Το εντυπωσιακό χαρακτηριστικό των νυχτερίδων που ίσως δώσει λύση στην επόμενη πανδημία

Οι νυχτερίδες, οι οποίες απεικονίζονται συνήθως ως διαβολικά πνεύματα ή αιμοβόροι δαίμονες, έχουν την φήμη του κακού. Καμία ταινία τρόμου, από τον Δράκουλα μέχρι το Buffy, δεν ήταν ολοκληρωμένη χωρίς την εμφάνιση ενός από αυτούς τους προάγγελους του θανάτου. Αλλά αυτές οι σκληρές απεικονίσεις υποτιμούν τη νυχτερίδα. Έχουμε πολλά να μάθουμε από αυτές, υπογραμμίζουν οι ερευνητές που θεωρούν τώρα ότι αυτά τα ζώα θα μπορούσαν να είναι ζωτικής σημασίας για να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε μελλοντικές πανδημίες.

Ως αποτέλεσμα, ένα παγκόσμιο πρότζεκτ γενετικής έχει ξεκινήσει με στόχο την ανακάλυψη του τρόπου με τον οποίο οι νυχτερίδες αποφεύγουν τις χειρότερες επιπτώσεις ορισμένων από τους πιο ολέθριους ιούς στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του παράγοντα που ευθύνεται για το Covid-19. «Οι νυχτερίδες έχουν τη δυνατότητα να μας διδάξουν πολλά για το πώς να καταπολεμούμε τις ασθένειες», δήλωσε η ερευνήτρια Emma Teeling, του University College Dublin, η οποία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία του πρότζεκτ Bat1K, σύμφωνα με την Guardian.

Γιατί οι νυχτερίδες είναι στην πραγματικότητα τόσο εντυπωσιακά ζώα

Οι νυχτερίδες είναι εντυπωσιακές για πολλούς λόγους, λέει η Teeling. Είναι τα μόνα θηλαστικά που μπορούν να πετάξουν -ζουν εξαιρετικά μεγάλη ζωή για πλάσματα του μεγέθους τους- και πολλά από αυτά χρησιμοποιούν ηχητικά κύματα για να εντοπίσουν τη λεία τους. Υπάρχουν επίσης σε μια αξιοσημείωτη ποικιλία σχημάτων και μεγεθών.

Ορισμένες νυχτερίδες πιάνουν ψάρια, άλλα είδη τρέφονται με έντομα -και τρία είδη πίνουν αίμα: η κοινή νυχτερίδα-βαμπίρ, η νυχτερίδα-βαμπίρ με τριχωτά πόδια και η νυχτερίδα-βαμπίρ με λευκά φτερά. «Άλλα είδη έχουν αναπτύξει τις μακρύτερες γλώσσες των θηλαστικών, ώστε να μπορούν να τις χώνουν μέσα σε τεράστια λουλούδια, για να παίρνουν το νέκταρ τους», πρόσθεσε η Teeling.

Ωστόσο, ο λόγος για τον σημερινό ζήλο των επιστημόνων για τις νυχτερίδες προέρχεται από την ανακάλυψη ότι μπορούν να φιλοξενήσουν έναν εκπληκτικό αριθμό δυνητικά θανατηφόρων ιών -συμπεριλαμβανομένων των κορονοϊών που προκάλεσαν τις επιδημίες Sars και Mers, καθώς και των ιών Marburg, Nipah και Hendra - αλλά χωρίς να υποστούν εμφανείς αρνητικές επιπτώσεις. «Υπάρχει κάτι σαν... συνθήκη ειρήνης μεταξύ των νυχτερίδων και των παθογόνων που φιλοξενούν», δήλωσε πρόσφατα στο Nature ο ιολόγος Joshua Hayward, του Ινστιτούτου Burnet στη Μελβούρνη.

Οι νυχτερίδες θεωρείται επίσης ότι είναι η αρχική πηγή του ιού Sars-CoV-2 που προκαλεί το Covid-19. «Οι πεταλοειδείς νυχτερίδες από την Ασία θεωρούνται ως η αρχική προέλευση του ιού που εξελίχθηκε σε Sars-CoV-2, ο οποίος άλλαξε πιθανότατα σε ένα ενδιάμεσο είδος θηλαστικού», δήλωσε η Teeling.

«Αυτό το ζώο μολύνθηκε από μια νυχτερίδα, πιθανώς σε μια αγορά, αλλάζοντας τον ιικό πρόγονο του Sars-CoV-2 σε έναν παράγοντα που θα μπορούσε να εξαπλωθεί μέσω του ανθρώπου. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν η πανδημία Covid-19».

Ως εκ τούτου, η Teeling θεωρεί πολύ πιθανό ότι ο Sars-CoV-2 δεν έχει παραχθεί σε εργαστήριο, δεδομένου του πλήθους των πρόσφατων στοιχείων που υποδηλώνουν ότι πιθανότατα συνέβη τυχαία κατά την ανάμειξη ζώων.

Στόχος η απάντηση στο «πώς μπορούν και φιλοξενούν ιούς χωρίς να προσβάλλονται από αυτούς;»

Ωστόσο, οι ανακαλύψεις αυτές εγείρουν ένα βασικό ζήτημα. Πώς οι νυχτερίδες λειτουργούν ως «δεξαμενές» για τόσους πολλούς ιούς που είναι επιβλαβείς για άλλα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, αλλά οι ίδιες μένουν ανεπηρέαστες; Πρόκειται για έναν γρίφο που οι επιστήμονες εργάζονται τώρα για να λύσουν. «Η απάντηση έχει να κάνει με την ικανότητά τους να πετούν», δήλωσε ο Teeling.

Το πέταγμα είναι εξαιρετικά δύσκολο, καθώς απαιτεί τη δαπάνη τεράστιων ποσοτήτων ενέργειας για κάθε πλάσμα που θέλει να πετάξει. Η απελευθέρωση αυτής της έντονης ενέργειας μέσα στο σώμα ενός θηλαστικού θα πρέπει στη συνέχεια να οδηγήσει στη διάσπαση ορισμένων κυττάρων του. Κομμάτια DNA αναμένεται να αποσπαστούν και να αιωρούνται γύρω από το σώμα του.

Στα θηλαστικά που δεν πετούν, αυτά τα κομμάτια γενετικού υλικού ταυτοποιούνται από τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος και συχνά αντιμετωπίζονται ως σημάδια εισβολής ενός οργανισμού που προκαλεί ασθένεια. Τότε, ξεκινάει μία αντεπίθεση του οργανισμού και αυτό μπορεί να προκαλέσει έντονη φλεγμονή. Σε πολλές περιπτώσεις -συμπεριλαμβανομένων εκείνων του Covid-19- η φλεγμονή αυτή είναι συχνά η βασική αιτία σοβαρών αντιδράσεων που μπορεί να οδηγήσουν σε θάνατο.

«Αλλά οι νυχτερίδες δεν έχουν αυτή την ισχυρή αντίδραση», τονίζει η Teeling. «Κατά τη διάρκεια της εξέλιξής τους η οποία ξεκίνησε πριν από περίπου 80 εκατομμύρια χρόνια- διαμόρφωσαν το ανοσοποιητικό τους σύστημα έτσι ώστε οι αντιδράσεις τους να έχουν εξασθενήσει. Η φλεγμονή δεν εμφανίζεται σχεδόν τόσο συχνά ή έντονα. Ως αποτέλεσμα, μπορούν να μεταφέρουν όλους αυτούς τους ιούς χωρίς να υφίστανται επικίνδυνες επιδράσεις».

Με άλλα λόγια, οι νυχτερίδες -επειδή εξελίχθηκαν για να πετούν- έπρεπε να αναπτύξουν ανοσοποιητικά συστήματα που είναι πολύ λιγότερο πιθανό να προκαλέσουν βλαβερές φλεγμονές. Με αυτόν τον τρόπο, είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τους ιούς χωρίς να υποφέρουν από τις έντονες επιπλοκές που ταλαιπωρούν άλλα είδη θηλαστικών. Ο ακριβής τρόπος με τον οποίο το κάνουν αυτό δεν είναι ακόμη ξεκάθαρος, αλλά αποτελεί πλέον αντικείμενο έντονης διερεύνησης.

«Κλειδί» οι νυχτερίδες σε μία επόμενη πανδημία;

Μέχρι σήμερα, μόνο μια μικρή ποσότητα γονιδιωμάτων νυχτερίδων έχει αλληλουχηθεί, αν και οι επιστήμονες είναι βέβαιοι ότι από αυτές τις αναλύσεις θα είναι σύντομα δυνατό να αποκαλυφθούν οι ακριβείς τρόποι με τους οποίους οι νυχτερίδες αποφεύγουν να υποκύψουν στους ιούς που φιλοξενούν - με απώτερο στόχο να χρησιμοποιηθεί αυτή η γνώση για την ανάπτυξη φαρμάκων που θα μπορούσαν να μιμηθούν αυτή τη συμπεριφορά στον άνθρωπο.

«Οι νυχτερίδες δεν είναι υπεύθυνες για τη μετάδοση ασθενειών στους ανθρώπους», τονίζει η Teeling.

«Έχουμε εισβάλει στις ζωές τους, όχι το αντίθετο. Το πιο σημαντικό είναι ότι πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για την επόμενη πανδημία και αν οι νυχτερίδες μπορέσουν να υποδείξουν τρόπους για να τροποποιήσουν γρήγορα τις ανοσολογικές μας αντιδράσεις, αυτό θα καταδείξει πόσο σημαντικές είναι για τον κόσμο μας», καταλήγει η επιστήμονας.