«Το παιδί μου είναι συνέχεια στην οθόνη»: Ένα σύγχρονο φαινόμενο που οδηγεί σε εξάρτηση

Οι εποχές που τα παιδιά περίμεναν με ανυπομονησία το Σαββατοκύριακο για να δουν παιδικά προγράμματα στην τηλεόραση έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Σήμερα, όλα τους έχουν εξοικείωση με τις οθόνες (τηλεόραση, κινητό, τάμπλετ), ακόμα και στην ηλικία του ενός έτους. Πρόκειται για ένα νέο φαινόμενο, που μαζί με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, έχει γιγαντωθεί τα τελευταία χρόνια, γεγονός που εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους, για την σωματική αλλά και την ψυχική υγεία τους, όπως αναλύει στο ethnos.gr, ο πρόεδρος της Ένωσης Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων, Κωνσταντίνος Νταλούκας. Και εάν το πρόβλημα δεν ελεγχθεί όσο αυτά είναι σε μικρή ηλικία, αργότερα, οι γονείς μπορεί να βρεθούν αντιμέτωποι με πιο καταστροφικές συνέπειες.

«Από 4 μηνών μπορούν να χειριστούν ένα κινητό»

«Από 4 μηνών μπορούν και χειρίζονται ένα κινητό σήμερα τα παιδιά», λέει ο παιδίατρος. Και αυτό δεν είναι καθόλου φυσιολογικό. Ένα παιδί στους πρώτους μήνες της ζωής του, όπως συμβουλεύει η Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδιατρικής, δεν πρέπει να εκτίθεται σε οθόνες. Συγκεκριμένα η σύσταση είναι μέχρι την ηλικία των 18 μηνών και ιδίως σε τάμπλετ και κινητά καθώς είναι αυτά που εκπέμπουν και την περισσότερη ακτινοβολία.

Αυτό, ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις σήμερα μένει στη θεωρία, όπως παρατηρεί ο κ. Νταλούκας. Τα παιδιά γνωρίζουν πώς να χρησιμοποιούν τα κινητά των γονιών τους ήδη από την ηλικία των 2 ετών, αν όχι μικρότερα, να σκρολάρουν, να μπαίνουν σε εφαρμογές όπως το YouTube και να πατούν τις εικόνες στα βίντεο που τα ενδιαφέρουν.

Και πράγματι, η οθόνη, τα χρώματα, η μουσική είναι κάτι που συναρπάζει ένα παιδί και δεν πρέπει να δαιμονοποιείται, αλλά καλό είναι να προσέξουν οι γονείς την υπερέκθεση καθώς αυτή έχει σοβαρές επιπτώσεις αλλά και τα σημάδια της εξάρτησης, η οποία εμφανίζεται σε μεγαλύτερες ηλικίες και μπορεί να είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί.

Ποιες είναι οι οδηγίες των παιδιάτρων για τον χρόνο στην οθόνη

Αρχικά, οι γενικές οδηγίες που δίνουν οι παιδίατροι στους γονείς είναι οι εξής, σύμφωνα με τον κ. Νταλούκα:

• Για τα παιδιά από 18 μηνών – 2 ετών οι γονείς μπορούν να τους δίνουν ένα τάμπλετ για να βλέπουν και να παρακολουθούν, μαζί με τα παιδιά τους, κάποιες εκπομπές στο YouTube οι οποίες έχουν εκπαιδευτικό κυρίως, αλλά και ψυχαγωγικό χαρακτήρα. Η χρήση δεν πρέπει να ξεπερνάει τη 1 ώρα την ημέρα.
• Για τα παιδιά ηλικίας 2-5 ετών ο εκπαιδευτικός χρόνος στις οθόνες είναι επίσης περίπου μια ώρα την ημέρα και 2-3 ώρες το Σαββατοκύριακο και πάντα να αφορούν προγράμματα υψηλής ποιότητας που θα παρακολουθούν με τον γονιό.
• Και τα παιδιά 6 ετών και πάνω συνίσταται όχι περισσότερο από 2 ώρες την ημέρα, εκτός και αν πρόκειται για σχολική εργασία.
• Στην ηλικία των 10-14 τα παιδιά μπορούν να χρησιμοποιήσουν και να έχουν πια ένα δικό τους κινητό. «Στην ελληνική πραγματικότητα έχω την εντύπωση όμως πως ένα πολύ μεγάλο ποσοστό τα παιδιά έχουν κινητό τηλέφωνο και σε ηλικία 8 ετών, όπως διαπιστώνω από την εμπειρία μου», τονίζει ο παιδίατρος.
• Για την ηλικία 14-18 ετών οι γονείς πρέπει να καθορίσουν όρια για την χρήση. Αυτό θα βοηθήσει το παιδί και στο να μην εθιστεί αλλά να ξεφύγει και από προβλήματα υγείας.

Ποια προβλήματα υγείας προκαλεί η υπερέκθεση

Οι παραπάνω είναι γενικές οδηγίες, οι οποίες ωστόσο δεν τηρούνται. Τα παιδιά είναι πιο εκτεθειμένα σήμερα στις οθόνες, όμως η υπερέκθεση είναι αυτή που ανησυχεί περισσότερο τους ειδικούς, καθώς μπορεί να προκαλέσει πολλά προβλήματα και ειδικά όσον αφορά την ανάπτυξη ενός παιδιού.

Σύμφωνα με τον παιδίατρο, πολλά από αυτά εκτίθενται σε ακτινοβολία από τα κινητά, τα τάμπλετ και τους υπολογιστές, πουμπορεί να είναι επιβλαβής για τα μάτια και τον εγκέφαλο και οδηγεί σε διαταραχές της σκέψης και σε βλάβη στην όραση.

Επίσης, η έκθεση στις οθόνες προκαλεί διαταραχές και στον ύπνο, ο οποίος είναι πολύ σημαντικός για όλες τις ηλικίες και πόσο μάλλον για τα παιδιά.

Για τα μεγαλύτερα παιδιά καταγράφονται και οι εξής οι επιπτώσεις:

• Παχυσαρκία
• Χρόνια προβλήματα στον αυχένα και την πλάτη καθώς καταπονούνται οι μύες όσο ένα παιδί κάθεται πολλές ώρες στην ίδια θέση
• Κατάθλιψη, καθώς λείπει η επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο
• Άγχος, καθώς μπορεί να πιέζονται μέσα από το διαδίκτυο
• Χαμηλότερες βαθμολογίες στις σχολικές επιδόσεις, γιατί παραμελούν την μελέτη
• Προβλήματα στη συμπεριφορά και άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας
• Μπορεί επίσης, σύμφωνα με τον κ. Νταλούκα να παρεμποδιστεί η ικανότητα ενός παιδιού να βιώνει τυπικές καθημερινές δραστηριότητες, με τις οποίες πρέπει να ασχοληθεί για να μάθει τον κόσμο γύρω του και αντιθέτως αφοσιώνεται σε ηλεκτρονική συσκευή.
• Ο χρόνος στην οθόνη συνδέεται και με προβλήματα στο κοινωνικο-συναισθηματικό επίπεδο και στην ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένης της επιθετικότητας, των φτωχών κοινωνικών δεξιοτήτων και της δυσκολίας ερμηνείας των συναισθημάτων. Σε αυτό εντάσσεται και η καθυστέρηση στην ομιλία, με τα παιδιά να έχουν και φτωχό λεξιλόγιο.
• Επίσης υπάρχουν αναφορές, χωρίς βέβαια να έχουν αποδειχτεί επιστημονικά, πως η ακτινοβολία, ειδικά των κινητών τηλεφώνων μπορεί να συνδέεται με την ανάπτυξη όγκων στον εγκέφαλο. «Κάτι τέτοιο δεν έχει αποδειχτεί αλλά και μόνο ότι υπάρχει η υπόνοια πως ίσως υπάρχει, ένας γονιός θα πρέπει να αποτρέψει το παιδί του να ασχολείται με το κινητό τηλέφωνο ή σε μεγαλύτερες ηλικίες να το κατευθύνει να χρησιμοποιεί ενσύρματα ακουστικά, στο μέτρο που είναι αυτό εφικτό», επισημαίνει ο παιδίατρος.

«Η πραγματικότητα λέει πως ενώ υπάρχουν οι οδηγίες και οι πληροφορίες, δεν ακολουθούνται», τονίζει. «Η χρήση των κινητών των γονιών ξεκινάει από παιδιά ηλικίας μηνών, παρ΄ ότι απαγορεύεται, με τις οθόνες να έχουν γίνει σε πολλές περιπτώσεις ένα ‘’ηλεκτρονικό babyciting’’», σχολιάζει.

Το ζήτημα της εξάρτησης

Η υπερέκθεση των παιδιών στα κινητά και τα τάμπλετ είναι πολύ πιθανό να εξελιχτεί σε εξάρτηση και αυτό αφορά τα παιδιά που ήδη από τα 8 του έτη και πάνω μπορεί να έχουν δική τους συσκευή και δεν παίρνουν πια περιστασιακά το κινητό του γονιού ή του κηδεμόνα, ενώ το πρόβλημα μπορεί να κορυφωθεί και στην εφηβεία, όταν πολλά παιδιά πλέον σήμερα έχουν και παιχνιδομηχανές ή παίζουν παιχνίδια στον υπολογιστή.

«Δυστυχώς παρατηρείται πως ένα μεγάλο ποσοστό των παιδιών είναι εξαρτημένα και ένα πλάσμα σε αυτή την ηλικία δεν μπορεί να αποχωριστεί το κινητό του τηλέφωνο. Αυτό είναι το κύριο σημάδι πως το παιδί έχει εξάρτηση. Ο εθισμός είναι ένα σημαντικό πρόβλημα και δεν διαφέρει από άλλους εθισμούς, όπως το αλκοόλ και άλλες ουσίες. Πρέπει να γίνει απεξάρτηση», εξηγεί ο παιδίατρος και επισημαίνει:

«Στην εφηβεία, το 90% τουλάχιστον των παιδιών έχει ένα κινητό και παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια. Απασχολούνται αρκετή ώρα πάνω από το όριο και αυτό δυστυχώς συμβαίνει και σε μικρότερες ηλικίες».

Μάλιστα, σημειώνει πως έρευνες έχουν δείξει πως τα παιδιά σε πιο φτωχές περιοχές του πλανήτη είναι αυτά που ασχολούνται περισσότερο με το κινητό γιατί δεν μπορούν να έχουν κάποια άλλη μορφής ψυχαγωγίας ή οι γονείς δεν γνωρίζουν πώς να τα κατευθύνουν σωστά.

Οι κίνδυνοι του διαδικτύου

Η υπερέκθεση και ο μη έλεγχος για το τι κάνει ένα παιδί στο κινητό του, εκτός από τους κινδύνους υγείας εγκυμονεί και άλλα ρίσκα. Ο γονιός θα πρέπει να γνωρίζει ποιες σελίδες επισκέπτεται το παιδί του, τι κάνει σε αυτές και ιδίως στα social media. Τα παραδείγματα που έχουμε καθημερινά επιβεβαιώνουν πως ένα παιδί δεν μπορεί να διαχειριστεί όλα αυτά τα θέματα.

Ένας ανήλικος είναι πιο εύκολο θύμα ώστε ένας επιτήδειος να τον εκμεταλλευτεί σεξουαλικά, να τον εξαπατήσει, να του ασκήσει εκφοβισμό, να τον παραπλανήσει, ενώ ανάμεσα στους αναρίθμητους κινδύνους συγκαταλέγεται και το sexting, η έκθεση στην πορνογραφία. Όλα αυτά συμβαίνουν επειδή οι γονείς είτε δεν έχουν μιλήσει στα παιδιά τους για αυτά, είτε δεν παρακολουθούν τι κάνουν με το κινητό τους και δεν έχουν χτίσει μια σχέση εμπιστοσύνης.

«Είναι ίσως ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε και εμείς οι παιδίατροι αλλά και η κοινωνία. Όσο πάει και μεγαλώνει το πρόβλημα και ήδη συνέπειες είναι ορατές. Ίσως χρειάζεται μια μεγαλύτερη εγρήγορση και από αποφάσεις από την πολιτεία, την παιδιατρική κοινότητα αλλά και το σχολείο ώστε να μπορέσουν και τα παιδιά να καταλάβουν και να καθοδηγηθούν σωστά από τις μικρές ηλικίες. Γιατί εάν φτάσουν στην εφηβεία τότε είναι πολύ δύσκολο να επιβληθείς σε έναν έφηβο και να τον κατευθύνεις», εκτιμά ο γιατρός.

Επιθετικότητα και εγκληματικότητα

Τα προβλήματα που μπορεί να επιφέρει η μη σωστή χρήση της τεχνολογίας δεν έχουν τέλος. Και ένα από αυτά, που παρατηρείται το τελευταίο διάστημα σύμφωνα με τον κ. Νταλούκα είναι η έξαρση της εγκληματικότητας των ανηλίκων, η οποία, όπως λέει στο ethnos.gr, δεν αποκλείεται να συνδέεται με το πρόβλημα αυτό.

«Έχω μια αίσθηση πως ακόμα και αυτή η μεγάλη επιθετικότητα που βλέπουμε και παρατηρούμε στους εφήβους, η οποία μπορεί να περικλείει και χρήση όπλων (πχ. μαχαίρια) δεν αποκλείεται καθόλου ένα κομμάτι της να οφείλεται και στη χρήση κινητών συσκευών ή και παιχνιοδομηχανών γιατί και τα παιχνίδια, ένα 90% έχει πάρα πολύ έντονη βία, ορατό αίμα και χρήση όπλων απέναντι σε ανθρώπους. Οι εικόνες αυτές εξοικειώνουν την συνείδηση του παιδιού για το τι βλάβη μπορεί να προκαλέσει η χρήση όπλου. Ίσως και αυτός να είναι ένας λόγος της παρατηρούμενης αυτής βίας που έχουμε και θα έπρεπε να ασχοληθούμε σοβαρά και εμείς και η πολιτεία», επισημαίνει.

Πρόληψη και αντιμετώπιση

Δεν είναι πολλά τα χρόνια που οι συσκευές έχουν μπει στη ζωή των παιδιών και μένει να δούμε τι αποτελέσματα θα έχουν, συνεχίζει ο παιδίατρος. Ωστόσο υπάρχουν πράγματα που μπορεί να κάνει ένας γονιός είτε για να προλάβει είτε να αντιμετωπίσει την εξάρτηση πριν αυτή γιγαντωθεί.

Σε μικρή ηλικία η κατάσταση είναι σίγουρα πιο ελεγχόμενη και ο χρόνος που περνά ένα παιδί στην οθόνη πρέπει να είναι ποιοτικός και μετρημένος όσο περνά και από το χέρι του γονιού.

Όπως επισημαίνει ο παιδίατρος, «η Αμερικάνικη Παιδιατρική Ακαδημία συνιστά στους γονείς να αναπτύξουν ένα σχέδιο που θα πρέπει να είναι σύμφωνο με τις ανάγκες και εκπαίδευσης κάθε παιδιού. Αυτό αφορά ολόκληρη την οικογένεια, γιατί πρέπει οι γονείς με τη σειρά τους να αποτελέσουν ένα πρότυπο για τα παιδιά.

Συνιστάται επίσης την ώρα που τρώμε και κοιμόμαστε να είναι απενεργοποιημένα τα τηλέφωνα γιατί δεν μπορούμε να επιβάλλουμε στα παιδιά κάτι το οποίο εμείς δεν ακολουθούμε. Πρέπει από κοινού ένα πλάνο και ένα όριο για κάθε ηλικία».

Αν όμως ένας γονιός παρατηρήσει πως η κατάσταση ίσως έχει ξεφύγει από τις δυνατότητες του ίδιου, τότε θα πρέπει να αναζητήσει βοήθεια.

Ο παιδίατρος αναφέρει το παράδειγμα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, που βρίσκεται στο Νοσοκομείο Παίδων «Π. & A. Κυριακού», η οποία απευθύνεται σε εφήβους 11-18 ετών και παρέχει υπηρεσίες που καλύπτουν το φάσμα των αναγκών της ηλικίας αυτής. Εκεί ένα γονιός μπορεί να πάρει και συμβουλές και βοήθεια ώστε να γίνει η απεξάρτηση από τις οθόνες.

Μόνο όταν υπάρχει μια καλή επικοινωνία, εμπιστοσύνη και διάλογος, μπορεί να προστατευτεί ένα παιδί και ο γονιός έχει πάντα τον πρώτο ρόλο σε αυτό.