπήρξε δωσίλογος, συνεργάτης των ναζί και μέγας αντικομμουνιστής.

Στα χρόνια μετά τον εμφύλιο ίδρυσε την αντικομμουνιστική, παρακρατική οργάνωση «Καρφίτσα», στην οποία στρατολόγησε κατά κύριο λόγο παλιούς του συντρόφους από την περίοδο της γερμανικής Κατοχής. Ήταν συνεργάτης των αρχών ασφαλείας της Θεσσαλονίκης και προσωπικός φίλος του στρατηγού Κωνσταντίνου Μήτσου, γενικού επιθεωρητή Χωροφυλακής Βορείου Ελλάδος.

Το 1960 ίδρυσε τον «Σύνδεσμο Αγωνιστών και Θυμάτων Εθνικής Αντιστάσεως Βορείου Ελλάδος» , έμβλημα του οποίου ήταν ο γερμανικό «Σιδηρούς Σταυρός». Ο Σύνδεσμος αυτός ήταν σε αγαστή συνεργασία με τις αρχές ασφαλείας της πόλης. Δεν ήταν λίγες οι φορές που μέλη της οργάνωσης χρησιμοποιήθηκαν ως υποστήριξη στο έργο της Χωροφυλακής, όπως στην περίπτωση της επίσκεψης του προέδρου Ντε Γκωλ το 1963 στη Θεσσαλονίκη αλλά και στην Εργατική Πρωτομαγιά του 1962.

Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Η Αυγή» για την κηδεία του βουλευτή της ΕΔΑ

«Η υπόθεσις δεν έκλεισε ποτέ»

Η δίκη κράτησε 67 ημέρες. Σε όλη τη διάρκειά της, οι μάρτυρες άλλαζαν τις καταθέσεις τους ενώ πολλοί ήταν εκείνοι που παραδέχτηκαν ότι είχαν δεχθεί απειλές πριν από την κατάθεσή τους στο δικαστήριο. Παράλληλα, αποδεικτικά στοιχεία της δολοφονίας, όπως ο λοστός με τον οποίο επιτέθηκε ο Εμμανουηλίδης στον Λαμπράκη, εξαφανίστηκαν.

Συνολικά, οι κατηγορούμενοι για τη δολοφονία Λαμπράκη ανήλθαν στους 31 και, παρά την εισήγηση του εισαγγελέα Παύλου Δελαπόρτα να κριθούν ένοχοι οι 18, τελικά καταδικάστηκαν μόνο οι εννέα.

Ο εισαγγελέας Δελαπόρτας, ο οποίος θα γραφόταν στην Ιστορία ως ο δικαστικός λειτουργός που δεν φοβήθηκε μπροστά στο παρακράτος, ζήτησε την ενοχή των ανωτάτων αξιωματικών, σημειώνοντας: «Σήμερα, εδώ, ένα σύμφυρμα κλεφτών, βιαστών, δωσίλογων και κάθε είδους κακοποιών, εμφανίζεται -προς εθνοκαπηλεία και ανομολόγητους ιδιοτελείς σκοπούς- ως προστάτης κοινωνικών καθεστώτων, ως φύλακας ιερών και οσίων και ως Κέρβερος του νόμου και της τάξης. Τι άλλο έπρεπε να περιμένει κανείς απ’ αυτό πλην του ότι θα εξελισσόταν σε κακοήθη νεοπλασία της κοινωνίας;».

Τόσο στον Γκοτζαμάνη όσο και στον Εμμανουηλίδη αναγνωρίστηκε το ελαφρυντικό του «πρότερου έντιμου βίου» καθώς και ότι δεν «ενήργησαν από ταπεινά αίτια». Τελικά, αμφότεροι αμνηστεύτηκαν και αφέθηκαν ελεύθεροι από τη δικτατορία των Συνταγματαρχών. Οι συνήγοροι πολιτικής αγωγής συνελήφθησαν και εξορίστηκαν και ο ανακριτής Χρήστος Σαρτζετάκης φυλακίστηκε.

Το κοινό περί δικαίου αίσθημα δεν ικανοποιήθηκε. Ενδεικτικός ο τίτλος της εφημερίδας «Το Βήμα», την επομένη: «Η υπόθεσις δεν έκλεισε ποτέ».

«Ζ», όπως «Ζει»

Το 1966 ο λογοτέχνης Βασίλης Βασιλικός γράφει το μυθιστόρημα «Ζ», το οποίο περιστρέφεται γύρω από τα γεγονότα της δολοφονίας του Γρηγόρη Λαμπράκη.

Πρόθεση του συγγραφέως και ο λόγος για τον οποίο επέλεξε αυτό τον τίτλο για το βιβλίο του ήταν να προφέρεται ως «Ζει», από το σύνθημα «Ζεις, ζεις εσύ μας οδηγείς», που φώναζαν οι 200.000 και πλέον άνθρωποι στην κηδεία του βουλευτή της ΕΔΑ, μετατρέποντάς την σε πολιτική διαμαρτυρία. Χαρακτηριστικό είναι ότι η συγγραφέας Διδώ Σωτηρίου είχε δηλώσει για την κηδεία του βουλευτή: «Η Ελλάδα σύσσωμη είναι στο πόδι, όχι για ταφή μα για ανάσταση».

Εικόνες από την κηδεία του Γρηγόρη Λαμπράκη / Αρχείο Associated Press

Ο Κώστας Γαβράς ανέλαβε την κινηματογραφική μεταφορά του έργου το 1969, δημιουργώντας ένα σύμβολο διεθνούς εμβέλειας ενάντια στη χούντα των συνταγματαρχών, η οποία και είχε απαγορεύσει την κυκλοφορία του βιβλίου.

Ο Λαμπράκης ζει

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης ήταν «φως» σε μια εποχή με πολύ σκοτάδι και «υπόγειες» διαδρομές. Επίσης, ήταν «επικίνδυνος» γιατί χαλούσε το αφήγημα των εθνικοφρόνων της εποχής: ειρηνιστής, αστός ανάλογης μόρφωσης, αθλητής με πανελλήνιες και βαλκανικές διακρίσεις, επιθυμούσε και μαχόταν για δημοκρατία, απέναντι σε εκείνους που είχαν δημιουργήσει την εικόνα μιας ΕΔΑ, που στα μάτια τους φάνταζε μια ομάδα από «κουμμούνια-ληστοσυμμορίτες-εχθρούς της πατρίδας». Γι’ αυτό και έπρεπε να εξοντωθεί, όπως και έγινε.

Ο Λαμπράκης, λοιπόν, δολοφονήθηκε σαν σήμερα, στις 22 Μαΐου 1963. Όμως πνευματικά, ηθικά, ιδεολογικά δεν πέθανε ποτέ. «Ο Λαμπράκης ζει» όσο υπάρχουν άνθρωποι που μάχονται για τα ίδια ιδανικά μ’ εκείνον. Και υπάρχουν. Ακόμη και αν δεν βρουν τη θέση που τους ταιριάζει στα βιβλία των σχολείων. Όπως ούτε ο Λαμπράκης την βρήκε ποτέ…

Διαβάστε ακόμη