Η ζωή δεν τελειώνει στα 60: Γιατί οι 60άρηδες πια είναι οι νέοι 50άρηδες - Η επιστήμη εκπλήσσει!

Όποιος πιστευει πως η ζωή τελειώνει στα 60, πλανάται. Οι 60άρηδες πλέον είναι οι νέοι 50άρηδες! Και η επιστήμη καταθέτει την άποψή της υπερθεματίζοντας.

Μια μελέτη δείχνει ότι η έναρξης της τρίτης ηλικίας καθυστερεί τα τελευταία χρόνια λόγω βελτίωσης της ποιότητας, αλλά και του προσδόκιμου ζωής, επίσης έχει αλλάξει και η αντίληψη των ανθρώπων για τον εαυτό τους και την ηλικία τους...
Όταν είσαι 20 σε απασχολεί τι γνώμη έχουν όλοι οι άλλοι για σένα. Όταν είσαι 40 σταματάς να ενδιαφέρεσαι για τη γνώμη των άλλων και όταν πια πατήσεις τα 60 αντιλαμβάνεσαι ότι ποτέ, κανένας δεν είχε καμιά γνώμη για σένα... Ισχύει το απόφθεγμα του Πατέρας της Νίκης, Ουίνστον Τσώρτσιλ; Ισχύει, αλλά με τους αριθμούς αλλαγμένους πλέον…

Τα γηρατειά αρχίζουν όλο και πιο αργά πια· το καταλαβαίνετε αν ρωτήσετε αυτούς που βιώνουν ηλικίες πάνω από τα 59 χρόνια. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία επισημαίνει πώς οι ενήλικες μέσης, αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας πιστεύουν ότι τα γηρατειά, στην εποχή μας, αρχίζουν αργότερα από ό,τι πριν από δεκαετίες.
Και δεν έχουν άδικο· αρκεί να ανατρέξετε σε φωτογραφίες που εικονίζουν 60χρονους στη δεκαετία του 1970 και θα καταλάβετε… Το να είσαι σήμερα, αυτό που με ευκολία αποκαλούν οι νέοι «μεγάλος», δεν είναι ό,τι ήταν παλιά. Κι όταν λέμε παλιά μην πάει ο νους σας στον 19ο αιώνα· για την τελευταία 40ετία κάνουμε λόγγο.

Η μελέτη καταγράφει βιολογικές αλλαγές, αλλά αναφέρεται επίσης σε πολλά στερεότυπα, που έχουν ανατραπεί και έχουν να κάνουν με τη γήρανση. «Υπάρχει μια εκπληκτικά ισχυρή ιστορική τάση προς μια υποκειμενική αναβολή της έναρξης της τρίτης ηλικίας», εξηγεί ο Markus Wettstein, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Humboldt στο Βερολίνο και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. «Και ακόμα δεν κατανοούμε πλήρως το γιατί».

Πολλά έχουν αλλάξει!

Τα τελευταία χρόνια, το προσδόκιμο ζωής και η ποιότητα ζωής έχουν αυξητικές τάσεις. Αυτό έχει να κάνει και από με τις αλλαγές στην κοινωνία: βασικά στάδια της ζωής παίρνουν πλέον περισσότερο χρόνο για να εξελιχτούν, αρχίζοντας από την ανεξαρτητοποίηση των νέων (πλέον στη Δυτική Ευρώπη πολλοί 30ρηδες ακόμα συγκατοικούν με τους γονείς τους και δεν αναφερόμαστε στην Ελλάδα…), τον γάμο (πιο παλιά μια 25χρονη μπορεί να θεωρείτο και γεροντοκόρη, ενώ τώρα ακόμα και οι 40αρες έχουν όλη τη ζωή της οικογένειας μπροστά τους) ή τη μητρότητα (μητέρα στα 50+, στην Ελλάδα). Και επίσης άνθρωποι άνω των 65 χρονών αρχίζουν να σπουδάζουν σε πανεπιστημιακό επίπεδο Ευρωπαϊκή Ιστορία, Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία κ.ά. Και ολοκληρώνοντας τον συλλογισμό: σε πολλές χώρες η συνταξιοδότηση, η επίσημη πύλη του γήρατος έχει μετατεθεί για πάνω από τα 67χρόνια. Και κάτι ακόμα: πριν από 50 χρόνια σχεδόν ουδείς άνω των 65 χρονών οδηγούσε αυτοκίνητο. Σήμερα, στους δρόμους κινούνται, κρατώντας τιμόνι, πάρα πολλοί και άνω των 80. Αλλά αυτό είναι άλλο κεφάλαιο...

Το επίθετο «ηλικιωμένος», έχει πάρει πλέον παράταση για να αποδωθεί σε κάποιον. Ή- μια άλλη προσέγγιση στο θέμα- σε μια κοινωνία ηλικιωμένων, ουδείς (θέλει να) αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως «ηλικιωμένο». Τι ακριβώς σημαίνει όμως να είσαι «ηλικιωμένος»; Από ποια ηλικία είναι κάποιος, αντικειμενικά, ένας εκπρόσωπος τρίτης ηλικίας; Ερωτηθέντες, απάντησαν από μία έως οκτώ φορές σε μια περίοδο 25 ετών· όλοι άλλαξαν την πεποίθησή τους καθώς μεγάλωναν, επιμηκύνοντας όλο και περισσότερο τον δρόμο προς τα γηρατειά! Τελικά, η ηλικία που συμφώνησαν οι περισσότεροι ήταν τα 70 και 71 χρόνια.

Ο Wettstein δεν υποστηρίζει αυτούς τους αριθμούς: «Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε τον χρόνο επακριβώς γιατί στην έρευνά μας είναι ιδιαίτερα ετερογενής η ομάδα των ηλικιωμένων», εξηγεί. Γενικά, οι γυναίκες τείνουν να τοποθετούν τα γηρατειά πιο μακριά από τους άνδρες: «Τείνουν να ζουν περισσότερο από εκείνους, κάτι που εξηγεί, εν μέρει, αυτή τη διαφορά στην αντίληψη για την έναρξη της τρίτης ηλικίας», λέει ο ειδικός. Η μελέτη, η οποία χρησιμοποίησε δεδομένα από 14.000 Γερμανούς πολίτες, ανέλυσε το γεγονός για το πώς έχουν αλλάξει όροι όπως η «βιολογική ηλικία», η «χρονολογική ηλικία» και η «υποκειμενική ηλικία» από το 1988. Τότε, το προσδόκιμο ζωής στην Ισπανία ήταν 76,86 χρόνια. Το 2021, και μετά μια μικρή πτώση έπειτα από την πανδημία, ανέβηκε στο 83,2. Στην Ελλάδα σήμερα, για τους άντρες το προσδόκιμο είναι 78,3 χρόνια και για τις γυναίκες 83,4 χρόνια, ενώ στην ΕΕ είναι 77,9 και 83,3 χρόνια, αντίστοιχα.
«Κάποιος ηλικίας 60 ετών, θα μπορούσε να θεωρηθεί ηλικιωμένος στο παρελθόν, σήμερα, όμως, έχει μπροστά του 20 χρόνια ή και περισσότερα»!

Το γήρας δεν έχει να κάνει με αριθμούς

Ο Bruno Arpino, κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας με εξειδίκευση στη γήρανση, προχωρά παραπέρα και μιλά για μια μελλοντική ηλικία: «Κανονικά, η ηλικία μετριέται κοιτάζοντας πίσω στη στιγμή που γεννήθηκε κάποιος. Μια εντελώς διαφορετική προοπτική, την οποία προτείνουν ερευνητές, συνίσταται στο να κοιτάξουμε στο μέλλον, δηλαδή πόσα χρόνια μπορεί να περιμένει κάποιος να ζήσει. Σε αυτό το πλαίσιο, το να είσαι μεγαλύτερος δεν εξαρτάται μόνο από το πότε γεννιέσαι, αλλά και από το πού γεννιέσαι. Το προσδόκιμο ζωής μιας χώρας θα καθορίσει τα δεδομένα των ηλικιωμένων».

Το γήρας δεν έχει να κάνει με αριθμούς, αλλά είναι αποκλειστικά υποκειμενική έννοια, που αλλάζει ανάλογα με την κοινωνία. «Σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε ευρωπαϊκές χώρες, παρατηρήθηκαν μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών, έως και 10 ετών», λέει ο Wettstein, ο οποίος εξηγεί αυτές τις αλλαγές με βάση «τη συμμετοχή των ηλικιωμένων στην αγορά εργασίας, το ποσοστό των ηλικιωμένων μιας χώρας ή την πολιτιστική αντίληψη της τρίτης ηλικίας και των ηλικιωμένων».

Η μελέτη επισημαίνει πώς «η υποκειμενική ηλικία του ατόμου μπορεί να είναι ένας σημαντικός παράγοντας» όταν μιλάμε για γηρατειά. Η υποκειμενική ηλικία είναι αυτό που μας λέει ο καθρέφτης και όχι η ταυτότητα· πόσο χρονών νιώθουμε σε σχέση με το πόσο χρονών είμαστε. Και γενικά μιλώντας, οι ενήλικες είναι αρκετά επιεικείς όταν πρόκειται να δώσουν χρόνια στον εαυτό τους. Σύμφωνα με μια άλλη μελέτη, του 2006, οι ενήλικες άνω των 40 ετών αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, κατά μέσο όρο, 20% νεότερους από ό,τι πραγματικά είναι. Η διαφορά μεταξύ χρονολογικής ηλικίας και υποκειμενικής ηλικίας- αυτή που υποθέτουμε- αρχίζει να διευρύνεται αργά, αλλά αναπόφευκτα από τα 25 και δεν έχει σταματήσει να αυξάνεται από τότε. Όπως λένε οι συγγραφείς μιας μελέτης του πανεπιστημίου της Βιρτζίνια για την ηλικία: «μια μορφή υποκειμενικής γήρανσης φαίνεται να συμβαίνει στο Διάστημα: στον Άρη μια δεκαετία της Γης ισοδυναμεί με 5,3 χρόνια…».

Η θέση της επιστήμης

Αυτά λένε οι ηλικιωμένοι για το τι σημαίνει να έχεις γεράσει ή όχι, όμως τι λέει η επιστήμη; Υπάρχει κάποια επιστημονική υποστήριξη για αυτή την υποκειμενική και ιδιοτελή αντίληψη; Η σύντομη απάντηση είναι «ναι». Αλλά ο Wettstein προτιμά να έχει μια πιο μακροσκελή άποψη: «Χάρη στις ιατρικές προόδους, οι ηλικιωμένοι είναι σε κάποιο βαθμό περισσότερο υγιείς από ό,τι ήταν πριν από 10 ή 20 χρόνια, και αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί πιστεύουν, επίσης, ότι τα γηρατειά αρχίζουν αργότερα», επισημαίνει. Άρα αυτό το φαινόμενο δεν είναι μόνο ψυχολογικό, υπάρχει και βάση επιστημονική.

Μια έρευνα που διεξήχθη στη Φινλανδία και δημοσιεύτηκε το 2021 έδωσε στοιχεία για αυτήν την άποψη. Υποβλήθηκαν άνδρες και γυναίκες μεταξύ 75 και 80 ετών σε μια σειρά από σωματικά και γνωστικά τεστ. Αρχειοθετήθηκαν αυτά τα αποτελέσματα και όταν πέρασαν 28 χρόνια, επαναλήφθηκαν τα ίδια τεστ σε άλλη ομάδα ανδρών και γυναικών της ίδιας ηλικίας. Οι σημερινοί ηλικιωμένοι είχαν καλύτερες βαθμολογίες σε όλα τα επίπεδα: έδειξαν ότι περπατούσαν μεταξύ 20 και 40 εκατοστά το δευτερόλεπτο πιο γρήγορα, ήταν σε θέση να σφίξουν με μεγαλύτερη δύναμη μεταξύ 5% και 25% και μπορούσαν να σηκώσουν το πόδι τους μεταξύ 20% και 47% ψηλότερα από την ομάδα που έκανε τις ίδιες δοκιμές 28 χρόνια πριν. Επιπλέον, επέδειξαν τουλάχιστον 14% περισσότερη οξυγόνωση των πνευμόνων, καλύτερη λεκτική ευχέρεια, συλλογιστική και λειτουργική μνήμη.
Αυτή η τελευταία έρευνα δείχνει ότι απομακρύνονται τα γηρατειά και οι συγγραφείς της επισημαίνουν ότι η επιμήκυνση του χρόνου έχει σταθερή αυξητική τάση.

Τα 60 είναι τα νέα 50, αλλά...

Δεν σκέφτονται όμως όλοι οι γεροντολόγοι το ίδιο: «Δεν έχουμε αξιόπιστα στοιχεία από περασμένες εποχές», παραδέχεται ο Arpino. Ωστόσο, ενδιαφέρουσες πληροφορίες μπορούν να ληφθούν από κείμενα ποιητών, συγγραφέων και ιστορικών. «Για παράδειγμα, ο αρχαίος Έλληνας ποιητής Μίμνερμος (ελεγειακός ποιητής από την Κολοφώνα της Μικράς Ασίας, ο οποίος άκμασε την περίοδο 630-600 π.Χ ) έγραφε: «Στα εξήντα χρόνια μου- μακριά από αρρώστια και οδυνηρή αγωνία- με τυλίγει το σκοτάδι του θανάτου». Ο Μίμνερμος είναι ο ποιητής του έρωτα και της μελαγχολίας και τα ποιήματά του μιλούν για την ηδονή, την απόλαυση, αλλά και το φόβο των γηρατειών.

«Επί του παρόντος, η ηλικία στην οποία ένα άτομο αρχίζει να ορίζεται ως ηλικιωμένο είναι περίπου τα 60 ή 65 έτη. «Αυτή είναι μια εύκολη προσέγγιση που χρησιμοποιείται ακόμη και από διεθνείς οργανισμούς όπως τα Ηνωμένα Έθνη», λέει ο Arpino. Άρα τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει τόσο πολύ. Διαφορετικές μελέτες μπορεί να μιλούν για υγιέστερους και πιο εύρωστους ηλικιωμένους, αλλά αυτό δεν τους κάνει να πάψουν να είναι ηλικιωμένοι. Τα 60 είναι τα νέα 50, αλλά μόνο για εκείνους που είναι 60! Και αυτό έχει να κάνει με τα στερεότυπα που σηματοδοτούν το γήρας παρά για το πότε φτάνουμε πραγματικά σε αυτό. «Σε όλη την πορεία της Ιστορίας, η αντίληψη για το πώς γερνάμε έχει αλλάξει περισσότερο από πότε», καταλήγει ο Arpino.

Ο καλός συνάδελφος Αντρέας Παπαλουκάς, τρόμαζε στην ιδέα και μόνο ότι το «6» θα είναι ο πρώτος από τους δυο αριθμούς που θα προσδιορίζουν την ηλικία του. Το «6» ήρθε και ακολούθησαν και το 1 και το 2 και το 3 μετά. Και ο Παπαλουκάς, συνταξιούχος πια, απολαμβάνει σαν έφηβος την Πάρο- μόνος λέει- και όταν τον ρώτούν για την ηλικία του απαντά με νόημα: «είναι αδύνατον να την προσδιορίσω· αλλάζει συνεχώς...»!