Αίσθηση προσανατολισμού: Πετάξτε τους χάρτες και τις πυξίδες - Πώς θα εξασκήσετε τον εγκέφαλό σας για να μη χάνεστε

Χάνετε εύκολα τον προσανατολισμό σας; Τα βρίσκετε σκούρα με τους χάρτες; Προτού ανησυχήσετε μήπως πρόκειται για κάποιο πρώιμο σημάδι ότι χάνετε το μυαλό σας ανατρέξτε στην παιδική σας ηλικία και τον τόπο που μεγαλώσατε για να εντοπίσετε τη ρίζα του προβλήματος.

Ο προσανατολισμός είναι… άθλημα!

Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι στο κόσμο που μπορούν να ξεκινήσουν οποιοδήποτε ταξίδι χωρίς χάρτη ή πυξίδα. Μόνο με τις «αισθήσεις του περιστεριού» τους! Πώς τα καταφέρνουν όμως και μπορεί αυτή η ικανότητα να διδαχθεί; Ο Ράλφ Στριτ λατρεύει τους χάρτες. Όπως αρμόζει λοιπόν σε κάποιον με το επώνυμό του, σπούδασε γεωγραφία και πολεοδομία. Και πολύ πριν από αυτό, οι γονείς του τον πήγαιναν τακτικά για προσανατολισμό. Ένα άθλημα που περιλαμβάνει αγώνες μεταξύ δύο σημείων με τη χρήση τοπογραφικού χάρτη και πυξίδας. «Δεν θυμάμαι πραγματικά εποχή πριν από τον προσανατολισμό» σκέφτεται ο Στριτ. «Οι γονείς μου με πήγαν για προσανατολισμό την πρώτη εβδομάδα που γεννήθηκα» συμπληρώνει.

Από το Λονδίνο στη Γλασκώβη με το... μυαλό

Ο Στριτ θυμάται ένα παιδικό ταξίδι από το Λονδίνο στη Γλασκώβη, με φίλους που τον υποτιμούσαν καθώς συνειδητοποιούσαν την ικανότητά του να κινείται στη νέα πόλη. Σε γενικές γραμμές, προσπαθεί να είναι διπλωματικός όταν έχει διαφορετική άποψη με ένα άλλο άτομο σχετικά με τον σωστό δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει. «Συνήθως έχω δίκιο, αλλά... μπορεί να κάνουμε πρώτα το δικό τους πράγμα και μετά να συνειδητοποιήσουμε ότι κάνουν λάθος».

Άλλοι προσανατολιστές αναφέρουν επίσης καλύτερη χωρική μνήμη από τον μέσο όρο. Αλλά οι ανταγωνιστικοί προσανατολιστές έχουν μια ασυνήθιστη ποσότητα εξάσκησης στην πλοήγηση. Στην πραγματικότητα, οι τελευταίες έρευνες νευροεπιστήμης και ψυχολογίας δείχνουν ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι για τους απλούς ανθρώπους να βελτιώσουν τις χωρικές τους ικανότητες.

Γιατί μερικοί άνθρωποι έχουν εξαιρετική έχετε αίσθηση προσανατολισμού

Ο Στριτ ξεκίνησε το άθλημα του προσανατολισμού σε ηλικία εννέα ετών. Όπως δείχνουν οι εμπειρίες του, η έκθεση στην παιδική ηλικία διαμορφώνει την άνεση και την αυτοπεποίθηση των ανθρώπων στην πλοήγηση. Εδώ έχει σημασία το να έχουν τα παιδιά την ευκαιρία να κινούνται ανεξάρτητα σε ποικίλα περιβάλλοντα.

Οι άνθρωποι που μεγάλωσαν εκτός πόλεων ή σε πιο μεγάλες πόλεις, φαίνεται επίσης να είναι πιο ικανοί να πλοηγούνται καλύτερα ως ενήλικες. Αυτό σχετίζεται με τις αποστάσεις που διανύθηκαν και την ποικιλία των περιοχών που διασχίστηκαν.

Ακόμη και ως ενήλικες, «έχουμε καλές ενδείξεις ότι οι άνθρωποι που κινούνται ευρύτερα στο περιβάλλον τους» έχουν καλύτερες χωρικές δεξιότητες, λέει ο Νόρα Νιουκόμπ, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Temple της Φιλαδέλφειας.

Η μάχη των δύο φύλων!

Σε πολλές κοινωνίες, τα κορίτσια και οι γυναίκες έχουν περιορισμένες ευκαιρίες να εξασκήσουν τις ικανότητές τους στην πλοήγηση, και αυτό πιστεύεται ότι είναι ένας βασικός λόγος για τον μύθο ότι οι γυναίκες είναι εκ γενετής χειρότερες στην πλοήγηση από τους άνδρες. Οι γυναίκες μερικές φορές θεωρούν τον εαυτό τους χειρότερο πλοηγό από τους άνδρες ακόμη και σε μελέτες όπου οι επιδόσεις τους είναι ίδιες, εν μέρει λόγω των έμφυλων στερεοτύπων.

Συνολικά, η ανισότητα των φύλων συνδέεται με διαφορές μεταξύ των φύλων στην ικανότητα πλοήγησης. Αυτό υποδεικνύει το ρόλο της κουλτούρας στη δημιουργία τέτοιων διαφορών. «Οι άνθρωποι τείνουν να υπερεκτιμούν την επίδραση του φύλου και επίσης τείνουν να υποθέτουν ότι η επίδραση του φύλου είναι κατά κάποιον τρόπο ανεξάρτητη από πολιτιστικούς παράγοντες» λέει ο Πάμπλο Φερνάντεζ Βελάσκο, φιλόσοφος και γνωστικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του York και στο University College του Λονδίνου.

Η Χάνελ Γιανγκ, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Εξελικτική Ανθρωπολογία στη Λειψία της Γερμανίας, θυμάται ένα ταξίδι για αναζήτηση γλυκοπατάτας με μια γυναίκα, όταν οι δύο τους απομακρύνθηκαν από την κύρια ομάδα και κατέληξαν στη μέση του πουθενά στο δάσος. Το GPS του Παγκόσμιου Συστήματος Εντοπισμού Θέσης της Γιανγκ δεν ήταν σε θέση να βοηθήσει στην εύρεση μονοπατιών, αλλά η σύντροφός της «αμέσως κοίταξε ψηλά, έλεγξε τον ήλιο και άρχισε να περπατά προς μια κατεύθυνση, και λίγο αργότερα βρήκαμε ένα μονοπάτι».

Το φύλο έχει επίσης πολιτισμική επιρροή στο αν τα κορίτσια κατευθύνονται προς ορισμένα επαγγέλματα όπου η πλοήγηση είναι κρίσιμη. Μέσω δοκιμασιών επισήμανσης και κατασκευής μοντέλων, η έρευνα της Νιουκόμπ διαπίστωσε ότι οι έμπειροι γεωλόγοι έχουν υψηλότερη ικανότητα πλοήγησης από ό,τι οι έμπειροι ψυχολόγοι. Αυτή η σύνδεση με τους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας, της μηχανικής και της ιατρικής (Stem) ταιριάζει με αυτό που ο Στριτ έχει παρατηρήσει στη δική του κοινότητα: ότι πολλοί προσανατολιστές καταλήγουν σε τομείς όπως η μηχανική, τα μαθηματικά και η φυσική. Να προστεθεί ότι ο ίδιος εργάζεται στον τομέα της πληροφορικής.

Πώς ο εγκέφαλος χειρίζεται την πλοήγηση

Πώς γίνεται η επεξεργασία όλων αυτών στον εγκέφαλο; Ένα στοιχείο είναι οι γνωστικοί χάρτες, οι οποίοι είναι ουσιαστικά νοητικά μοντέλα του χώρου. Οι ερευνητές συνεχίζουν να συζητούν για το ποια μορφή παίρνουν οι γνωστικοί χάρτες: για παράδειγμα, αν οι άνθρωποι δημιουργούν αναπαραστάσεις χαρτών στον εγκέφαλό τους για να πλοηγηθούν ή αν πρόκειται για γραφήματα.

«Η προβολή χάρτη ουσιαστικά λέει ότι υπάρχει ένα γενικό κοινό πλαίσιο στο οποίο προσπαθούμε να εντάξουμε τις νέες πληροφορίες. Και η άποψη του γράφου λέει ότι δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό, εκτός αν η νέα πληροφορία συνδέεται με κάποιον κόμβο του γράφου», λέει ο Νιουκόμπ. Αυτή η διάκριση μπορεί να φαίνεται πολύ ακαδημαϊκή, αλλά «επηρεάζει την άποψή μας για το αν οι άνθρωποι μπορούν ή όχι να συνδυάζουν τοπικούς χώρους και να συμπεραίνουν νέες διαδρομές για τις οποίες έχουν πολύ λίγες πληροφορίες», εξηγεί.

Ο γνωστικός χάρτης πιστεύεται ότι βρίσκεται στον ιππόκαμπο, μια περιοχή του εγκεφάλου σε σχήμα ιππόκαμπου που εμπλέκεται στη μνήμη. Η νευροεπιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι οι δομές γύρω από τον ιππόκαμπο παίζουν επίσης βασικό ρόλο στον προσανατολισμό. Για παράδειγμα, η εντορινική περιοχή έχει περιγραφεί ως ο τόπος του «σήματος κατεύθυνσης του στόχου».

Οι εγκέφαλοι των πολύ ικανών πλοηγών μοιάζουν διαφορετικοί από εκείνους των άλλων. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα προέρχεται από τους οδηγούς ταξί του Λονδίνου, οι οποίοι χρειάζονται χρόνια για να αποκτήσουν αυτό που ευλαβικά αναφέρεται ως «Η Γνώση». Οι εγκέφαλοι αυτών των ταξιτζήδων παρουσιάζουν ανάπτυξη στον ιππόκαμπο.

Πώς να γίνετε καλύτερος πλοηγός

Υπάρχουν πολλές παρανοήσεις σχετικά με την ανθρώπινη πλοήγηση. «Ένας μύθος είναι ότι νομίζετε ότι δεν μπορείτε να βελτιωθείτε», λέει ο Νιουκόμπ. Η Φερνάντεζ Βελάσκο συμφωνεί: ενώ ο εγκέφαλός τους παρουσιάζει λιγότερη πλαστικότητα, οι ενήλικες μπορούν σίγουρα να μάθουν αυτές τις δεξιότητες.

Ο Νιουκόμπ ενοχλείται επίσης από τους ανθρώπους που θεωρούν τις ικανότητες πλοήγησης άσχετες στην εποχή του GPS. Οι μπαταρίες των τηλεφώνων μπορεί να πεθάνουν και τα συστήματα μπορεί να κάνουν λάθη, όπως υποδηλώνουν οι μαρτυρίες ανθρώπων που οδηγούν σε υδάτινες μάζες με βάση τις συμβουλές του GPS τους.

Τα βοηθήματα πλοήγησης, όπως οι χάρτες, οι πυξίδες, οι βραχογραφίες και τα ραβδόγραμμα είναι είδη «γνωστικών αντικειμένων» - χρήσιμα σε πολλές περιπτώσεις, αλλά μπορούν να οδηγήσουν σε εξάρτηση.

Οι άνθρωποι μπορούν να εκπαιδεύσουν τον εαυτό τους να παρατηρούν καλύτερα τις περιβαλλοντικές ενδείξεις, όπως ο άνεμος, ο ήλιος και οι κλίσεις, είτε βρίσκονται σε αγροτικές είτε σε αστικές περιοχές. «Υπάρχουν ενδείξεις στις οποίες πολλοί άνθρωποι δεν δίνουν σημασία», λέει ο Νιουκόμπ. Ασχολίες όπως η ιστιοπλοΐα και ο προσκοπισμός μπορούν να βοηθήσουν. Φυσικά για να γίνουμε καλύτεροι στην πλοήγηση απαιτείται να αλλάξουμε τη σχέση μας με τον κίνδυνο. «Πολλοί άνθρωποι δεν είναι πρόθυμοι να εξερευνήσουν επειδή φοβούνται» λέει ο Νιουκόμπ.

Αλλάξτε τις… ρυθμίσεις σας

Για τους ανθρώπους που δεν μπορούν να φανταστούν τον προσανατολισμό χωρίς μια εφαρμογή τηλεφώνου, υπάρχουν ακόμα τρόποι να εξασκήσουν τις χωρικές δεξιότητες με αυτή την τεχνολογία. Μην αφήνετε το Google Maps να αποφασίζει πάντα για τη διαδρομή σας, λέει ο Στριτ.

Η προεπιλογή σε πολλές εφαρμογές είναι ότι «όπου πηγαίνετε είναι ευθεία μπροστά, πράγμα που είναι ένας τρομερός τρόπος για να μάθετε. Υποστηρίζω απόλυτα το να διατηρείται πάντα ο βορράς στην κορυφή». Επίσης, «συνεχίστε να μεγεθύνετε και να σμικρύνετε, ώστε να μπορείτε να βλέπετε και τις λεπτομερείς πληροφορίες που χρειάζεστε για την πλοήγηση, αλλά και να βλέπετε τα ορόσημα». Η βέλτιστη ποσότητα ύπνου μπορεί επίσης να βοηθήσει. Μια παγκόσμια μελέτη διαπίστωσε ότι για τους συμμετέχοντες ηλικίας 54 ετών και άνω, ο ύπνος επτά ωρών τη νύχτα συνδεόταν με την καλύτερη απόδοση σε ένα παιχνίδι προσαντολισμού.