Μετρό Θεσσαλονίκης: Εγκαίνια μετά από μια Οδύσσεια 38 ετών - Το χρονικό της κατασκευής και οι θησαυροί του σταθμού Βενιζέλου

Πάνω από 38 χρόνια διήρκησαν οι εργασίες στο μετρό Θεσσαλονίκης και πέρασαν από 40 κύματα. Αύριο, Σάββατο όμως το πολυζητημένο έργο θα δωθεί επιτέλους στο κοινό.

Η ιστορία του μετρό - Από το 1986 η υπόθεση

Η υπόθεση του μετρό χρονολογείται από το μακρινό 1986, όταν ο τότε δήμαρχος Θεσσαλονίκης και μετέπειτα υπουργός της Νέας Δημοκρατίας, Σωτήρης Κούβελας, τοποθέτησε την περίφημη ταμπέλα που προανήγγειλε έργα κατασκευής μετρό με χρηματοδότηση από το δημοτικό ραδιόφωνο FM100. Η πρωτοβουλία του Σωτήρη Κούβελα μπορεί να μην είχε συνέχεια και η σήραγγα που διανοίχθηκε να μην χρησιμοποιήθηκε ποτέ, άνοιξε όμως τη συζήτηση για τη δημιουργία μέσου σταθερής τροχιάς στην πόλη και ταυτόχρονα μία κόντρα με τους υπέρμαχους του τραμ.

Το 1992 δημοπρατήθηκε τελικά το έργο με τη μέθοδο της συγχρηματοδότησης με Σύμβαση Παραχώρησης. Το έργο ανατέθηκε στην κοινοπραξία «Θεσσαλονίκη μετρό» τον Μάρτιο του 1999 με την κύρωση της Σύμβασης Παραχώρησης από τη Βουλή των Ελλήνων, η οποία όμως έληξε τρία χρόνια αργότερα, καθώς δεν εξασφαλίστηκαν οι απαραίτητοι πόροι.

Όπως υπενθυμίζει το voria.gr, μετά το ναυάγιο η τότε κυβέρνηση με υπουργό ΠΕΧΩΔΕ τη Βάσω Παπανδρέου αποφάσισε να γίνει εκ νέου δημοπράτηση του μετρό ως δημοσίου έργου όμως με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τότε το έργο σχηματοποιείται με τα βασικά του χαρακτηριστικά που περιλαμβάνουν μήκος γραμμής 9,6 χιλιόμετρα με 13 σταθμούς.

Στις 7 Απριλίου 2006, επί κυβέρνησης Καραμανλή, υπογράφεται η σύμβαση με ανάδοχο την κοινοπραξία ΑΕΓΕΚ IMPREGILO-ANSALDO T.S.F.-SELI-ANSALDOBREDA με προϋπολογισμό 1,052 δισ. ευρώ και ορίζοντα υλοποίησης τον Οκτώβριο του 2012 και οι εργασίες εκκινούν τον Ιούνιο του ίδιου έτους.

Στις 30 Νοεμβρίου 2007 ο τότε υπουργός ΠΕΧΩΔΕ, Γιώργος Σουφλιάς, υποδέχεται τον πρώτο από τους δύο μετροπόντικες που θα χρησιμοποιηθούν για τη διάνοιξη των σηράγγων, ενώ στις 4 Απριλίου 2008 φτάνει και ο δεύτερος. Τα ονόματα που τους δόθηκαν αρχικά, Γιωρίκας και Κωστίκας, ήταν ένα ακόμα ανέκδοτο που κυκλοφόρησε ευρέως στην πόλη.

Το ελπιδοφόρο μήνυμα που έφεραν οι μετροπόντικες -με εξαίρεση την υπογραφή της σύμβασης επέκτασης του μετρό στην Καλαμαριά τον Ιούνιο του 2013- διαψεύστηκε παταγωδώς τα επόμενα χρόνια, με τις αλλεπάλληλες καθυστερήσεις που οφείλονταν σε διάφορους παράγοντες, για να φτάσουμε τελικά στα εγκαίνια 12 χρόνια μετά το αρχικό χρονοδιάγραμμα και συνολικά 18 από την υπογραφή της σύμβασης.

Ο ιστορικός σταθμός Βενιζέλου

Παράλληλα, σήμερα, Παρασκευή, ο σταθμός Βενιζέλου ανοίγει και αποκαλύπτει τη μεγαλύτερη ανασκαφική έρευνα σωστικού χαρακτήρα, που έχει ποτέ πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα.

Όπως αναφέρει και το voria, ο σταθμός ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 2007, με καθαρό μήκος 76.60μ και καθαρό πλάτος 19.75μ. Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό, το βάθος του σταθμού θα έφτανε τα 27μ. και θα αποτελούνταν από τέσσερα υπόγεια επίπεδα.

Τα πρώτα χρόνια γινόταν χωματουργικές εργασίες και το 2012 οι ανασκαφές έφεραν στο φως τη μνημειακή φάση της πόλης, αποτελούμενη από τη διασταύρωση των οδών Decumanus Maximus και Cardo, στη θέση της σημερινής διασταύρωσης Εγνατίας και Βενιζέλου. Κι εκεί άρχισε η περιπέτεια. Το χτύπημα ήταν διπλό: η ανάδοχος κοινοπραξία αντιμετώπισε οικονομικά προβλήματα και ταυτόχρονα ξεκίνησε η διαμάχη για την τύχη των αρχαιοτήτων.

Στις 16-12-2014 το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, εξέτασε έξι διαφορετικές προτάσεις για τον σταθμό Βενιζέλου, που είχαν κατατεθεί από διάφορους φορείς - Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τεχνικό Επιμελητήριο, Δήμο Θεσσαλονίκης - οι οποίες προέβλεπαν ως μόνη τεχνικά δυνατή λύση, την προσωρινή απόσπαση των αρχαιοτήτων. Τα μέλη του ΚΑΣ γνωμοδότησαν υπέρ μιας τεχνικής λύσης, η οποία είχε στόχο την ανάδειξη των αρχαιοτήτων, μετά την επανατοποθέτησή τους εντός του σταθμού, όπου βρέθηκαν και εκδόθηκε απόφαση από το υπουργείο Πολιτισμού.

Ο τότε Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, ο αείμνηστος Γιάννης Μπουτάρης, έχοντας στο πλευρό του μερίδα της αρχαιολογικής και της επιστημονικής κοινότητας της πόλης, συλλογικότητες και κινήσεις πολιτών, ακαδημαϊκούς και προσωπικότητες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, προσέφυγε κατά της σχετικής υπουργικής απόφασης στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Ζητούσαν μετ΄επιτάσεως να μην μετακινηθούν οι αρχαιότητες.

Τον Οκτώβριο του 2015 κι ενώ έχει αλλάξει η κυβέρνηση Σαμαρά της ΝΔ με αυτή του ΣΥΡΙΖΑ, ο τότε υπουργός Πολιτισμού, Αριστείδης Μπαλτάς, υπέγραψε απόφαση για την «κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων που βρέθηκαν στο σκάμμα του σταθμού Βενιζέλου». Αττικό Μετρό και ανάδοχος κάθονται στο τραπέζι, αλλά αδυνατούν να βρουν λύση για το πώς θα προχωρήσει το έργο - τότε είναι που ακούστηκε πως ο σταθμός Βενιζέλου θα καταργηθεί, αφού οι αρχαιότητες δεν θα μετακινούνταν και οι τεχνικές εργασίες δεν μπορούσαν να προχωρήσουν.

2015-2019: Ο σταθμός Βενιζέλου σε λήθαργο

Την ίδια ώρα, η επιστημονική κοινότητα συζητά, ψάχνει τρόπους να προχωρήσει το μετρό, αλλά μέχρι τον Φεβρουάριο του 2017 που εγκρίθηκε η «μελέτη κατασκευής του σταθμού με κατά χώραν διατήρηση και ανάδειξη των αρχαιοτήτων», δεν έχει γίνει τίποτα. Ούτε στη συνέχεια έγινε, καθώς όταν τον Δεκέμβριο του 2019 το θέμα επανήλθε στο ΚΑΣ διαπιστώθηκε ότι το διάστημα 2015-2019 δεν είχε προχωρήσει καθόλου το τεχνικό έργο στον σταθμό Βενιζέλου. Κι επιπλέον ότι το 2015 είχε εγκριθεί μια προκαταρκτική-διερευνητική πρόταση για την κατασκευή του σταθμού με in situ διατήρηση των αρχαιοτήτων, χωρίς επαρκή στοιχεία.

«Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα σχέδια εξακολουθούσαν να είναι ανυπόγραφα την 18η Δεκεμβρίου του 2019, ημέρα που συνεδρίαζε το ΚΑΣ προκειμένου να γνωμοδοτήσει επί της νέας πρότασης της Αττικό Μετρό», ανέφεραν σε ανακοίνωσή τους τα μέλη του ΚΑΣ.

Η συνεδρίαση της 18ης Δεκεμβρίου 2019 -όπου πλέον άλλαξε η κυβέρνηση Τσίπρα με αυτήν του Μητσοτάκη- έχει μείνει στην ιστορία. Ο τότε πρόεδρος της Αττικό Μετρό, σήμερα υφυπουργός υποδομών, Νίκος Ταχιάος, είπε στη συνεδρίαση πως η εντολή του 2015 ήταν μεν να μείνουν κατά χώραν τα αρχαία, πλην όμως ουδείς μηχανικός θεώρησε ότι αυτό μπορεί να συμβεί με ασφάλεια. Πλήθος εκπροσώπων φορέων, συλλόγων, οργανισμών, κινήσεων πολιτών μίλησαν σε εκείνη τη θυελλώδη συνεδρίαση που κράτησε ως το πρωί.

Η γνωμοδότηση του ΚΑΣ, έγινε απόφαση του υπουργείου τον Μάρτιο του 2020 και λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 2020 εγκρίθηκε ομόφωνα από το ΚΑΣ η μελέτη απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων στην αρχική τους θέση, σε ποσοστό μεγαλύτερο του 92%.

Η πόλη διχάστηκε. Φορείς, καθηγητές Ιστορίας και Αρχαιολογίας από ξένα πανεπιστήμια, Έλληνες πανεπιστημιακοί, έστειλαν μηνύματα κατά της απόσπασης, στον σταθμό της Βενιζέλου γνωστοί καλλιτέχνες έδωσαν συναυλίες, διοργανώθηκαν κινητοποιήσεις και πορείες, ενώ ο Άγγελος Χανιώτης, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Institute of Advanced Studies του Πανεπιστημίου Princeton, έστειλε επιστολή προς τον Κυριάκο Μητσοτάκη, που υπέγραψαν επιστήμονες απ' όλον τον κόσμο, προκειμένου να διασωθεί το βυζαντινό σταυροδρόμι. «Αυτό που έφεραν στο φως οι εργασίες για το μετρό είναι η βυζαντινή Πομπηία!» δήλωσε ο Ιταλός βυζαντινολόγος Πάολο Οντορίκο.

Το υπουργείο Πολιτισμού υλοποιεί την απόφασή του, οι εργασίες και οι ανασκαφές επανεκκινούν, όχι χωρίς προβλήματα και χωρίς διαμαρτυρίες.

Το 2022 η Αττικό Μετρό κλήθηκε να πληρώσει -μαζί με φόρους- 45,2 εκατ. ευρώ στην κοινοπραξία που εκτελεί το έργο κατασκευής του Μετρό Θεσσαλονίκης, λόγω καθυστερήσεων που οφείλονται, όπως είπαν, στις αρχαιολογικές ανασκαφές.

Τι μυστικά του σταθμού Βενιζέλου

Οι ανασκαφές μετά το 2020 προχώρησαν και κάτω από τα 6 μέτρα και ήρθαν στο φως αρχαιότητες από τη ρωμαϊκή και την ελληνιστική εποχή.

Ωστόσο το πιο σημαντικό εύρημα είναι το τμήμα του Decumanus Maximus στο σημείο της διασταύρωσης με μία κάθετη οδό (cardo) όπου βρισκόταν το Τετράπυλο, ένα σημαντικό σημείο της πόλης. Είναι το σταυροδρόμι της βασικής οδικής αρτηρίας της Θεσσαλονίκης, που ξεκινούσε από τη Χρυσή Πύλη στη σημερινή πλατεία Δημοκρατίας και έφτανε ως την Πύλη της Καλαμαρίας ή Κασσανδρεωτική (πλατεία Συντριβανίου). Οι ανασκαφές έφεραν επίσης στο φως πυκνοδομημένες νησίδες με καταστήματα της βυζαντινής πόλης που περιστοίχιζαν τη Μέση Οδό, ενώ αμέτρητα χρυσά και αργυρά μικροαντικείμενα μαρτυρούν την εμπορική και εργαστηριακή δραστηριότητα στην περιοχή. Αποκαλύφθηκαν ακόμη περίπου 5.000 τάφοι, κάποιοι από τους οποίους περιείχαν χρυσά κτερίσματα, αλλά και συγκροτήματα με ψηφιδωτά δάπεδα, μαρμάρινες και γύψινες διακοσμήσεις, περίτεχνες κατασκευές και πάνω από 3.000 κινητά ευρήματα που καλύπτουν έξι αιώνες βυζαντινής ιστορίας, ξεκινώντας από τον 6ο μ.Χ. αιώνα.

Όσο η αρχαιολογική σκαπάνη προχωρούσε σε βάθος -έφτασε τελικά ως τα 9 μέτρα-, αναδύονταν νέα, ενδιαφέροντα κομμάτια της ιστορίας. Τον Σεπτέμβριο του 2022 αποκαλύφθηκαν αρχαιότητες που καλύπτουν ένα ευρύ χρονολογικό φάσμα από τους πρωτοβυζαντινούς ως τους μεσοβυζαντινούς χρόνους (4ος-11ος μ.Χ. αιώνας) και φωτίζουν στιγμές της κοινωνικής και οικονομικής ζωής της πόλης.

Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια των ερευνών στη νότια πρόσβαση του σταθμού Βενιζέλου, στην πλευρά της πλατείας Καπνεργατών και σε άμεση γειτνίαση με το Μπεζεστένι, εντοπίστηκαν αρχιτεκτονικά μέλη από κτήρια με πλίνθους που χρονολογούνται από τον 4ο ως τον 7ο αιώνα.

Τα κτήρια αποτελούν τη συνέχεια ενός δημόσιου λουτρού, που ήρθε στο φως στο κέλυφος του κυρίως σταθμού και πιθανότητα να αποτελούσαν τον χώρο υποδοχής και τα αποδυτήρια, ενώ στην ίδια περιοχή βρέθηκε και πλινθόκτιστος πεσσός με κατακόρυφη υδρορροή.

Το λουτρικό συγκρότημα με το ψηφιδωτό δάπεδο, το οποίο απεικονίζει παράσταση ανδρικής μορφής και φέρει την επιγραφή "ΩΡΟΦΟΡΟC", χρονολογείται στον 2ο-3ο μ.Χ. αιώνα. Η ανασκαφή έδωσε μεγάλο αριθμό κινητών ευρημάτων, μεταξύ αυτών πολυάριθμα νομίσματα, άφθονη κεραμική, γυάλινα, μαρμάρινα, σιδερένια, χάλκινα και οστέινα αντικείμενα.
Από τους ρωμαϊκούς και τους ελληνιστικούς χρόνους έχουν έρθει στο φως οικιστική νησίδα, λουτρά και πλούσιο δίκτυο αγωγών, καθώς επίσης πληθώρα κινητών ευρημάτων και νομισμάτων που καλύπτουν μια μακρά χρονική περίοδο.

Η έκταση του σταθμού είναι 1.260 τ.μ. και οι ανασκαφές κάλυψαν τουλάχιστον 3.500 τ.μ., ενώ θα εξυπηρετεί καθημερινά 65.000 επιβάτες.

Συνολικά οι ανασκαφές σε όλους τους σταθμούς του μετρό ξεπέρασαν σε κόστος τις 175.000 ευρώ και έφεραν στο φως πάνω από 300.000 ευρήματα, πολλά από τα οποία μοναδικά και σπάνια.

Διαβάστε ακόμη

Γιατί οι σεισμολόγοι ασχολούνται με τα 2 Ρίχτερ στην Αγία Παρασκευή; Ο Γεράσιμος Χουλιάρας εξηγεί στο ethnos.gr

«Ήταν του πρώην Δημάρχου»: Κοινό μυστικό η δράση του κυκλώματος πολεοδόμων στη Χαλκιδική

Washington Post: Η Ουκρανία βοήθησε τους αντάρτες της Συρίας να ανατρέψουν τον Άσαντ

Instagram, Facebook, WhatsApp ακόμα υπολειτουργούν - Η ανακοίνωση της Meta