Πέντε χρόνια από το δραματικό διάγγελμα Τσίπρα: Το δημοψήφισμα και τα capital controls

Βράδυ Παρασκευής, 26 Ιουνίου 2015, και στο Μέγαρο Μαξίμου η μία σύσκεψη διαδέχεται την άλλη. Η διαπραγμάτευση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ με τους Ευρωπαίους εταίρους έχει φτάσει σε πλήρες αδιέξοδο. Τότε ο Αλέξης Τσίπρας παίρνει την απόφαση να μιλήσει ανοιχτά στους πολίτες για το δημοψήφισμα.

Λίγο πριν τα μεσάνυχτα με ένα δραματικό διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό ο τότε πρωθυπουργός εξηγεί τους λόγους αυτής της απόφασης. Όπως έλεγε χαρακτηριστικά εκείνη την περίοδο, «εδώ και 6 μήνες η ελληνική κυβέρνηση δίνει μια μάχη μέσα σε συνθήκες πρωτοφανούς οικονομικής ασφυξίας, προκειμένου να εφαρμόσει τη δική σας εντολή, της 25ης Γενάρη», την εντολή όπως τόνιζε «διαπραγμάτευσης με τους εταίρους μας για να τερματιστεί η λιτότητα και να επανέλθει στη χώρα μας η ευημερία και η κοινωνική δικαιοσύνη». Κλείνοντας την τότε ομιλία του, είχε αναφέρει χαρακτηριστικά ότι θα σεβαστεί το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, όποιο και αν ήταν αυτό. Χαρακτηριστικά στο διάγγελμά του επισήμαινε πως «δεσμεύομαι προσωπικά ότι θα σεβαστώ το αποτέλεσμα της δημοκρατικής σας επιλογής, όποιο και αν είναι αυτό».

«Είναι μία καλή νύχτα»

Αμέσως μετά την ολοκλήρωση του διαγγέλματος, οι τότε κορυφαίοι υπουργοί της κυβέρνησης άρχισαν να εξέρχονται ο ένας μετά τον άλλον από το Μέγαρο Μαξίμου. Χαρακτηριστικότερη όλων η δήλωση του τότε υπουργού Επικρατείας, Νίκου Παππά. «Είναι μια καλή νύχτα, θα ξυπνήσει μια όμορφη μέρα για να αποφασίσει ο λαός αν αυτή η συμφωνία θα γίνει αποδεκτή. Θα ξημερώσει μία πολύ όμορφη μέρα. Καλώ τους ακραίους κύκλους να μην παίξουν με τη σταθερότητα του κοινού νομίσματος. Οποιος παίζει με ακραία σενάρια έχει ιστορική ευθύνη. Να μην παίζουν με τις καταθέσεις και την ψυχραιμία των πολιτών. Η πρόταση είναι ασύμβατη με τη λαϊκή εντολή και το μέλλον της ανάπτυξης της Ελλάδας. Η Ευρώπη μπορεί να βρει τη λύση χωρίς το ΔΝΤ» είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο κ. Παππάς.

Την ώρα που το πανηγυρικό κλίμα κυριαρχούσε στην ατμόσφαιρα πέριξ του Μεγάρου Μαξίμου, έξω από τα ATM των τραπεζών σχηματίζονταν ουρές από χιλιάδες πολίτες, οι οποίοι έσπευδαν να αποσύρουν τις οικονομίες τους. Οι τράπεζες έκλεισαν και παρέμειναν κλειστές μέχρι τις 20 Ιουλίου (και το Χρηματιστήριο Αθηνών παρέμεινε κλειστό ως τις 3 Αυγούστου), με τους καταθέτες να αποσύρουν εντός του Σαββατοκύριακου 27 – 28 Ιουνίου καταθέσεις 1 δισ. ευρώ και να αδειάζουν από μετρητά το 50% των 5.000 ΑΤΜ της χώρας. Μάλιστα, οι καταθέτες έκρυβαν τα χρήματά τους στις πιο παράδοξες εικόνες. Από τοίχους μέχρι και κάτω από στρώματα κρεβατιών. Αντίστοιχη εικόνα υπήρχε και στα πρατήρια υγρών καυσίμων όπου τα ΙΧ. σχημάτιζαν ουρές. 

«Παίρνετε τεράστιο ρίσκο»

Λίγη ώρα πριν το δραματικό διάγγελμα του Αλέξη Τσίπρα ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γιάννης Δραγασάκης σήκωσε το ακουστικό του τηλεφώνου του και κάλεσε τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Γιάννη Στουρνάρα. Ο κ. Δραγασάκης ζήτησε από τον κεντρικό τραπεζίτη να μεταφέρει το αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης να αυξήσει το όριο του ΕLA. «Παίρνετε τεράστιο ρίσκο», προειδοποίησε ο κ. Στουρνάρας. 

Στις 28 Ιουνίου, το υπουργείο Οικονομικών μετετράπη σε «κέντρο επιχειρήσεων». Εκεί βρέθηκαν ο τότε υπουργός Οικονομικών, Γιάνης Βαρουφάκης, ο διοικητής της ΤτΕ, Γιάννης Στουρνάρας, καθώς και οι επικεφαλής των συστηματικών τραπεζών. Παράλληλα, στο τραπέζι των συσκέψεων βρέθηκαν εκπρόσωποι της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας.

Η απόφαση που έλαβαν ήταν το κλείσιμο των τραπεζών για μία εβδομάδα και η ημερήσια ανάληψη 60 ευρώ από τα ATM. Η εβδομάδα που ακολούθησε έμεινε στην Ιστορία ενώ οι εικόνες με τις ουρές έξω από τις τράπεζες, τα σούπερ μάρκετ και τα πρατήρια υγρών καυσίμων έκαναν το γύρο του κόσμου. 

«Η χρήση των capital controls εντός μιας νομισματικής ένωσης είναι έννοιες ασυμβίβαστες. Η ελληνική κυβέρνηση εναντιώνεται στην όλη ιδέα του», είχε γράψει στο Twitter ο τότε υπουργός Οικονομικών, Γιάνης Βαρουφάκης. 

«Υπέγραψα το "πιστοποιητικό θανάτου" αλλά δεν έκανα τη δολοφονία», δήλωσε δύο χρόνια αργότερα ο τέως υπουργός Οικονομικών σε συνέντευξη Τύπου στο Βερολίνο μαζί με τον Γερμανό ευρωβουλευτή του αριστερού Die Linke, Φάμπιο ντε Μέσι. Παράλληλα κατέθεσε αίτημα για δημοσιοποίηση της νομικής γνωμοδότησης, στην οποία βασίστηκε η απόφαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να «κλείσει» τις ελληνικές τράπεζες τον Ιούνιο του 2015.

Στις 30 Ιουνίου 2015, ο Αλέξης Τσίπρας αιτήθηκε με επιστολή του ένα τρίτο πρόγραμμα στήριξης, ύψους 29,1 δισ. ευρώ, το οποίο θα χρηματοδοτούσε ο ESM και θα κάλυπτε τα χρέη της Ελλάδας (ως το 2017), μαζί με την αναδιάρθρωση του χρέους της χώρα μας προς τον EFSF και την παράταση του ισχύοντος προγράμματος για να μην κηρυχθεί η Ελλάδα σε κατάσταση χρεοκοπίας.

Όμως, το αίτημα απορρίφθηκε από το Eurogroup και τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας έληγε μια πληρωμή 1,5 δισ. ευρώ προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η πληρωμή δεν καταβλήθηκε και η Ελλάδα έγινε η πρώτη αναπτυγμένη οικονομία που δεν έχει καταβάλει κάποια οφειλή προς το ΔΝΤ. Όλη την εβδομάδα σε ολόκληρη την επικράτεια υπήρξαν δεκάδες διαδηλώσεις υποστηρικτών του «ΝΑΙ» και του «ΟΧΙ». Στις 5 Ιουλίου διενεργήθηκε το δημοψήφισμα, το πρώτο από το 1974.

Το ερώτημα του δημοψηφίσματος

«Πρέπει να γίνει αποδεκτό το σχέδιο συμφωνίας, το οποίο κατέθεσαν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο Eurogroup της 25ης Ιουνίου 2015 και αποτελείται από δύο μέρη, τα οποία συγκροτούν την ενιαία πρότασή τους:

Το πρώτο έγγραφο τιτλοφορείται "Reforms for the completion of the Current Program and Beyond" ("Μεταρρυθμίσεις για την ολοκλήρωση του τρέχοντος προγράμματος και πέραν αυτού") και το δεύτερο "Preliminary Debt sustainability analysis" ("Προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας χρέους"). Όσοι από τους πολίτες της χώρας απορρίπτουν την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΔΕΝ ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΟΧΙ. Όσοι από τους πολίτες της χώρας συμφωνούν με την πρόταση των τριών θεσμών ψηφίζουν: ΕΓΚΡΙΝΕΤΑΙ/ΝΑΙ"» ήταν το ερώτημα του δημοψηφίσματος.

Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν 61,38% υπέρ του «ΟΧΙ», το οποίο έγινε δεκτό με πανηγυρισμούς στο Μέγαρο Μαξίμου, στην Κουμουνδούρου στα γραφεία του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και στο επιτελείο των ΑΝΕΛ, που τότε συγκυβερνούσαν με τον ΣΥΡΙΖΑ.

Μάλιστα, οι υπέρμαχοι του «ΟΧΙ» έστησαν μέχρι και χορούς στο Σύνταγμα. Όμως, ο Αλέξης Τσίπρας - παρά το αποτέλεσμα - ήρθε σε συμβιβασμό με τους Ευρωπαίους εταίρους και εν τέλει υπεγράφη το τρίτο μνημόνιο και ψηφίστηκε από τη Βουλή των Ελλήνων στις 14 Αυγούστου από τον ΣΥΡΙΖΑ (καταψήφισαν οι βουλευτές της Αριστερής Πλατφόρμας που είχαν ανεξαρτητοποιηθεί, καθώς και η τότε πρόεδρος της Βουλής, Ζωή Κωνσταντοπούλου), η Νέα Δημοκρατία, το ΠΑΣΟΚ, τους ΑΝΕΛ και το Ποτάμι. 

Εν τέλει τα capital controls όχι μόνο δεν άρθηκαν μετά την υπογραφή του τρίτου μνημονίου αλλά έμειναν για τέσσερα χρόνια. Η πλήρης άρση τους έγινε την 1η Σεπτεμβρίου 2019. Ένα χρόνο πριν είχε προηγηθεί η έξοδος από τα μνημόνια...