Οι καταστροφικές συνέπειες του πλαστικού στην υγεία και το περιβάλλον: Γιατί δεν βοηθά ούτε η ανακύκλωση

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα πλαστικά έχουν προσφέρει τεράστια οφέλη τον τελευταίο αιώνα, προωθώντας την τεχνολογική καινοτομία, μεταμορφώνοντας την υγειονομική περίθαλψη και τροφοδοτώντας την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. Ωστόσο, αυτή η πρόοδος έχει μεγάλο κόστος για την ανθρωπότητα.

Οι δυσμενείς συνέπειες για το περιβάλλον αλλά και την υγεία μας 

Η υπερβολική εξάρτησή μας από τα πλαστικά έχει δυσμενείς συνέπειες για το περιβάλλον. Από την εξόρυξη και τη μεταφορά των ορυκτών καυσίμων που απαιτούνται για την παραγωγή τους, μέσω της παραγωγικής διαδικασίας, μέχρι την καθημερινή χρήση και απόρριψή τους, κάθε στάδιο του κύκλου ζωής των πλαστικών συνεπάγεται με ρύπανση.

Η πλαστική ρύπανση θέτει σε κίνδυνο την άγρια ζωή, βλάπτει τα οικοσυστήματα και εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία. Τα μικροπλαστικά, μαζί με τις τοξικές χημικές ουσίες που περιέχουν, βρίσκονται στον αέρα που αναπνέουμε, στα τρόφιμα που τρώμε και μπορούν να απορροφηθούν μέσω του δέρματος.

Επίσης, τα πλαστικά απόβλητα συσσωρεύονται στους ωκεανούς, τα ποτάμια και τις λίμνες και επιβλαβή χημικά μολύνουν το έδαφος, διαταράσσοντας τα φυτά. Ενώ οι πλήρεις επιπτώσεις των νανοπλαστικών στην ανθρώπινη υγεία παραμένουν ανεξερεύνητες, είναι σαφές ότι οι ευάλωτες ομάδες - τα παιδιά, οι γυναίκες, οι φτωχές κοινότητες και οι εργαζόμενοι στην παραγωγή πλαστικών, τη διαχείριση αποβλήτων και την ανακύκλωση - φέρουν το κύριο βάρος αυτών των κινδύνων.

Η τρέχουσα συζήτηση, ιδίως όσον αφορά τα πλαστικά μιας χρήσης, επικεντρώνεται συχνά στην απόρριψη, προκαλώντας εκκλήσεις για λύσεις όπως η ανακύκλωση. Αλλά δεν υπάρχουν πραγματικά «ασφαλή πλαστικά» και οι ετικέτες των προϊόντων που ισχυρίζονται το αντίθετο είναι παραπλανητικές και συγκαλύπτουν τη ζημιά που προκαλείται από την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου, η οποία αντιπροσωπεύει το 99% του παγκόσμιου πλαστικού, αναφέρει το Project Syndicate.

Η παραγωγή πλαστικού συνεχίζει να αυξάνεται

Οι τοξίνες που απελευθερώνονται κατά την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων είναι γνωστό ότι βλάπτουν το δέρμα, τα μάτια και το αναπνευστικό, νευρικό και γαστρεντερικό σύστημα, καθώς και το συκώτι και τον εγκέφαλο.

Επίσης, η παραγωγή πλαστικού δεν αποτελεί μόνο άμεση απειλή για την ανθρώπινη υγεία, αλλά και σημαντικό παράγοντα της κλιματικής αλλαγής, καθώς αντιπροσωπεύει περίπου το 3-8% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Ωστόσο, παρά τους υπαρξιακούς κινδύνους που θέτει η κλιματική κρίση, η παραγωγή πλαστικού συνεχίζει να αυξάνεται κατακόρυφα. Οι εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ υποδηλώνουν ότι, εάν οι τρέχουσες τάσεις διατηρηθούν, η παγκόσμια χρήση πλαστικού - και τα απόβλητα που δημιουργεί - θα μπορούσαν να τριπλασιαστούν σχεδόν μέχρι το 2060. Τα μισά από αυτά τα απόβλητα αναμένεται να καταλήξουν σε χώρους υγειονομικής ταφής, ενώ λιγότερο από το 20% θα ανακυκλωθεί.

Καμία πρόοδος με τα ανακυκλωμένα πλαστικά

Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι τα ανακυκλωμένα πλαστικά φαίνεται να αντιπροσωπεύουν μόλις το 12% της συνολικής χρήσης πλαστικών το 2060, ενώ η διαρροή πλαστικών στο περιβάλλον πρόκειται να διπλασιαστεί, φθάνοντας τα 44 εκατομμύρια τόνους ετησίως, με καταστροφικές συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία και τα φυσικά οικοσυστήματα. Εάν πραγματοποιηθούν τα σχέδια επέκτασης της βιομηχανίας, η παραγωγή πλαστικών θα μπορούσε να καταναλώσει το 31% του εναπομείναντος προϋπολογισμού άνθρακα του πλανήτη για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στον 1,5° Κελσίου.

Αυτή η αύξηση της παραγωγής είναι όλο και περισσότερο αναντίστοιχη με τις προβλέψεις για τη μελλοντική ζήτηση. Σύμφωνα με μια μελέτη, η παγκόσμια παραγωγή πλαστικών όπως το πολυπροπυλένιο μπορεί να χρειαστεί να μειωθεί κατά 18 εκατομμύρια τόνους ετησίως έως το 2030, λόγω της μειωμένης ζήτησης από την Κίνα και άλλες χώρες.

Στην πραγματικότητα, οι πετροχημικές εταιρείες ήδη παλεύουν με ένα παγκόσμιο πλεόνασμα - ένα ακόμη παράδειγμα της αποτυχίας των δυνάμεων της αγοράς να αποδώσουν αποτελεσματικά ή ακόμη και λογικά αποτελέσματα. Με τις εταιρείες να δέχονται αυξανόμενες πιέσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ο διπλασιασμός της παραγωγής πλαστικών με βάση τα ορυκτά καύσιμα φαίνεται όχι μόνο απερίσκεπτος αλλά και οικονομικά κοντόφθαλμος. Παρόλα αυτά, μια πρόσφατη μελέτη του Ινστιτούτου Ενεργειακής Οικονομίας και Χρηματοοικονομικής Ανάλυσης διαπίστωσε ότι ακόμη και εν όψει πιθανών υποβαθμίσεων της πιστοληπτικής ικανότητας, οι μεγαλύτερες πετροχημικές εταιρείες του κόσμου «πραγματοποιούν σημαντικές επενδύσεις που κινούνται προς τη λάθος κατεύθυνση».

Μόνη λύση μια ισχυρή παγκόσμια συνθήκη

Δεδομένων των διακυβευμάτων, είναι σαφές ότι η μείωση της κατανάλωσης πλαστικών από μόνη της δεν θα είναι αρκετή για την προστασία της ανθρώπινης υγείας, του περιβάλλοντος και του πλανήτη. Καθώς η Διακυβερνητική Επιτροπή Διαπραγμάτευσης για την Πλαστική Ρύπανση πλησιάζει στην τελική της συνεδρίαση στο Μπουσάν, οι συνεχιζόμενες προσπάθειες για τη σύναψη μιας παγκόσμιας συνθήκης για τον τερματισμό της πλαστικής ρύπανσης πρέπει να αντιμετωπίσουν την επείγουσα ανάγκη περιορισμού της παραγωγής.

Δυστυχώς, όπως συμβαίνει με πολλές διεθνείς διαπραγματεύσεις, η αντίσταση ισχυρών συμφερόντων μπορεί να εμποδίσει τη συμπερίληψη βασικών μέτρων στην τελική συμφωνία.

Η συνεδρίαση της Επιτροπής τον Απρίλιο στην Οτάβα ήταν μια τέτοια περίπτωση, αποκαλύπτοντας βαθιές διαιρέσεις σχετικά με βασικές στρατηγικές. Το πιο αμφιλεγόμενο θέμα ήταν η πρόταση για την επιβολή ανώτατου ορίου στην παγκόσμια παραγωγή πλαστικών, η οποία αντιμετώπισε την έντονη αντίδραση των κατασκευαστών πλαστικών, των χωρών υποδοχής τους και των παραγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Αυτές οι ομάδες συμφερόντων τάχθηκαν υπέρ μιας στενότερης προσέγγισης, επικεντρωμένης στην ανακύκλωση. Ορισμένα κράτη με πετρέλαιο υποστήριξαν μάλιστα ότι η συνθήκη θα έπρεπε να καλύπτει μόνο τη διαχείριση των αποβλήτων. Σίγουρα, η ανακύκλωση είναι απαραίτητη. Αλλά δεν μπορεί να επιτύχει τις αναγκαίες μειώσεις στην παραγωγή και την κατανάλωση πλαστικού, ούτε μπορεί να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της ρύπανσης από πλαστικό στην ανθρώπινη υγεία. Ακόμη και στο καλύτερο σενάριο, χωρίς ευρύτερα μέτρα για τον έλεγχο της παραγωγής, η ρύπανση θα συνεχίσει να αυξάνεται, προκαλώντας σοβαρές κρίσεις υγείας, επιδεινώνοντας την περιβαλλοντική υποβάθμιση και επιταχύνοντας την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Όπως είναι φυσικό, τα λόμπι της βιομηχανίας πιέζουν για μια μη δεσμευτική διεθνή συνθήκη για τα πλαστικά χωρίς σαφή νομική εντολή και εκτελεστές δεσμεύσεις.

Εάν τα λόμπι της βιομηχανίας καταφέρουν να αποδυναμώσουν τη συνθήκη για τα πλαστικά αποκλείοντας τα όρια παραγωγής ή καθιστώντας τις διατάξεις της μη δεσμευτικές, θα υπονομεύσουν τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

Καθώς η κλιματική κρίση επιδεινώνεται, η μείωση της ρύπανσης από τα πλαστικά δεν ήταν ποτέ πιο επείγουσα, γι' αυτό και οι διαπραγματεύσεις για μια παγκόσμια συνθήκη έχουν αποκτήσει τόσο μεγάλη δυναμική. Αλλά οι διαπραγματεύσεις αξίζουν πολύ μεγαλύτερη προσοχή και συμμετοχή του κοινού. Για να εξασφαλίσουμε ένα πιο βιώσιμο μέλλον, θα πρέπει να πιέσουμε τις κυβερνήσεις να δεσμευτούν σε μια διεθνή συμφωνία που θα περιορίζει και τελικά θα μειώνει την παραγωγή και τη χρήση πλαστικού.