Εκκλησία εναντίον Ανδρέα: Ο νόμος της «Αλλαγής» που προκάλεσε ξεσηκωμό και… αφορισμούς

Πριν από την ανάληψη της εξουσίας από το ΠΑΣΟΚ το 1981, η Ελλάδα ήταν μια χώρα γεμάτη με αναχρονιστικούς νόμους και έθιμα, που ουδόλως παρέπεμπαν σε νεόκοπο μέλος της τότε ΕΟΚ. Ο νόμος 4000 για τη δίωξη του… τεντιμποϊσμού και ο πανίσχυρος στην ελληνική ύπαιθρο θεσμός της προίκας ήταν δύο από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Ένα τρίτο ήταν ο απίθανος νόμος για την ποινικοποίηση της μοιχείας. To «Ου μοιχεύσεις» είναι η 7η από τις δέκα εντολές, που το ελληνικό κράτος είχε μετατρέψει σε νόμο, σύμφωνα με τον οποίο, αυτός που διέπραττε μοιχεία μπορούσε να συλληφθεί επ’ αυτοφόρω, να δικαστεί και να φυλακιστεί ακόμη και για ένα χρόνο.

Οι «συλλήψεις με τα σεντόνια» 

Ο νόμος που ψηφίστηκε το 1951 (σε συνέχεια του Ποινικού Νόμου της Βαυαροκρατίας) ίσχυσε στην Ελλάδα για περίπου τέσσερις δεκαετίες και ήταν διατυπωμένος με τέτοιο τρόπο ώστε να βασίζεται στον εξευτελισμό και τη διαπόμπευση. Στο άρθρο 357 του Συντάγματος προβλεπόταν ποινή ενός έτους για τους μοιχούς, ενώ το έγκλημα εδιώκετο μόνο με έγκληση του παθόντος συζύγου. Η μοιχεία κρινόταν ατιμώρητη όταν υπήρχε διάσταση των συζύγων, ή ανοχή του παθόντος συζύγου. Οι δράστες έπρεπε να συλληφθούν επ' αυτοφώρω – δηλαδή στο κρεβάτι και ει δυνατόν γυμνοί - για να στοιχειοθετηθεί ευκολότερα η κατηγορία, γι' αυτό συνέβαιναν κωμικοτραγικές σκηνές κατά τη διαπίστωση του «εγκλήματος».

Οι αρχές συνελάμβαναν τους παράνομους εραστές, οι οποίοι έπρεπε να διανυκτερεύσουν στο αστυνομικό τμήμα, έως την εκδίκαση της υπόθεσης, την επόμενη μέρα. Για την αποκάλυψη των παραβατών απαραίτητη ήταν συνήθως η συμβολή των ιδιωτικών ερευνητών, δηλαδή των ντετέκτιβ, που μπορεί να παρακολουθούσαν ένα ζευγάρι για αρκετό καιρό μέχρι να καταφέρουν να το ξεσκεπάσουν. Όταν διαπίστωναν τη μοιχεία, ενημέρωναν τους απατημένους συζύγους από τους οποίους είχαν προσληφθεί. Εκείνοι με τη σειρά τους ενημέρωναν τον ειρηνοδίκη και την αστυνομία, ώστε να οργανωθεί η... έφοδος.

Η απόλυτη επιτυχία της επιχείρησης απαιτούσε και την παρουσία φωτογράφου, προκειμένου να απαθανατιστούν οι παραβάτες προτού προλάβουν να ντυθούν.

Οι περισσότεροι τιμωρούνταν με 6 έως 8 μήνες φυλάκιση, ποινή την οποία εξαγόραζαν. Η ζημιά όμως είχε ήδη γίνει από τη στιγμή της σύλληψης, αφού πέραν του εξευτελισμού (οι ιστορίες μοιχείας, ήταν ένα συνηθισμένο ρεπορτάζ στις εφημερίδες), ο νόμος απαγόρευε στον μοιχό μελλοντικό γάμο.

Η ποινικοποίηση της εξωσυζυγικής σχέσης καταργήθηκε με το νόμο 1272 από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ το 1982. Μάλιστα με τον ίδιο νόμο, μετατράπηκε σε ποινικό αδίκημα η ενδο-οικογενειακή βία. Η Εκκλησία της Ελλάδας αντέδρασε, υποστηρίζοντας ότι «η αποποινικοποίηση της μοιχείας θα κλονίσει τα θεμέλια της οικογένειας και του γάμου».

Εκκλησιαστικά σωματεία οργάνωσαν διαμαρτυρίες στο κέντρο της Αθήνας με μαυροφορούσες γυναίκες να φωνάζουν συνθήματα και να απαιτούν ακόμα και την προσωπική τιμωρία του Ανδρέα Παπανδρέου. Ο πρωθυπουργός όμως δεν έκανε πίσω, ο νόμος ψηφίστηκε και οι... «συλλήψεις με τα σεντόνια» αποτέλεσαν παρελθόν.

«Το ΠΑΣΟΚ αποποινικοποίησε την γκαρσονιέρα και ποινικοποίησε την κρεβατοκάμαρα», δήλωνε σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής κορυφαίο στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας για την ταυτόχρονη ρύθμιση.

Μέχρι και «αφορισμοί για τον πολιτικό γάμο»

Οι εντάσεις και η πολιτική κόντρα για το θέμα της απιστίας δεν ήταν τίποτα μπροστά σε όσα συνέβησαν μετά τη θεσμοθέτηση του πολιτικού γάμου, με το νόμο 1329 του 1983. Έως και το 1982 η Ελλάδα ήταν η μοναδική χώρα της Ευρώπης που αναγνώριζε την ιερολογία ως μοναδικό τρόπο τέλεσης του γάμου. Στην περίπτωση ζευγαριών με διαφορετικό θρήσκευμα, ένας από τους δύο συζύγους έπρεπε να ασπασθεί το θρήσκευμα του άλλου, που στις περισσότερες περιπτώσεις σήμαινε να βαπτισθεί χριστιανός ορθόδοξος. Επίσης, θεωρούνταν ανυπόστατοι γάμοι θρησκευτικών μειονοτήτων, όπως των Μαρτύρων του Ιεχωβά, (η θρησκεία τους δεν αναγνωριζόταν από την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία), καθώς και οι πολιτικοί γάμοι που είχαν γίνει από Έλληνες στο εξωτερικό. Επιπλέον δεν επιτρεπόταν σε κάποιον να παντρευτεί για τέταρτη φορά.

Η κατάργηση αυτού του καθεστώτος και η εξίσωση των δύο φύλων ήταν βασική προεκλογική εξαγγελία του Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά δεν τηρήθηκε στο ακέραιο. Το αρχικό σχέδιο ήταν να νομοθετηθεί η υποχρεωτικότητα του πολιτικού γάμου (όπως συνέβαινε ήδη σε αρκετές χώρες της Ευρώπης), αλλά η οργισμένη αντίδραση της Εκκλησίας το ανέτρεψε. Από τους πρεσβευτές των θεοκρατικών αντιλήψεων ο πολιτικός γάμος ταυτίστηκε με «βλασφημία». «Αλλαγή δε γίνεται δίχως το Χριστό», ήταν ένα από τα συνθήματα που ακουγόταν στις διαδηλώσεις των θρησκευτικών οργανώσεων. Στόχευε προσωπικά στον Ανδρέα Παπανδρέου και το δικό του προεκλογικό σύνθημα. Οι κεντρικοί δρόμοι της Αθήνας γέμισαν με μαυροντυμένες γυναίκες, που αναθεμάτιζαν την κυβέρνηση για το «αμαρτωλό» νομοσχέδιο. Στις διαδηλώσεις συμμετείχαν και επίσημοι εκπρόσωποι της εκκλησίας, διατρανώνοντας με μεγάφωνα ότι «πολιτικός γάμος ίσον μοιχεία».

«Οι δεσποτάδες καλούν το λαό σε εξέγερση», ήταν ένας από τους τίτλους των ρεπορτάζ, ωστόσο οι εκκλησιαστικοί ηγέτες δεν αρκέστηκαν στις διαδηλώσεις. Αρκετοί εξ’ αυτών προειδοποιούσαν τους πολίτες ότι όσοι προέβαιναν σε πολιτικό γάμο θα αποκόπτονταν από το σώμα της εκκλησίας. Ο Μητροπολίτης Πειραιά Καλλίνικος είχε απειλήσει ότι όσοι κάνουν πολιτικό γάμο δεν «θα μπορούν να κοινωνούν, δεν θα παρίστανται ανάδοχοι στις βαπτίσεις των παιδιών και δεν θα κηδεύονται»! Ο γνωστός για τις ακραίες ιδέες του, Μητροπολίτης Φλώρινας, Αυγουστίνος Καντιώτης, το πήγε ένα βήμα παραπέρα: απείλησε με αφορισμούς όσους επιλέγουν το δημαρχείο αντί της εκκλησίας και το έκανε μάλιστα πράξη, αρνούμενος να βαφτίσει τα παιδιά όσων είχαν υποπέσει στο… αμάρτημα.

Πολλοί ιερείς είχαν πολιτικοποιήσει από άμβωνος τον εκκλησιαστικό λόγο, επιτιθέμενοι στο «επάρατο ΠΑΣΟΚ», πρακτική που προκάλεσε τριβές στους κόλπους της εκκλησίας και συγκρούσεις μεταξύ των ιεραρχών.  

Οι σχέσεις πολιτείας – εκκλησίας έφτασαν σε οριακό σημείο όταν ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ διεμήνυσε στον Ανδρέα Παπανδρέου ότι «θα κατεβάσω τον κόσμο στους δρόμους».

Τελικά, η κυβέρνηση έκανε πίσω και η κατάσταση εκτονώθηκε μετά από συνάντηση του Αρχιεπισκόπου με τον πρωθυπουργό. Με τις πλάτες της Νέας Δημοκρατίας – που δεν ψήφισε το νόμο – η εκκλησία πέτυχε την «ισοδυναμία» θρησκευτικού και πολιτικού γάμου. Ο χαρακτήρας της υποχρεωτικότητας αφαιρέθηκε από το νομοσχέδιο και σιωπηρά η εκκλησία αποδέχτηκε τον πολιτικό γάμο ως «ισόκυρο» και ως νόμιμη διαδικασία.

Αυτό συνέβη βέβαια επίσημα, διότι ανεπίσημα υπήρχε για πολλά χρόνια ένα κλίμα «τρομοκρατίας» από διάφορους ιερείς για όσους επέλεγαν τον πολιτικό γάμο. Για σχεδόν μια 20ετια η κυριαρχία του θρησκευτικού γάμου έναντι του πολιτικού ήταν απόλυτη. Μόλις το 2012, ελέω και οικονομικής κρίσης, ξεπέρασαν για πρώτη φορά οι πολιτικοί γάμοι τους θρησκευτικούς, σε ποσοστό 51,8% έναντι 48,2%.

Μέχρι τέλους στο θέμα των αμβλώσεων

Η κόντρα φούντωσε ξανά μετά από τρία χρόνια, με αφορμή τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων για έμβρυα έως τριών μηνών. Ναι, μέχρι το 1986 η Ελλάδα ήταν επίσης μια χώρα στην οποία απαγορευόταν διά νόμου η τεχνητή διακοπή της κύησης. Σε εγκύκλιο της, την 1η Απριλίου του 1986, η Ιερά Σύνοδος είχε χαρακτηρίσει την έκτρωση «ειδεχθές έγκλημα» και «φόνο εκ προμελέτης», καθώς και «απαίσιο φονιά» κάθε γυναίκα που κάνει έκτρωση. Συμπλήρωνε ότι «πρόκειται για αμαρτία θανάσιμη, που επιφέρει την στέρηση της βασιλείας του Θεού».

Σε επικοινωνιακό επίπεδο τη σημαία της αντίστασης σήκωσε κυρίως τότε η Νέα Δημοκρατία, με πιο χαρακτηριστική την τοποθέτηση του τότε βουλευτή και αργότερα υπουργού, Ιωάννη Παλαιοκρασσά: «Tο νομοσχέδιο θίγει ανεπανόρθωτα την ιδέα του Έθνους που επιβίωσε και αναγεννήθηκε χάρη στην Εκκλησία μας, που δικαίως αποκαλείται κιβωτός του. Επιτρέπει χωρίς κανένα σοβαρό λόγο το φόνο όλων των εμβρύων κάτω από τους 3 μήνες με μόνη την απόφαση της εγκύου. Μα αυτή η νοοτροπία δεν είναι στη βάση κάθε δικτατορίας, ότι κάποιος άλλος αποφασίζει για τη ζωή μου; Τότε γιατί δεν νομιμοποιεί η κυβέρνηση και τις κλοπές και τους βιασμούς και τα ναρκωτικά»;

Σε αυτή την περίπτωση, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ δεν είχε κάνει πίσω. Στις 5 Ιουνίου του ’86 ψηφίστηκε η νομιμοποίηση των αμβλώσεων, με τη ΝΔ να καταψηφίζει, τον συντηρητικό Τύπο να κάνει λόγο για «έγκλημα» (Απογευματινή) και το φεμινιστικό κίνημα να πίνει νερό στο όνομα της κυβέρνησης.

Πέντε χρόνια μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, η Ελλάδα ήταν μια πολύ πιο σύγχρονη χώρα, με εντελώς διαφορετικό Οικογενειακό Δίκαιο, σχεδιασμένο πάνω στην ισότητα των δύο φύλων στον Αστικό Κώδικα.

Δυστυχώς όμως, ήταν και περισσότερο διεφθαρμένη…