97 χρόνια από τη σφαγή της Σμύρνης

Περίπου 300.000 άνθρωποι έχουν κουρνιάσει τροµοκρατηµένοι ο ένας δίπλα στον άλλον στην προκυµαία της Σµύρνης. Τα βλέµµατα είναι απλανή. Κοιτούν προς τον ορίζοντα, χωρίς ωστόσο πλέον να περιµένουν κάτι. Ζουν, αλλά είναι σαν να έχουν πεθάνει. Τα πρόσωπα έχουν σκληρύνει τροµερά µέσα σε µόνο λίγες ώρες. Επικρατεί νεκρική σιγή που σπάει κάπου κάπου από τα ουρλιαχτά κάποιου νεαρού κοριτσιού που βιάζεται οµαδικά σε κάποιο σοκάκι από τσέτες, µουσουλµάνους υπότροπους κατάδικους δηλαδή, που τους έχουν στρατολογήσει Τούρκοι εθνικιστές για τη βρώµικη δουλειά. Η θάλασσα µπροστά στους δύσµοιρους κατοίκους έχει πάρει ένα σκούρο χρώµα από το αίµα δεκάδων πτωµάτων που επιπλέουν. Αλλα µπρούµυτα και άλλα ανάσκελα. Ο ελαφρύς αέρας που φυσάει είναι ζεστός όχι µόνο λόγω της εποχής, αλλά και εξαιτίας της φωτιάς που σιγοκαίει ακόµη στις συνοικίες πίσω τους. Ολο το λιµάνι βρωµάει απαίσια από τη µυρωδιά των απανθρακωµένων κορµιών.

Έχαναν τα λογικά τους

Κάποιοι από αυτούς που στέκουν στο λιµάνι έχουν αρχίσει να χάνουν τα λογικά τους. Είδαν µε τα µάτια τους εγκύους να ξεκοιλιάζονται, τους γονείς τους να αποκεφαλίζονται, τα παιδιά τους να ακρωτηριάζονται. ∆εν φωνάζουν πλέον. Ψιθυρίζουν απλώς µονότονα τα ονόµατα των αγαπηµένων προσώπων τους µε φωνή, που ίσα που βγαίνει από τα ξεραµένα χείλη. Ισως για να µην τους... ακούσει ο θάνατος που παραµονεύει. Είναι 1η Σεπτεµβρίου 1922 (µε το παλιό ηµερολόγιο που ίσχυε ακόµη τότε) και µόλις έχει ολοκληρωθεί η µικρασιατική τραγωδία. Μέσα σε µόλις δύο χρόνια ο Ελληνισµός πέρασε από την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας στη µεγάλη καταστροφή. Αλήθεια, πώς φθάσαµε στον ξεριζωµό της Σµύρνης τέτοιες µέρες πριν από 97 χρόνια;

Ποια λάθη κυβερνώντων και κυβερνωµένων µάς έκαναν να χάσουµε τα παράλια της Μικράς Ασίας που κατείχαµε από την αρχαιότητα; Τι ακριβώς συνέβη στη Σµύρνη και την ευρύτερη περιοχή τέλη καλοκαιριού του 1922, ποιον ρόλο διαδραµάτισαν οι εθνικές εκλογές του 1920 στην Ελλάδα, και γιατί µέχρι και σήµερα εκφέρονται από αρκετούς ιστορικούς ως κλασικό παράδειγµα εξαίρεσης του κανόνα ότι «ο λαός έχει πάντα δίκιο»; Στις σελίδες που ακολουθούν θα επιχειρήσουµε να δώσουµε ψύχραιµες απαντήσεις µε την άνεση που µας παρέχει η χρονική απόσταση των δραµατικών γεγονότων τα οποία συνέβησαν εντός και εκτός επικράτειας τα πρώτα χρόνια της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα, αποτυπώµατα των οποίων βρίσκουµε µέχρι και σήµερα στη ζωή µας.

Η αποβίβαση στη Σμύρνη, το σφάλμα Βενιζέλου και η αντεπίθεση Κεμάλ

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσµίου Πολέµου (1914-1918) η Οθωµανική Αυτοκρατορία θα βρεθεί στη... λάθος πλευρά του στρατοπέδου, αφού επιλέγει να ταχθεί µε το γερµανικό Ράιχ και την Αυστροουγγαρία που θα ηττηθούν, κάτι που θα έχει ως αποτέλεσµα τον διαµελισµό και την ακολουθούµενη κατάρρευση του σουλτανάτου. Περίπου το 80% των εδαφών του θα διαµοιραστεί µεταξύ των νικητών. Προσβλέποντας στην εξασφάλιση γεωπολιτικών συµφερόντων, η Μεγάλη Βρετανία, οι Ηνωµένες Πολιτείες, η Γαλλία και η Ιταλία διεκδικούν το µερίδιό τους. Στο τραπέζι της µοιρασιάς παρακάθεται το καλοκαίρι του 1920 και ο Ελληνας πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, προσπαθώντας να καρπωθεί ό,τι καλύτερο µπορεί.

Ο ελληνικός στρατός στη Σμύρνη

Με τη Συνθήκη των Σεβρών αποκτούµε νησιά του Αιγαίου, την Ανατολική Θράκη µέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης και τη δυνατότητα άσκησης κυριαρχικών δικαιωµάτων στην περιοχή της Σµύρνης που τίθεται υπό ελληνική διοίκηση, προβλέποντας ότι έπειτα από πέντε χρόνια θα διεξαγόταν δηµοψήφισµα για το εάν ο τοπικός πληθυσµός επιθυµούσε να ενσωµατωθεί στην επικράτειά µας. Ηδη από τον Μάιο του 1919 έχει επιβιβαστεί στη Σµύρνη µεραρχία του Ελληνικού Στρατού, κατόπιν αγγλογαλλικής συµφωνίας, µε σκοπό την προστασία των χριστιανών της περιοχής. Ο ελληνικός πληθυσµός των µικρασιατικών παραλίων είχε υποδεχθεί το στράτευµα µε εµφανή ενθουσιασµό, θεωρώντας ότι αποτελεί προµήνυµα ενσωµάτωσης της πόλης µε τη µητέρα πατρίδα. Καθόλου άσχηµη συµφωνία για ένα µικρό κράτος της Βαλκανικής Χερσονήσου που µπήκε στον Μεγάλο Πόλεµο µόλις τον Ιούνιο του 1917 και πριν από τρία χρόνια είχε ηττηθεί στο πεδίο της µάχης από το οθωµανικό κράτος. Ο Βενιζέλος επιστρέφει στην Αθήνα θριαµβευτής, έχοντας υλοποιήσει το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας. «Σας φέρνω την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών» θα πει χαρακτηριστικά, εννοώντας το Αιγαίο, το Ιόνιο, τη Μεσόγειο, τον Εύξεινο Πόντο και την Προποντίδα – ενώ ως ηπείρους συγκαταλέγει φυσικά την Ευρώπη και την Ασία. Η Βουλή τον ανακηρύσσει «άξιον της Ελλάδος ευεργέτην και σωτήρα της πατρίδος».

Η μοιραία απόφαση 

Πάνω στον ενθουσιασµό του ο πολύπειρος πολιτικός θα πάρει µια πολύ σηµαντική απόφαση που έµελλε να αλλάξει δραµατικά το µέλλον του τόπου. Προκηρύσσει πρόωρες εκλογές για τον Οκτώβριο του 1920 θεωρώντας ότι θα καταγάγει µεγάλη νίκη. Το αισθητήριό του τον προδίδει. Ο λαός έχει κουραστεί από τους συνεχείς πολέµους. Ο Στρατός πολεµά σχεδόν ανελλιπώς από το 1897. Ελληνοτουρκικός Πόλεµος, Μακεδονικός Αγώνας, Α’ Βαλκανικός Πόλεµος, Β’ Βαλκανικός Πόλεµος, Α’ Παγκόσµιος Πόλεµος και τώρα Μικρασιατική Εκστρατεία.

Την ίδια ώρα οι αντιβενιζελικές παρατάξεις υπόσχονται ότι θα φέρουν πίσω τα παιδιά από το µέτωπο, κάτι ωστόσο που δεν τήρησαν. Η αρχική ηµεροµηνία στησίµατος των καλπών είχε οριστεί για τις 25 Οκτωβρίου 1920, αλλά δύο εβδοµάδες νωρίτερα πεθαίνει αιφνιδιαστικά από... δάγκωµα πιθήκου ο 27χρονος βασιλιάς Αλέξανδρος Α’, κάτι που θα οδηγήσει στην επιστροφή έπειτα από τρία χρόνια του έκπτωτου βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ και µισητού εχθρού του Βενιζέλου, µέσω ενός νόθου δηµοψηφίσµατος. Στις εκλογές που διεξάγονται την 1η Νοεµβρίου το Κόµµα Φιλελευθέρων του Κρητικού πολιτικού θα λάβει το 50,31% των ψήφων έναντι 49,36% της Ηνωµένης Αντιπολιτεύσεως υπό τον ∆ηµήτριο Γούναρη, που έχει συνασπίσει όλα τα άλλα κόµµατα. Λόγω του εκλογικού συστήµατος, όµως, οι αντιβενιζελικοί θα κερδίσουν 256 έδρες έναντι 110 των αντιπάλων τους. Ο Βενιζέλος δεν θα καταφέρει να εκλεγεί ούτε καν βουλευτής. Εµφανώς πικραµένος αυτοεξορίζεται στο Παρίσι. Μόλις τέσσερις µήνες µετά τη Συνθήκη των Σεβρών το πολιτικό τοπίο έχει αλλάξει πλήρως. Το ίδιο και η αντιµετώπισή µας από τις Μεγάλες ∆υνάµεις.

Διεθνής απομόνωση

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος είναι ανεπιθύµητος για τους συµµάχους, οι οποίοι θεωρούν ότι µε την ουδέτερη στάση που τήρησε όταν ξεκίνησε ο Α’ Παγκόσµιος Πόλεµος ουσιαστικά πριµοδότησε τα αντίπαλα γερµανικά στρατεύµατα. Αρχίζουν να ξανασκέφτονται εάν έπραξαν ορθά που έδωσαν τόσα προνόµια στην Ελλάδα µε τη Συνθήκη των Σεβρών. Τον ίδιο καιρό στη γειτονική χώρα το εθνικιστικό κίνηµα υπό τον Κεµάλ Ατατούρκ συνεχώς γιγαντώνεται. Ζητά αναθεώρηση της Συνθήκης και αποκτά ερείσµατα στις Μεγάλες ∆υνάµεις.

Στην εφηµερίδα «Times» του Λονδίνου θα δηµοσιευθεί στις 17 Νοεµβρίου 1920 (µε το νέο ηµερολόγιο) ένα αποκαλυπτικό άρθρο για τη στάση των Μεγάλων ∆υνάµεων έναντι ηµών, κανένας όµως δεν φαίνεται να του έδωσε σηµασία. «Οι ψηφοφόροι της παλιάς Ελλάδας και της ∆υτικής Μακεδονίας», γράφει χαρακτηριστικά, «απέπεµψαν από την εξουσία τον µεγάλο πολιτικό και πατριώτη που τους ανύψωσε από την κατάσταση της αδυναµίας και της επαπειλούµενης διάλυσης, στην οποία τους βρήκε, σχεδόν στη θέση µιας Μεγάλης ∆υνάµεως. ∆εν µπορούµε να θυµηθούµε από την εποχή του Αριστείδη πιο χαρακτηριστικό παράδειγµα λαϊκής αγνωµοσύνης ή λαϊκής αφροσύνης. [...] Η Αγγλία και η Γαλλία σε κάθε περίπτωση δεν θα έχουν καµία σχέση µε τον επαναθρονισµένο Κωνσταντίνο [...] Θα αρνηθούν οπωσδήποτε την ελάχιστη βοήθεια, σχέση ή υποστήριξη, πολιτική, χρηµατική ή οικονοµική, στον Γερµανό πράκτορα στον θρόνο των Αθηνών, ή σε έναν λαό που είναι ικανός να υποβάλει εαυτόν στη διοίκησή του».

 Εκστρατεία μέσα στην έρημο

Η νέα κυβέρνηση και το Παλάτι είχαν πλέον απέναντί τους όχι µόνο τον Ατατούρκ αλλά και τους συµµάχους. Και όµως λαµβάνεται απόφαση οι Ελληνες στρατιώτες που βρίσκονται στη Σµύρνη όχι απλώς να µη γυρίσουν πίσω ή να παραµείνουν έστω εκεί, αλλά να προελάσουν στα βάθη της Ανατολής µε ακόµη περισσότερους άνδρες! Ο Βενιζέλος µόλις το µαθαίνει εκπλήσσεται και αναρωτιέται: «Ητο δυνατόν να διανοηθώ εγώ την διεξαγωγήν πολέµου προς την Τουρκίαν χωρίς την συµπαράστασιν των συµµάχων και δη εν αντιθέσει προς αυτούς;». Το ελληνικό Πεζικό βγαίνει από την πόλη της Σµύρνης και αρχίζει να καταδιώκει τους Τούρκους κεµαλιστές.

Οι νίκες διαδέχονται η µία την άλλη, ενώ λεηλατούνται ολόκληρες περιοχές, µε κάποιους από τους οπλίτες µας να προβαίνουν σε βαρβαρότητες και άσκοπες σφαγές αθώων πολιτών. Τον Μάρτιο του 1921 καταλαµβάνεται το Αφιόν Καραχισάρ, ενώ τον Ιούνιο οι Νεότουρκοι κινδυνεύουν να κυκλωθούν από τον Ελληνικό Στρατό στο Εσκί Σεχίρ. Οπισθοχωρούν για να γλιτώσουν και να ανασυνταχθούν. Το εκστρατευτικό σώµα των 120.000 στρατιωτών υπό τον στρατηγό Αναστάσιο Παπούλα παίρνει εντολή να συνεχίσει διασχίζοντας την Αλµυρά έρηµο. Εχει φθάσει ήδη 300 χιλιόµετρα µέσα στην Ασία και κάποιοι στην Αθήνα ονειρεύονται ότι θα πάρουµε και την Αγκυρα. Τον Αύγουστο του 1921 δίνεται σφοδρή µάχη στον Σαγγάριο ποταµό. Την ελληνική πύρρειο νίκη ακολουθεί µια µακρά περίοδος αδράνειας και από τις δύο πλευρές. Ο ανεφοδιασµός σε τρόφιµα και πυροµαχικά γίνεται όλο και πιο προβληµατικός, ενώ οι άνδρες έχουν εξαντληθεί µένοντας τόσο πολύ καιρό σε ένα απόλυτα εχθρικό περιβάλλον. Η αντίστροφη µέτρηση για την ήττα έχει ξεκινήσει.

Ο 40χρονος Κεµάλ Ατατούρκ συνεχίζει τη στρατολόγηση νέων δυνάµεων, ενώ προβαίνει σε µυστική συµφωνία µε τη νεοπαγή κοµµουνιστική Σοβιετική Ενωση προκειµένου να του παραχωρήσουν πολύτιµο εξοπλισµό, µε αντάλλαγµα τον έλεγχο περιοχών στα σύνορα µε την Τουρκία. Η τουρκική αντεπίθεση θα ξεκινήσει έναν χρόνο αργότερα, τον Αύγουστο του 1922. Μέσα σε λίγες εβδοµάδες ο εξασθενηµένος Ελληνικός Στρατός έχει υπό τον έλεγχό του πλέον µόνο τη Σµύρνη. Οι κεµαλικές δυνάµεις είναι πλέον αποφασισµένες να τον εκδιώξουν και από εκεί. Μόλις διασπούν την αντίσταση που προβάλλεται, η κυβέρνηση των Αθηνών διατάσσει την εκκένωση της Μικράς Ασίας. Τα τελευταία στρατεύµατα του Ελληνικού Στρατού θα εγκαταλείψουν τα παράλια στις 5 Σεπτεµβρίου. Τρεις ηµέρες αργότερα οι πρώτοι οπλισµένοι Τούρκοι µπαίνουν στη Σµύρνη ως απελευθερωτές και αρχίζουν να κατακρεουργούν χιλιάδες Ελληνες Μικρασιάτες

Η καταστροφή

Οι ελληνικές και οι αρµενικές συνοικίες της Σµύρνης παραδίδονται στις φλόγες και ο ανυπεράσπιστος πληθυσµός αναζητά απεγνωσµένα τρόπο διαφυγής προς τη θάλασσα. Τα πληρώµατα του συµµαχικού στόλου όµως που βρίσκονται στα ανοιχτά τηρούν στάση ουδετερότητας βάσει των εντολών που έχουν λάβει. Σµυρνιοί ικετεύοντας επιχειρούν να ανέβουν στα πλοία, αλλά οι ναύτες τους χτυπούν µε τον υποκόπανο των όπλων και τους ξαναρίχνουν στο νερό. Χριστιανοί καταφεύγουν σε εκκλησίες πιστεύοντας ότι µπορεί ο εχθρός να τους σεβαστεί, αλλά εκείνοι τις περιλούζουν µε εύφλεκτα υλικά και τις καίνε µαζί µε το ποίµνιο. Σφάζουν ασθενείς µέσα σε νοσοκοµεία και καίνε παιδιά µέσα σε σχολικές τάξεις. Η διευθύντρια των Αµερικανικών Νοσοκοµείων Γυναικών του τοµέα Εγγύς Ανατολής, ιατρός M. C. Elliott, θα καταθέσει αναφορά προς την πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα, σύµφωνα µε την οποία τονίζει ότι περιέθαλψε εκατοντάδες βιασµένες χριστιανές κοπέλες από Τούρκους, ενώ οι βασανισµοί και οι λεηλασίες είναι αµέτρητες. Οι σφαγές θα κάνουν τον Αµερικανό πρόξενο στη Σµύρνη, George Horton, να γράψει πως «ένα από τα δυνατότερα συναισθήµατα που πήρα µαζί µου από τη Σµύρνη ήταν το συναίσθηµα της ντροπής, διότι ανήκα στο ανθρώπινο γένος».

«Ο όχλος τον τρυπούσε µε µαχαίρια στο σώµα και εκείνος τους ευλογούσε»

H φιγούρα της Μικρασιατικής Καταστροφής αποτέλεσε ο µητροπολίτης Σµύρνης, Χρυσόστοµος Καλαφάτης. Ο 55χρονος ιεράρχης αρνήθηκε να εγκαταλείψει το ποίµνιό του, παρά το γεγονός ότι του προσφέρθηκε ασφαλής διαφυγή από τις γαλλικές στρατιωτικές δυνάµεις, µε αποτέλεσµα να κατακρεουργηθεί από τον φανατισµένο τουρκικό όχλο. Το απόγευµα της 27ης Αυγούστου 1922, ένας Τούρκος αρχιαστυνόµος µαζί µε ένοπλους στρατιώτες µετέβη στα γραφεία της Επισκοπής Σµύρνης (µίας από τις επτά Εκκλησίες της Αποκαλύψεως που αναφέρει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης) και διέταξε τον Χρυσόστοµο να τον ακολουθήσει στο ∆ιοικητήριο, µαζί µε τους δηµογέροντες της Σµύρνης, Γεώργιο Κλιµάνογλου και Νικόλαο Τσουρούκτσογλου.

Λίγα λεπτά αργότερα, ο µητροπολίτης βρίσκεται ενώπιον του στρατιωτικού διοικητή Νουρεντίν πασά. Εκείνος µόλις βλέπει τον ρασοφόρο ιεράρχη αρχίζει να τον κατηγορεί για ενέργειες κατά του τουρκικού έθνους. Αφού τον εξυβρίζει σκαιότατα, βγαίνει στο µπαλκόνι του ∆ιοικητηρίου και απευθύνεται σε 1.000 µε 1.500 µουσουλµάνους που βρίσκονται στην πλατεία: «Σας τον παραδίδω» θα πει δείχνοντας τον µητροπολίτη.

«Αν σας έκανε καλό, να του το ανταποδώσετε. Αν σας έκανε κακό, να του κάνετε κι εσείς κακό»! Οπως αναφέρει ο αείµνηστος Γάλλος ιστορικός Rene Puaux στο βιβλίο «Ο θάνατος της Σµύρνης» (Εκδόσεις Ειρµός), βασιζόµενος σε µαρτυρίες οµοεθνών του που ήταν παρόντες, αλλά και ο πρώην πρόεδρος της Ακαδηµίας Αθηνών και διαπρεπής αρχαιολόγος Γεώργιος Μυλωνάς, που κατέθεσε τη µαρτυρία ενός Τουρκοκρητικού τον οποίο συνάντησε στα µπουντρούµια του ∆ιοικητηρίου Σµύρνης τον Σεπτέµβριο του 1922, αφού δολοφονούνται πρώτα οι δύο δηµογέροντες, ο όχλος άρπαξε χωρίς χρονοτριβή τον µητροπολίτη και τον οδήγησε πιο πέρα, µπροστά στο κοµµωτήριο του Ismail, ενός Ιταλού προστατευόµενου.

Εκεί σταµάτησαν και τον έντυσαν µε µια άσπρη µπλούζα που πήραν από τον κοµµωτή. ΤΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ Αρχισαν αµέσως να τον χτυπούν λυσσασµένα µε γροθιές και ξύλα και να τον φτύνουν στο πρόσωπο. Του τρύπησαν µε µαχαιριές το σώµα. Αλαλάζοντας τον έσυραν από τα γένια και τα µαλλιά στα σοκάκια του τουρκοµαχαλά. Του ξερίζωσαν τη γενειάδα, αλλά εκείνος όποια στιγµή µπορούσε, ύψωνε µε την ελάχιστη δύναµη που του είχε αποµείνει το δεξί του χέρι και ευλογούσε τους διώκτες του. Κάποιος µέσα από το πλήθος αναγνωρίζει τη χριστιανική χειρονοµία της ευλογίας και µανιάζει. Με το µαχαίρι που κρατά του κόβει και τα δύο χέρια. Το αίµα κυλάει στους δρόµους σαν ποτάµι. Του βγάζουν τα µάτια. Του κόβουν τη µύτη και τα αυτιά. Παρακαλεί να τον αποτελειώσουν γρήγορα. Ενας από τους µουσουλµάνους τον λυτρώνει ρίχνοντας κατά πάνω του δύο σφαίρες.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία θα τον ανακηρύξει τον Νοέµβριο του 1992 άγιο και εθνοµάρτυρα. Η µνήµη του Αγίου Χρυσοστόµου Σµύρνης και των συν αυτώ Αγίων αρχιερέων Γρηγορίου Κυδωνιών, Αµβροσίου Μοσχονησίων, Προκοπίου Ικονίου, Ευθυµίου Ζήλωνος, καθώς και των κληρικών και λαϊκών που σφαγιάσθηκαν κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή» εορτάζεται την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιµίου Σταυρού, δηλαδή πριν από τις 14 Σεπτεµβρίου. Θεωρείται προστάτης των Μικρασιατών αλλά και του αθλητισµού, επειδή στην εποχή του είχε πρωτοστατήσει στη δηµιουργία γυµναστικών εγκαταστάσεων και γηπέδων για την άθληση των νέων.

«Αφηναν τα ακέφαλα κορµιά να σπαρταρούν»

Συγκλονιστική είναι η µαρτυρία της Ελένης Καραντώνη από το Μπουνάρµπασι (βρίσκεται λίγο έξω από τη Σµύρνη), η οποία αποτυπώνει εικόνες που πραγµατικά σε κάνουν να ντρέπεσαι για τη συµπεριφορά του ανθρώπινου γένους: «Παντού φωτιά και µαχαίρι άκουες και έβλεπες» θα πει αφηγούµενη τα όσα αντίκρισε. Η µαρτυρία της διατηρείται ακόµη και σήµερα στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. «Από τους κατοίκους του Μπουνάρµπασι», συνεχίζει, «έµειναν καµιά δεκαριά οικογένειες...

Μερικοί κατάφεραν να φύγουν, σερνόµενοι µε την κοιλιά, προς το Σικλάρι και από κει στη Σµύρνη. Τους άλλους όλους τους ατιµάσανε, τους σφάξανε, τους κρεµάσανε, τους κάψανε. Κι εκείνους που κατάφεραν από το Σικλάρι να φτάσουν στη Σµύρνη, όταν ήρθε ο Κεµάλ τους έπιασε και τους έσφαξε». Και συνεχίζει: «Εµείς βρισκόµασταν στη Σµύρνη. Πληµµύρα οι µαχαλάδες στο αίµα. Βάλανε φωτιά οι Τούρκοι, µια ώρα µακριά. ‘‘Μη φοβάστε είναι µακριά’’ µας είπε ο νοικοκύρης του σπιτιού που µέναµε. Σε ένα τέταρτο η φωτιά είχε έρθει σε µας. Ρίχνανε βενζίνη και προχωρούσε. Βγήκαµε στον δρόµο. Φωτιά από τη µια, θάλασσα από την άλλη. Βρισκόµασταν στη µέση. Και οι τσέτες (σ.σ.: οι άτακτοι Τούρκοι συµµορίτες) βρίσκονταν στη µέση και σφάζαν και σκοτώναν.

Τη νύχτα οι τσέτες έκαναν επίθεση να αρπάξουν, να σφάξουν, να ατιµάσουν. ‘‘Βοήθεια! Βοήθεια!’’ φώναζε ο κόσµος. Τα εγγλέζικα πλοία ήταν απέναντι. Εριχναν τους προβολείς. Σταµατούσαν για λίγο. Τη νύχτα θέλαµε να πάµε προς νερού µας. Πήγαµε λίγο πιο έξω, φρίκη! Βρεθήκαµε σε µια χαβούζα. Γύρω γύρω, στα χείλια της χαβούζας, σπαρταρούσαν κορµιά και µέσα ήταν γεµάτη κεφάλια. Επαιρναν όποιον έπιαναν, τον πήγαιναν στην άκρια της χαβούζας, έκοβαν το κεφάλι και το έριχναν µέσα. Τα κορµιά τα άφηναν να σπαρταρούν γύρω γύρω. Ηταν φοβερό. Οσοι το είδαν τρελάθηκαν. Το τρελοκοµείο γέµισε από τρελούς σαν ήρθαµε. Εκεί σε αυτό το µέρος χάσαµε και τον πατέρα µου. Τον αδελφό µου τον έσφαξαν στο χωριό. Εβγαλαν, µετά, ιταλικά και ελληνικά πλοία και µας πήραν. Πόσους; Ούτε το είκοσι τοις εκατό δεν επήραν. Τέτοια καταστροφή δεν είδαν ξανά τα µάτια µου!». 

Διαβάστε ακόμη

Γιατί ο Μπάιντεν επέτρεψε στην Ουκρανία να κάνει χρήση πυραύλων στο ρωσικό έδαφος; Πώς αλλάζουν οι ισορροπίες στον πόλεμο

Κατεπείγουσα προκαταρκτική εξέταση από τον Άρειο Πάγο για το χαμένο υλικό από τις κάμερες στα Τέμπη

Στάση εργασίας σε λεωφορεία και τρόλεϊ την Τετάρτη - Ποιες ώρες τραβούν χειρόφρενο

Το αντίο του Κώστα Μυλώση στον κουμπάρο του Βασίλη Μαντζουράνη - Η μέρα και η ώρα της κηδείας του αδικοχαμένου μουσικού