Ο ψυχρός πόλεμος πριν το «ΟΧΙ»: Η πνευματική νίκη της Ελλάδας πριν τη στρατιωτική συντριβή των Ιταλών

Σε ένα επιτελείο προετοιμασίας πολεμικής σύγκρουσης, η προοπτική του αιφνιδιασμού θεωρείται από αρχαιοτάτων χρόνων ένα από τα βασικά «εργαλεία» νίκης. Στην περίπτωση του ελληνοϊταλικού πολέμου το 1940, η παράμετρος αυτή παραγνωρίστηκε τελείως από την πλευρά των επιτιθέμενων, καθώς ο ηγέτης αυτών Μπενίτο Μουσολίνι είναι ιστορικά εξακριβωμένο ότι είχε υποτιμήσει σε βαθμό αβελτηρίας τις δυνατότητες αντίστασης της Ελλάδας.

Το μόνο που ενδιέφερε τον ιδρυτή του φασισμού ήταν να αιφνιδιάσει τους Γερμανούς συμμάχους του και τον Αδόλφο Χίτλερ, εντυπωσιάζοντας τον με μια επίδειξη ισχύος της ιταλικής πολεμικής μηχανής και με την ισχυροποίηση των συμφερόντων της χώρας του στα Βαλκάνια, σε ένα κομβικό για τις ανάγκες του Άξονα πεδίο κατοχής.

Ένα στοιχείο που έχει ελάχιστα αναδειχθεί στα αφιερώματα για το «ΟΧΙ» και στο τι προηγήθηκε αυτού είναι η πλήρης αποσιώπηση της ελληνικής πλευράς στην υπόδειξη των υπευθύνων για τον τορπιλισμό του πολεμικού πλοίου «Έλλη». Χάρη στην έρευνα που διενεργήθηκε από πραγματογνώμονες αξιωματικούς του ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού, η Ελλάδα γνώριζε από την πρώτη στιγμή ότι οι τορπίλες που βύθισαν το «Έλλη» στη Τήνο, ανήμερα της Παναγίας το 1940, ήταν ιταλικές. Το παρασκήνιο όμως παρέμεινε επτασφράγιστο μυστικό. Η κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά κράτησε απόλυτα κρυφή εκείνη την πραγματογνωμοσύνη - που τελικά δημοσιεύτηκε με φωτογραφίες δύο ημέρες μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου – επιβάλλοντας παράλληλα απαγόρευση στον Τύπο για οποιοδήποτε υπαινιγμό εθνικότητας του υποβρυχίου.

Η σκοπιμότητα ήταν σαφής. Αφενός τον Αύγουστο του ’40 η Ελλάδα δεν ένιωθε ακόμα έτοιμη να εμπλακεί σε πόλεμο, αφετέρου με αυτό τον τρόπο θα έριχνε στάχτη στα μάτια των Ιταλών, «διαφημίζοντας» την ανετοιμότητά και ουδετερότητά της στον πόλεμο που είχε ήδη ξεσπάσει. Στην πραγματικότητα, από εκείνο το σημείο κι έπειτα, οι ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις βρισκόταν νοερά σε εμπόλεμη κατάσταση και η διαδικασία επέκτασης αμυντικών σχεδίων – που είχαν καταστρωθεί ήδη με άρτια οργάνωση στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα - τέθηκε σε πλήρη εξέλιξη στο αλβανικό μέτωπο.

Είχε προηγηθεί άλλωστε, τον Απρίλιο του ίδιου έτους, όργιο φημών επί μία εβδομάδα, για επικείμενη κατάληψη της Κέρκυρας από την Ιταλία. Οι φήμες ήταν κατευθυνόμενες από τον προπαγανδιστικό μηχανισμό του ιταλικού φασιστικού καθεστώτος και αποτελούσαν την έναρξη της φάσης του «πολέμου νεύρων» κατά της Ελλάδας, στο πλαίσιο της οποίας εντάχθηκε και η επίθεση του υποβρυχίου στην Τήνο. Δεδομένου ότι οι φήμες πολλαπλασιάζονταν μέσω των διπλωματών του Άξονα και των εφημερίδων της εποχής, ο απόηχός τους έφθανε στην Ελλάδα, παρότι ο μηχανισμός «ενημέρωσης» της δικτατορίας Μεταξά προσπαθούσε να τον ελέγξει.

Προτού ο Ιταλός πρέσβης Εμανουέλε Γράτσι παραδώσει στον Ιωάννη Μεταξά το τελεσίγραφο του Μουσολίνι την 28^η Οκτωβρίου, η Ιταλία φρόντισε να δρομολογήσει τη δεύτερη φάση του «πολέμου νεύρων», τρέφοντας - όπως αποδείχτηκε – την ψευδαίσθηση της συμμόρφωσης της Ελλάδας στις στρατιωτικές απαιτήσεις της.

Στις 15 Οκτωβρίου συνήλθε στο Παλάτσο Βενέτσια της Ρώμης το Πολεμικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του Μουσολίνι, οπότε και οριστικοποιήθηκε η επίθεση, αρχικά, για την 26η Οκτωβρίου. «Ανακεφαλαίωσις. Επίθεσις εις Ήπειρον, Πίεσις προς Θεσσαλονίκην και εις δεύτερον χρόνον προέλασις προς Αθήνας», κατέληγε στην τοποθέτηση του ο Ντούτσε, θεωρώντας δεδομένη την ταχεία κατάληψη της Ηπείρου.

Την ίδια ημέρα ο Έλληνας πρεσβευτής στη Ρώμη, Ιωάννης Πολίτης, ενημέρωνε, με τηλεγράφημά του, το Υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα για τις δυσμενείς εξελίξεις.

«Από τριών εβδομάδων συμβαίνει με την υπόθεση της εναντίον ημών επιθέσεως της Ιταλίας ό,τι συνέβη κατά τον παρελθόντα Απρίλιον με την υπόθεση της Κέρκυρας. Εις όλους τους κύκλους και εις όλα τα στρώματα της ιταλικής κοινωνίας δεν υπάρχει πρόσωπον το οποίον να μην έχει λάβει και μεταδώσει την πληροφορίαν ότι η εκδήλωση της εναντίον ημών ενεργείας είναι ζήτημα ωρών. Ως προς το είδος της ενεργείας αι φήμαι εκτείνονται εις όλην την κλίμακα, από της φιλικής διατυπώσεως των αιτημάτων μέχρι της αιφνιδιαστικής εισβολής», ανέφερε μεταξύ άλλων ο Έλληνας πρέσβης.

Μια μέρα αργότερα ο Μουσολίνι τηλεγραφεί στον βασιλιά της Βουλγαρίας Βόρις Γ’, ζητώντας τη συνδρομή του στην επιχείρηση. «Μεγαλειότατε, αποφάσισα να ξεκαθαρίσω τους λογαριασμούς μου με την Ελλάδα εντός του τρέχοντος μηνός Οκτωβρίου. Παρουσιάζεται σε σας και στη Βουλγαρία ιστορική ευκαιρία να πραγματοποιήσετε τον δίκαιο πόθο σας, να αποκτήσετε διέξοδο στο Αιγαίο…».

Προς μεγάλη ωφέλεια της Ελλάδας, η Βουλγαρία αρνήθηκε ευγενικά να εμπλακεί - σε πρώτη φάση - σε πολεμική σύρραξη και το μόνο που απέμενε στην Ελλάδα ήταν να μάθει την ακριβή ημερομηνία της ιταλικής επίθεσης. Σε νέο τηλεγράφημα του, την 20^η Οκτωβρίου, ο Ιωάννης Πολίτης προειδοποιεί ότι πιθανότατα θα εκδηλωθεί στο διάστημα ανάμεσα στις 25 και 28 Οκτωβρίου και ότι ο Μουσολίνι ζήτησε από τους στρατηγούς του την άμεση μεταφορά στην Αλβανία άλλων 10 μεραρχιών, προς ενίσχυση των δυνάμεων του μετώπου.

Φυσικά ο Ιωάννης Μεταξάς δεν αιφνιδιάστηκε από το μήνυμα. Γνώριζε καιρό πριν ότι η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο ήταν αναπόφευκτη, τότε που είχε διαλέξει και πλευρά, υπό την επήρεια του φιλοβρετανού Βασιλιά Γεωργίου Β’.   

Ο Έλληνας δικτάτορας είχε παίξει με μαεστρία τα χαρτιά του. Με τη σιγή ιχθύος μετά τον τορπιλισμό του «Έλλη», είχε αφήσει τους Ιταλούς να τρέφουν ελπίδες περί συνθηκολόγησης και αναίμακτης κατάκτηση της Ελλάδας. Η υπεροψία του Ντούτσε και η διατράνωση των επιδιώξεών του, μέσω του πόλεμου νεύρων, προς εκφοβισμό (και ενδεχόμενη ειρηνική παρέλαση προς την Αθήνα) απέτρεψε τελείως την πιθανότητα αιφνιδιασμού στο αλβανικό μέτωπο.

Η Ελλάδα θα πήγαινε στο πεδίο της μάχης πνευματικά πανέτοιμη, αποδεικνύοντας για μία ακόμα φορά ότι ένας πόλεμος κερδίζεται πρώτα στο μυαλό.