Κορονοϊός. Όταν έβγαιναν πιστόλια και χυνόταν αίμα στις ΗΠΑ για τη χρήση μάσκας

Το πρωί της 25ης Ιανουαρίου του 1919, μια καταχώρηση εμφανίστηκε στην εφημερίδα «The San Fransisco Chronicle», που διαφήμιζε μια «συγκέντρωση κατά της μάσκας» που θα γινόταν το ίδιο το βράδυ. Η είσοδο στον χώρο της συνάντησης ήταν δωρεάν και σκοπός των διοργανωτών ήταν να διαμαρτυρηθούν «ενάντια στην... ανθυγιεινή διάταξη μάσκας», που απαιτούσε από τους πολίτες του Σαν Φρανσίσκο να φορούν υποχρεωτικά μάσκες και σε ανοιχτούς χώρους, σε μια προσπάθεια να καταπολεμήσουν την πανδημία της γρίπης, γνωστή ως Ισπανική Γρίπη. Αυτό ήταν μόνο ένα περιστατικό από την μεγαλύτερη διαμάχη με φόντο την κρίση της υγείας, σε όλες τις Πολιτείες των ΗΠΑ, αφού η πανδημία με τα συνεπακόλουθά της κράτησε κοντά στα δυο χρόνια. 

Η Ιστορία επαναλαμβάνεται λοιπόν κι αυτή τη φορά όχι σαν φάρσα μα με τα ίδια και απαράλλαχτα χαρακτηριστικά. Το κίνημα κατά της μάσκας συνεχώς διογκώνεται και δραστηριοποιείται σε ολόκληρη την επικράτεια των ΗΠΑ (και στην Ελλάδα!), ενώ τα κρούσματα από τον κορονοϊό συνεχώς πολλαπλασιάζονται.

Είναι σημαντικό να υπενθυμίσουμε πόσο μεταδοτική και θανατηφόρα ήταν η πανδημία  του 1918. Η Ισπανική γρίπη είχε μολύνει τότε 500 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, δηλαδή το 27% του παγκόσμιου πληθυσμού και σκότωσε από 17 έως 50 εκατομμύρια ανθρώπους. Στη Νέα Υόρκη 33.000 κάτοικοι πέθαναν - με το 65% των θανάτων να προκύπτουν στο δεύτερο κύμα της πανδημίας. Κατά το πρώτο έτος της εξάπλωσης της γρίπης, το μέσο προσδόκιμο ζωής στις Ηνωμένες Πολιτείες μειώθηκε κατά 12 χρόνια! 

Και να σημειώσουμε ότι η πανδημία, κινήθηκε στη σκιά του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και αποδείχτηκε περισσότερο θανατηφόρα από τα πεδία των μαχών της Ευρώπης!  Η πρώτη καταγεγραμμένη λοίμωξη στις ΗΠΑ εντοπίστηκε στις τάξεις του στρατού. Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες και τα άλλα έθνη που είχαν εμπλακεί στον Μεγάλο Πόλεμο αρχικά προσπάθησαν να συγκαλύψουν τις ειδήσεις που αφορούσαν τη γρίπη (η ουδέτερη Ισπανία δημοσίευε ελεύθερα ό,τι αφορούσε την πανδημία και γι' αυτό η γρίπη πήρε το όνομά της).

Σε όλες τις πόλεις των ΗΠΑ, εφαρμόστηκαν αυστηρά μέτρα που αποσκοπούσαν στην ανάσχεση της πανδημίας. Η Νέα Υόρκη ήταν ιδιαίτερα ευάλωτη λόγω των λιμανιών της, όπου κατέφθαναν στρατιώτες από την εμπόλεμη Ευρώπη. Στα μέσα Οκτωβρίου του 1918, η Νέα Υόρκη, συνέστησε στους πολίτες να φορούν μάσκες για να προστατευθούν, αλλά το νομοθετικό διάταγμα επέβαλλε μάσκα μόνο στους κουρείς. Ωστόσο, φωτογραφίες της εποχής δείχνουν Νεοϋορκέζους να φορούν μάσκες, στους δρόμους συμπεριλαμβανομένων και αστυνομικών.

Ένα μοντέρνο αξεσουάρ...

Παρόμοια διατάγματα για χρήση μάσκας ψηφίστηκαν σε ολόκληρη τη χώρα. Ωστόσο, όπως στη Νέα Υόρκη, αυτές οι διατάξεις περιορίζονταν κυρίως σε συγκεκριμένα επαγγέλματα που αφορούσαν: αστυνομία, υγειονομική περίθαλψη και προσωπική φροντίδα. Κάποιοι Αμερικανοί καλωσόρισαν τις μάσκες σαν μοντέρνο αξεσουάρ ένδυσης, όπως καταγράφεται σε άρθρο της εφημερίδας «Seattle Daily Times» που αναφερόταν σε κυρίες «που φορούν λεπτό πλέγμα από σιφόν για να προστατευθούν από την ασθένεια». Ωστόσο, παρά τους επαίνους κάποιων, οι μάσκες εκείνη την εποχή ήταν κατασκευασμένες από σκληρή γάζα, ένα πορώδες και εξαιρετικά αναποτελεσματικό υλικό. Επιπλέον, οι Αμερικανοί ήταν επιρρεπείς στο να φορούν τις μάσκες λανθασμένα, και με τη συνήθεια να τους ανοίγουν τρύπες για να καπνίζουν!

Το κίνημα Anti-Mask του Σαν Φρανσίσκο προέκυψε για να διαμαρτυρηθούν οι κάτοικοι για την επιβολή χρήσης μάσκας υποχρεωτικά. Τα μέτρα για την προστασία από τη γρίπη στο Σαν Φρανσίσκο ήταν τα πιο αυστηρά στις ΗΠΑ και πιθανόν στον κόσμο ολόκληρο (υπάρχει ελάχιστη καταγραφή για χρήση μάσκας στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της πανδημίας τότε), με πολλές επιχειρήσεις, εστιατόρια και θέατρα κλειστά και το Συμβούλιο Υγείας της πόλης να απαγορεύει τις μεγάλες συγκεντρώσεις, συμπεριλαμβανομένων των εκκλησιαστικών και δικαστικών υποθέσεων. Το Σαν Φρανσίσκο καθιστούσε υποχρεωτική τη μάσκα για όλους τους πολίτες στις 25 Οκτωβρίου 1918. Αρχικά, η πόλη συμμορφώθηκε… προς τα υποδείξεις.

Ωστόσο όταν αυστηροποιήθηκε περισσότερο η επιβολή της χρήσης μάσκας, η αντίληψη του κοινού άρχισε να αντιστρέφεται. Στις 27 Οκτωβρίου, 110 άτομα συνελήφθησαν από αστυνομικούς που είτε αρνούνται να φορούν μάσκες δημοσίως, είτε δεν τις φορούν σωστά. Αυτό ήταν το πρώτο περιστατικό στην κλιμακούμενη σύγκρουση για τη μάσκα στην πόλη. Ένα ακόμη πιο βίαιο περιστατικό συνέβη στις 29 Οκτωβρίου, όταν ένας πολίτης που δεν φορούσε μάσκα και ένας επιθεωρητής υγείας έβγαλαν πιστόλια στη μέση του δρόμου, με αποτέλεσμα να τραυματιστούν δύο περαστικοί από αδέσποτες σφαίρες! Στον δήμαρχο  της πόλης και στον αξιωματικός τον υπεύθυνο για τη δημόσια υγεία, επιβλήθηκε πρόστιμο επειδή παρακολούθησαν, σε ένα γεμάτο από θεατές κλειστό γήπεδο, αγώνα πυγμαχίας χωρίς να φορούν μάσκες. 

Η κατάσταση εκτονώθηκε όταν το κύμα της πανδημίας άρχισε να υποχωρεί.  Στις 16 Νοεμβρίου, τα θέατρα, οι χώροι ψυχαγωγίας και οι αθλητικοί χώροι άρχισαν να ανοίγουν ξανά και στις 21 Νοεμβρίου «έπεσαν» και οι μάσκες. Ωστόσο, η περίοδος κανονικότητας ήταν σύντομη, αφού τον Δεκέμβριο καταγράφηκε ιδιαίτερα μεγάλη αύξηση των κρουσμάτων γρίπης στην πόλη. Μετά από αποτυχημένες προσπάθειες να ευαισθητοποιηθούν οι πολίτες να ξαναφορέσουν τις μάσκες εθελοντικά, Αρχές του Σαν Φρανσίσκο επανάφεραν το διάταγμα.

Η λαϊκή δυσαρέσκεια για τη χρήση της μάσκας είχε αρχίσει να δημιουργείται από τον Οκτώβριο του προηγούμενου έτους, με την αναποτελεσματικότητα των μασκών, την υποκρισία των κρατικών αξιωματούχων και τον περιορισμό των ελευθεριών των πολιτών Και τότε προέκυψε το κίνημα κατά της μάσκας. Οι αρνητές της μάσκας πραγματοποίησαν δημόσια εκδήλωση στις 25 Ιανουαρίου με την παρουσία 4.500 ανθρώπων σε μια προσπάθεια να αποσυρθεί ο σχετικός νόμος. Ωστόσο, παρά το ρεύμα που είχε το κίνημα, ο νόμος δεν καταργήθηκε. Ο δήμαρχος της πόλης δήλωσε ότι «θα καταργήσει το νόμο όταν το επιτρέψουν οι γιατροί, το Συμβούλιο Υγείας και η κοινή λογική». Η συνέχεια ήταν επεισοδιακή και ο νόμος εξακολούθησε να ισχύει μέχρι την εξασθένηση της πανδημίας.

Μετά 100 χρόνια τα ίδια!

Και φθάνουμε 100 χρόνια μετά, στην πανδημία του COVID-19 και οι μάσκες αποτελούν ξανά σημείο τριβής στην αμερικανική κοινωνία. Παρόλο που είναι αδόκιμο να συγκρίνουμε τα ιατρικά δεδομένα της Ισπανικής γρίπης και του κορονοϊού, οι κατατεθειμένες εμπειρίες ανθρώπων από τις πανδημίες έχουν περίεργες ομοιότητες. Για παράδειγμα, ενώ η αρχική ανταπόκριση στη χρήση μάσκας μπορεί να ήταν θετική και στις δύο περιπτώσεις, η αρνητικότητα κατά της μάσκας άρχισε να αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου καθώς η κρίση συνεχιζόταν. Καθώς αυξάνονται οι ανησυχίες για ένα δεύτερο μεγάλο κύμα κορονοϊού, η ιστορία του κινήματος κατά της μάσκας στο Σαν Φρανσίσκο καταδεικνύει πώς ο πραγματικός κίνδυνος μιας κρίσης δημόσιας υγείας έγκειται όχι μόνο στην αρχική αντίδραση αλλά και στην συνέχεια των μέτρων.

Επιπλέον, και οι δύο κρίσεις υγείας εξελίχθηκαν παράλληλα με άλλες βασικές πολιτιστικές  διεργασίες. Στην περίπτωση της Ισπανικής Γρίπης, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος διείσδυσε την εθνική συνείδηση, με τη χρήση μάσκας να βρίσκει αρχική υποστήριξη διαποτισμένη με την έννοια του πατριωτισμού. Η υποστήριξη της χρήσης μάσκας μειώθηκε μετά το τέλος του πολέμου. Στην περίπτωση της πανδημίας του κορονοϊού στις ΗΠΑ, το κίνημα «Black Lives Matter» έχει συνδεθεί στενά με την κρίση της υγείας. Καθώς οι διαμαρτυρίες σαρώνουν το έθνος, ενσκήπτουν ερωτήματα σχετικά με το πώς η πανδημία επηρεάζει δυσανάλογα τις τάξεις χαμηλού εισοδήματος και πώς και εάν οι διαδηλώσεις μπορούν να λειτουργήσουν κατά τη διάρκεια μιας παγκόσμιας κρίσης υγείας. 

Έτσι, ενώ οι άμεσες συγκρίσεις μεταξύ δύο πανδημιών, που έχουν απόσταση έναν αιώνα, μπορεί να είναι λανθασμένη πρακτική, όμως μια «συνομιλία» μεταξύ των δύο καταδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους οι κρίσεις υγείας επηρεάζονται και επηρεάζουν τις πολιτιστικές, πολιτικές και κοινωνικές καταστάσεις της εποχής τους. Αυτή είναι η περίπτωση του κινήματος κατά της μάσκας, του 1918, μια ιστορία που δυστυχώς επαναλαμβάνεται στις μέρες μας και ευτυχώς δίχως ένα Παγκόσμιο Πόλεμο να την επισκιάζει.