Η αλληλένδετη σχέση του καρκίνου με το Αλτσχάιμερ - Η μια ασθένεια εμποδίζει την άλλη

Τις τελευταίες δεκαετίες οι επιστήμονες προσπαθούν να βρουν τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στον καρκίνο και το Αλτσχάιμερ και το πόσο η εκδήλωση της μιας πάθησης εμποδίζει την άλλη.

Από τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί βγαίνει το συμπέρασμα πως οι ασθενείς με ιστορικό καρκίνου έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν άνοια και οι ασθενείς με Αλτσχάιμερ έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο. Η μελέτη αυτής της σχέσης, λένε οι επιστήμονες, θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέες θεραπείες όπως αναφέρει δημοσίευμα του Τhe Guardian.

Με την ηλικία έρχεται η ασθένεια

Ο καρκίνος, η άνοια και το Αλτσχάιμερ είναι από τις πιο κοινές και πιο επίφοβες παθήσεις υγείας - ιδίως σε χώρες με γηράσκοντα πληθυσμό. Πριν από αρκετές δεκαετίες, ερευνητές σε ένα ψυχιατρικό κέντρο της Νέας Υόρκης παρατήρησαν μια περίεργη σχέση μεταξύ αυτών των δύο ασθενειών. Κατά την αυτοψία, διαπίστωσαν την αντίστροφη σχέση μεταξύ καρκίνου και της νόσου Αλτσχάιμερ.

Σε μία από τις πρώτες επιδημιολογικές μελέτες για το θέμα η Jane Driver του Νοσοκομείου Brigham and Women's στη Βοστώνη της Μασαχουσέτης στις ΗΠΑ παρακολούθησε 1.278 ανθρώπους ηλικίας 65 ετών για άνω από δέκα χρόνια. Τα αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν το 2012, έδειξαν ότι οι επιζώντες του καρκίνου είχαν 33% μειωμένο κίνδυνο να αναπτύξουν στη συνέχεια τη νόσο Αλτσχάιμερ σε σύγκριση με άτομα χωρίς ιστορικό καρκίνου.

Όσο ενδιαφέρον και αν ήταν το εύρημα, η επιστημονική κοινότητα προέτρεψε να δείξουν ιδιαίτερη προσοχή και επεσήμανε τις πιθανές παγίδες στην αντιμετώπιση των ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία. Μία από αυτές αφορούσε τη λεγόμενη μεροληψία επιβίωσης: ίσως οι άνθρωποι με ιστορικό καρκίνου απλώς δε ζουν αρκετά για να αναπτύξουν τη νόσο Αλτσχάιμερ.

25% χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας

Έκτοτε, επιστήμονες σε όλο τον κόσμο έχουν αναλύσει λεπτομερέστερα τη σχέση μεταξύ καρκίνου και νόσου Αλτσχάιμερ και έχουν οικοδομήσει μια όλο και πιο πειστική υπόθεση. Στη μεγαλύτερη μέχρι σήμερα μελέτη, που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2024, οι ερευνητές του Imperial College του Λονδίνου παρέχουν πειστικές αποδείξεις για χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης άνοιας μετά από διάγνωση καρκίνου. Εξέτασαν τα δεδομένα υγείας του NHS για περισσότερα από τρία εκατομμύρια άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω και τους παρακολούθησαν για μια μέση περίοδο 9,3 ετών, λαμβάνοντας ιδιαίτερη μέριμνα για τη διόρθωση πιθανών μεροληψιών.

Τα αποτελέσματά τους δείχνουν ότι οι επιζώντες από καρκίνο έχουν 25% χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης άνοιας σχετιζόμενης με την ηλικία σε σύγκριση με άτομα χωρίς ιστορικό καρκίνου. Η αντίστροφη συσχέτιση παρατηρήθηκε για τους πιο κοινούς τύπους καρκίνου, όπως ο προστάτης, το παχύ έντερο, ο πνεύμονας και ο μαστός.

«Μια σχέση πολύ ενδιαφέρουσα και διαρκής»

«Η σχέση μεταξύ καρκίνου και νόσου Αλτσχάιμερ είναι πολύ ενδιαφέρουσα και διαρκής», λέει η Erin Abner, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Κεντάκι. «Πολλοί άνθρωποι αμφισβήτησαν τα αποτελέσματα και προσπάθησαν σκληρά να βρουν άλλες εξηγήσεις για την αντίστροφη συσχέτιση, αλλά συνεχίζει να εμφανίζεται, ακόμη και αφού ληφθούν υπόψη οι συγχυτικοί παράγοντες».

Πριν από δύο χρόνια, ο Abner δημοσίευσε κλινικά στοιχεία για την αντίστροφη συσχέτιση. Σε αντίθεση με προηγούμενες επιδημιολογικές μελέτες, εξέτασε αυτοψίες εγκεφάλου ασθενών στο Ερευνητικό Κέντρο του Πανεπιστημίου για τη νόσο Αλτσχάιμερ. «Βρήκαμε μια αρκετά σταθερή συσχέτιση μεταξύ κάποιου που είχε καρκίνο και είχε χαμηλότερα επίπεδα παθολογίας αμυλοειδούς στον εγκέφαλό του, που είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της νόσου Αλτσχάιμερ», λέει.

Στη μελέτη της η αντίστροφη συσχέτιση παρατηρήθηκε μόνο με τη νόσο Αλτσχάιμερ και όχι με την άνοια γενικά. Αντίθετα, πολλές από τις προηγούμενες επιδημιολογικές μελέτες δεν έκαναν διάκριση μεταξύ της νόσου Αλτσχάιμερ και άλλων ηλικιακών άνοιών. Η πλειονότητα των ηλικιωμένων ασθενών με άνοια, ωστόσο, πάσχει από Αλτσχάιμερ.

Η σχέση λειτουργεί και αντίστροφα

Όμως δεν είναι όλη η ιστορία- υπάρχει μια άλλη τροπή στην αντίστροφη σχέση. Όχι μόνο όσοι έχουν ιστορικό καρκίνου έχουν μειωμένο κίνδυνο άνοιας, αλλά και όσοι πάσχουν από νόσο Αλτσχάιμερ έχουν λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν καρκίνο. Στη μελέτη της το 2012 η Jane Driver ανέφερε ότι η αντίστροφη σχέση ισχύει και προς τις δύο κατευθύνσεις, εύρημα που αναπαράχθηκε στη βόρεια Ιταλία εξετάζοντας περισσότερους από ένα εκατομμύριο κατοίκους και πιο πρόσφατα στη Νότια Κορέα. Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή, οι ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ παρουσιάζουν 37% χαμηλότερη πιθανότητα να αναπτύξουν συνολικά κακοήθεια σε σύγκριση με εκείνους που δεν πάσχουν από άνοια. Και πάλι, το εύρημα αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό. Ίσως, υποστήριξαν οι επικριτές, τα άτομα με άνοια να ήταν λιγότερο πιθανό να ελεγχθούν για καρκίνο, δεδομένου του δυνητικά περιορισμένου οφέλους των θεραπειών.

«Τα αποτελέσματα έχουν αναπαραχθεί ξανά και ξανά και οι περισσότεροι ειδικοί στον τομέα πιστεύουν πλέον ότι η αντίστροφη σχέση φαίνεται να είναι πραγματική», λέει ο Elio Riboli, επικεφαλής της μελέτης στο Imperial College του Λονδίνου που επιβεβαίωσε επίσης την αμφίδρομη σχέση. «Το επόμενο βήμα είναι να κατανοήσουμε τη βιολογία πίσω από αυτό το φαινόμενο».

Δύο ομάδες ασθενειών προς αντίθετες κατευθύνσεις

Ορισμένοι ερευνητές έχουν προτείνει ότι η ίδια η θεραπεία του καρκίνου μπορεί να έχει επίδραση στον κίνδυνο άνοιας. Τα τελευταία χρόνια, η φλεγμονή έχει αναδειχθεί ως κεντρική διαδικασία στην εμφάνιση και την εξέλιξη της νόσου Αλτσχάιμερ, οπότε είναι πιθανό η χημειοθεραπεία να προστατεύει τους νευρώνες καταστέλλοντας τη φλεγμονή.

Αλλά για τον Elio Riboli, αυτή δεν είναι όλη η ιστορία. Το γεγονός ότι η αντίστροφη σχέση είναι αμφίδρομη υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχουν υποκείμενοι βιολογικοί μηχανισμοί που επηρεάζουν τις δύο ομάδες ασθενειών προς αντίθετες κατευθύνσεις. Οι ερευνητές του Imperial College πραγματοποίησαν γενετικές αναλύσεις. «Εξετάζοντας εκατοντάδες γονίδια, εντοπίσαμε ένα γενετικό προφίλ που προβλέπει αυξημένο κίνδυνο καρκίνου και διαπιστώσαμε ότι το προφίλ αυτό συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο άνοιας».

Σύμφωνα με τον Riboli, οι συγκεκριμένοι γενετικοί παράγοντες μπορεί να εμπλέκονται στην αναγέννηση των ιστών. «Οι αυξητικοί παράγοντες είναι μια μεγάλη οικογένεια μορίων που ρυθμίζουν την ανανέωση και την ανάπτυξη των ιστών. Συνδέονται γενικά με την καλύτερη καρδιαγγειακή υγεία», λέει. «Το να έχεις μια γενετική σύνθεση που ευνοεί την αναπαραγωγή επιτρέπει την καλύτερη ανανέωση των ιστών και των αρτηριών, αλλά μπορεί επίσης να αυξήσει ελαφρώς τον κίνδυνο ορισμένων καρκίνων».

Τα εκπληκτικά ευρήματα μπορούν να ανοίξουν νέους ερευνητικούς δρόμους, λέει ο Riboli. Για παράδειγμα, είναι εδώ και καιρό γνωστό ότι τα άτομα με διαβήτη έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου, με μια αξιοσημείωτη εξαίρεση: οι άνδρες με διαβήτη έχουν 10-20% μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη.

«Γιατί το να είσαι διαβητικός συνοδεύεται από μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του προστάτη, ενός καρκίνου για τον οποίο προσπαθούμε απεγνωσμένα να κατανοήσουμε τους παράγοντες κινδύνου;» αναρωτιέται ο Riboli. Ομοίως, η έρευνα για την αντίστροφη σχέση μεταξύ καρκίνου και άνοιας μπορεί να ρίξει φως σε νέες μοριακές οδούς που συμβάλλουν στην ανάπτυξη άνοιας ή προστατεύουν τους ανθρώπους από αυτήν. «Ανοίγεις ένα παράθυρο και ξαφνικά βλέπεις έναν νέο ορίζοντα», λέει.

Κρίσιμος σύνδεσμος καρκίνου και νευροεκφυλισμού

Ο καρκίνος συνδέεται με την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των κυττάρων, ενώ η άνοια συνδέεται με τον υπερβολικό θάνατο των νευρώνων. Η Mikyoung Park του Ινστιτούτου Επιστήμης και Τεχνολογίας της Κορέας στη Σεούλ της Νότιας Κορέας δημοσίευσε πρόσφατα μια ανασκόπηση των μοριακών μηχανισμών που λειτουργούν αντίστροφα στον καρκίνο και τον νευροεκφυλισμό - ορισμένοι οδηγούν σε αυξημένη αντίσταση στον κυτταρικό θάνατο και άλλοι σε υψηλότερο κίνδυνο κυτταρικού θανάτου. Τα δυσλειτουργικά μιτοχόνδρια, τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας των κυττάρων, θα μπορούσαν να αποτελέσουν έναν κρίσιμο σύνδεσμο μεταξύ καρκίνου και νευροεκφυλισμού, μια υπόθεση που διατυπώθηκε πριν από μια δεκαετία από τους Jane Driver και Lloyd Demetrius, με βάση μαθηματικά επιχειρήματα.

Η αποκάλυψη της αντίστροφης σχέσης μεταξύ καρκίνου και νευροεκφυλιστικών ασθενειών μπορεί τελικά να βοηθήσει στη θεραπεία ή την πρόληψη αυτών των κοινών παθήσεων. Ωστόσο, πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα. «Τόσο ο καρκίνος όσο και η άνοια είναι στην πραγματικότητα διαφορετικές ασθένειες», λέει η Erin Abner.

«Δεν έχουμε την αναλυτικότητα των δεδομένων για να βγάλουμε ισχυρά συμπεράσματα για οποιονδήποτε τύπο ασθένειας». Επιπλέον, υπάρχει μεγάλη λανθάνουσα περίοδος μεταξύ της ανάπτυξης της παθολογίας και της έναρξης των συμπτωμάτων, τόσο στον καρκίνο όσο και στη νόσο Αλτσχάιμερ, γεγονός που εγείρει ερωτήματα σχετικά με τον χρόνο αυτής της αντίστροφης σχέσης.

Αυτά τα αινιγματικά ευρήματα δεν έχουν πρακτική σημασία προς το παρόν. «Αλλά ακόμη και τώρα, μπορεί να είναι ένα μικρό κομμάτι παρηγοριάς για τους επιζώντες του καρκίνου, ότι κάτι θα είναι λίγο πιο εύκολο γι' αυτούς στην πορεία», λέει ο Abner.