Τζέσε Όουενς: Ο άνθρωπος που νίκησε τον Χίτλερ ηττήθηκε από τους στενόμυαλους Αμερικάνους συμπατριώτες του – Τι του έκανε ο Ρούσβελτ που το θυμόταν μέχρι να πεθάνει

Μια μέρα σαν σήμερα, 31 Μαρτίου του 1980, άφησε την τελευταία του πνοή ο αθλητής - θρύλος Τζέσε Όουενς.
Αν σε καλούσαν να πεις ένα μόνο ονοματεπώνυμο για να χαρακτηρίσεις την άθλια συμπεριφορά των Αμερικανών, μην το σκέφτεσαι, Τζέσε Όουενς θα έλεγες. Και τι θα πέταγες σαν γάντι πρόκλησης στο πρόσωπο των ομοεθνών του σπουδαιότερου αθλητή στίβου πριν από τον Καρλ Λιούις; «Ρατσισμό, υποκρισία, εμπαιγμό, μικροψυχία, εκμετάλλευση, σύμπλεγμα κατωτερότητας, φανατισμό, φαρσαϊσμό…» Θέλετε κι άλλα; Φθάνουν αυτά!

Όλα τα ελαττώματα της φυλής των ανθρώπων που ζουν στου «Βάσιγκντον τη γη» συνοψίζονται στον τρόπο που αντιμετώπισαν ένα και μόνο πρόσωπο, τον αθλητή - θρύλο: Τζέσε Όουενς.

Γράφει ο Εντουάρντο Γκαλεάνο στους «Καθρέφτες» του: «Στους Ολυμπιακούς Αγώνες, που οργάνωσε ο Χίτλερ για να αποθεωθεί η ανώτερη φυλή του, το μεγαλύτερο αστέρι ήταν ένας μαύρος γεννημένος στην Αλαμπάμα που οι παππούδες του ήταν σκλάβοι.
Ο Χίτλερ αναγκάστηκε να καταπιεί τέσσερις προσβολές: τα τέσσερα χρυσά μετάλλια που κέρδισε ο Όουενς στο τρέξιμο και στο άλμα εις μήκος. Όλος ο κόσμος γιόρτασε τις νίκες εκείνες της δημοκρατίας εναντίον του ρατσισμού. Όταν ο πρωταθλητής γύρισε στη χώρα του δεν τον συνεχάρη ο Πρόεδρος ούτε δέχτηκε πρόσκληση από τον Λευκό Οίκο. Ξαναγύρισε στη ζωή του: Έμπαινε στα λεωφορεία από την πίσω πόρτα, έτρωγε σε εστιατόρια για μαύρους, χρησιμοποιούσε τις τουαλέτες για μαύρους, έμεινε σε ξενοδοχεία για μαύρους.
Πριν από την έναρξη κάποιων αγώνων μπέιζμπολ, ο τέσσερις φορές χρυσός ολυμπιονίκης έτρεχε για να διασκεδάσει το κοινό παραβαίνοντας άλογα, σκυλιά, αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες. Αργότερα όταν πια τα πόδια του δεν του το επέτρεπαν, ο Τζέσε Όουενς άρχισε να δίνει διαλέξεις. Μιλούσε για τις αρετές της πατρίδας της θρησκείας και της οικογένειας»…

Το ταξίδι στον μύθο

Ο Τζέσε Όουενς υπέφερε κατά τη διάρκεια ενός εξαντλητικού υπερπόντιου θαλάσσιου ταξιδιού από τη Νέα Υόρκη στο Αμβούργο με εισιτήριο Γ’ θέσης. Θα έπαιρνε μέρος στου Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου. Ακόμα έρχονταν στο μυαλό του, τα πολλά χρόνια της κουραστικής κι απάνθρωπης προπόνησης. Ο Όουενς είχε γεννηθείο στο Όουκβιλ της Αλαμπάμα το 1913 από οικογένεια που είχε υποφέρει για το χρώμα του δέρματός της και τον φυλετικό διαχωρισμό σ’ εκείνη τη βαθύτατα μισαλλόδοξη περίοδο. Ό Τζέσε αναγκάστηκε να εργαστεί για να βγάλει το ψωμί του από πολύ μικρός ενώ πήγαινε και σχολείο. Το 1922 ο πατέρας του αποφάσισε να μετακομίσει στον βορρά αναζητώντας εργασία.

Ο αμερικανικός Νότος έδινε ελάχιστες ευκαιρίες για πρόοδο και ευημερία σε οικογένειες όπως οι Όουενς· μετακόμισαν στο Οχάιο, αναζητώντας την ευκαιρία να ξεφύγουν από τη φτώχεια και τον ρατσισμό. Ο μικρός Τζέσε λάτρευε το μπέιζμπολ, αλλά δεν είχε χρήματα για ακριβό αθλητικό εξοπλισμό και στο νέο του σχολείο ασχολήθηκε με τον κλασικό αθλητισμό.

Ξεχώρισε αμέσως τρέχοντας...

Διέπρεψε αμέσως στους δρόμους ταχύτητας και ο Τσάρλς Ράιλι, ο προπονητής του στο γυμνάσιο, επεσήμανε σωματικές ικανότητες που σπανίως έβλεπε σε άλλους μαθητές. Προπονούσε τον Όουενς στους δρόμους ταχύτητας και στο άλμα εις μήκος, πριν αρχίσει τα μαθήματα, έτσι ώστε ο νεαρόςνα μπορεί να συνεχίσει τη βραδινή του εργασία και να συντηρεί την οικογένειά του. Αφού κέρδισε το εθνικό γυμνασιακό πρωτάθλημα έγινε δεκτός στο πολιτειακό πανεπιστήμιο του Οχάιο με αθλητική υποτροφία. Ή άφιξη του στο πανεπιστήμιο τον έφερε αντιμέτωπο ξανά με την πραγματικότητα των φυλετικών διακρίσεων.
Του απαγόρευαν να κοιμάται στις εστίες όπου διέμεναν οι λευκοί φοιτητές κι έτσι μαζί με τους άλλους Αφροαμερικανούς φοιτητές έμενε σε οικοτροφείο έξω από τον χώρο του Πανεπιστημίου. Κανένα εστιατόριο επίσης δεν δεχόταν να τους σερβίρει. Παρά τις αντίξοες συνθήκες, ο Όουενς εξελίχθηκε σε σπουδαίο αθλητή.

Τα χρόνια πέρασαν, ο Τζέσε μεγάλωσε και τώρα να, ήταν κι αυτός «εκεί»: Βερολίνο, αποφορά ναζισμού, ενθουσιασμός αρρωστημένος και ατμόσφαιρα πολέμου: Ολυμπιακοί Αγώνες. Αύγουστος και καταχνιά…
Ο απογευματινός ήλιος έλουζε με τις ακτίνες του τα γιγάντια λάβαρα με τις σβάστικες. Ο χώρος, η παρέλαση, το μεγαλείο του στρατού, όλα ήταν μία επίδειξη της αναγεννημένης Γερμανίας. Οι Ολυμπιακοί αγώνες του Βερολίνου, το 1936, ήταν ευκαιρία προπαγάνδας για το Γ’ Ράιχ, ένας παιάνας για την ανωτερότητα και την αρρενωπότητα του τευτονικού πολιτισμού.

 Πλήγμα για τη ναζιστική κοσμοθεωρία

Το αποκορύφωμα θα ήταν ο αγώνας των 100 μέτρων και στις 17:45 τον αγώνα δεν κέρδισε κάποιο ξανθό πρότυπο της μυθικής Αρίας φυλής του Χίτλερ, αλλά ο 22χρονος ο Τζέσε Όουενς έκοψε το νήμα πετυχαίνοντας μάλιστα και παγκόσμιο ρεκόρ με 10,3 δευτερόλεπτα!
Ένα πλήγμα για τη ναζιστική κοσμοθεωρία και μάλιστα στην καρδιά του ναζιστικού καθεστώτος. Τα γεγονότα που ακολούθησαν έχουν περάσει στη σφαίρα του μύθου όπως και η νίκη του Όουενς. Λέγεται ότι ο Χίτλερ αγνόησε επιδεικτικά τον μαύρο αθλητή. Αν μη τι άλλο είναι γεγονός πως ο Χίτλερ σύμφωνα με τη μαρτυρία του ναζί αρχιτέκτονα Άλμπερ Σπέερ ήταν εξαιρετικά ενοχλημένος από τους θριάμβους που είχε επιτύχει ο εκπληκτικός μαύρος δρομέας. Ανασηκώνοντας τους ώμους του, ο Χίτλερ είχε πει: «Οι άνθρωποι των οποίων οι πρόγονοι προήλθαν από τη ζούγκλα, είναι πρωτόγονοι άρα η σωματική του δύναμη είναι μεγαλύτερη από εκείνη των πολιτισμένων λευκών και ως εκ τούτου θα πρέπει να αποκλειστούν από μελλοντικούς αγώνες». Ωστόσο, ο Όουενς επέμενε πως όταν διασταυρώθηκαν εκείνη την ημέρα στο στάδιο ο Χίτλερ τον χαιρέτησε με ένα νεύμα και εκείνος το ανταπέδωσε.
Ο Χίτλερ αν τον αγνόησε ήταν αντίπλαος κι εχθρός, όμως… Όμως το χειρότερο για τον Τζέσε Όουενς ήρθε όταν επέστρεψε στην πατρίδα του και συνειδητοποίησε ότι ούτε η χώρα του θα τον θεωρούσε νικητή και ισότιμο πολίτη της. Παρά την ενθουσιώδη παρέλαση στη Νέα Υόρκη και την προβολή από τον εθνικό Τύπο, δεν ήταν παρά ένας «νέγρος» που είχε την ατυχία να γεννηθεί στη δεκαετία του ’30. Μετά την παρέλαση κανένα ξενοδοχείο της πόλης δεν του άνοιξε την πόρτα για να του δώσει δωμάτιο. Εξαίρεση αποτέλεσε το «The Pennsylvania», αλλά τον υποχρέωσαν να χρησιμοποιεί τον ανελκυστήρα υπηρεσίας...
Έλεγε χαρακτηριστικά ο Όουενς: «Όταν επέστρεψα στη χώρα που γεννήθηκα, έπειτα από όλες τις ιστορίες για τον Χίτλερ, δεν μπορούσα να καθίσω μπροστά στο λεωφορείο».

«Δεν είσαι πλέον αθλητης»!

Ο Όουενς γύρισε στην πατρίδα του δίχως σεντ στην τσέπη, αλλά είχε πολλές εμπορικές προτάσεις συνεργασίας που θα του επέτρεπαν να συντηρεί την οικογένειά του. Ή Ομοσπονδία Στίβου τον ενημέρωσε ότι δεν έπρεπε να τις δεχτεί και ότι έπρεπε να κάνει «αυτό που του είχαν πει». Οργισμένος από τον τρόπο που τον μεταχειρίζονταν, ο Τζέσε, δέχτηκε τις συμφωνίες και έτσι του αφαιρέθηκε η ιδιότητα του ερασιτέχνη αθλητή.
Τα χρήματα από τις συμφωνίες εξαντλήθηκαν γρήγορα όταν γύρισε την πλάτη στον ερασιτεχνικό αθλητισμό. Στα τέλη της δεκαετίας του ’30 ήταν ένας από τους διασημότερους Αμερικανούς – όχι μόνο αθλητές - αλλά πάμπτωχος. Σε μια προσπάθεια να συγκεντρώσει χρήματα άνοιξε καθαριστήριο, αλλά το έκλεισε γρήγορα. Στη συνέχεια έκανε κοινωνικές εμφανίσεις ως διασημότητα και ίδρυσε μια ομάδα μπέιζμπολ. Όμως ούτε αυτά ήταν αρκετά. Έτσι αποφάσισε να γίνει ατραξιόν σε λαϊκά θεάματα συναγωνιζόμενος σε αγώνες ταχύτητας ακόμη και άλογα.

Παρότι επικρίθηκε ότι έτσι έχανε την ολυμπιακή του αξιοπρέπεια πουλώντας τον εαυτό του σαν νούμερο του τσίρκου, ο Όουενς αισθανόταν πως δεν είχε άλλη επιλογή. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε σταθερή εργασία μέσω της αμερικανικής κυβέρνησης, διευθύνοντας κλινικές αποκατάστασης και επιδεικνύοντας τη σωματική του ρώμη για να κρατά ψηλά το ηθικό στην πατρίδα. Όταν τελείωσε ο πόλεμος, κατέρριψε το προσωπικό ρεκόρ του στην ταχύτητα, διανύοντας τα 100 μέτρα σε 9,7 δευτερόλεπτα στη διάρκεια ενός αγώνα μπέιζμπολ.
Ο Τζέσε Όουενς ξαναγυρίζει στο Βερολίνο
Σε ηλικία 37 ετών, ακόμα τον χαρακτήριζαν «τον σπουδαιότερο αθλητή στίβου των τελευταίων 50 χρόνων». Η φήμη του Όουενς δεν έσβησε ποτέ εντελώς και στα χρόνια του ροκ εν ρολ της δεκαετίας του ’50 άδραξε την ευκαιρία έπειτα από μία πρόταση για ένα ταξίδι καλής θέλησης στο Βερολίνο. Στα 15 χρόνια που είχαν περάσει από την τελευταία φορά που είχε βρεθεί εκεί, το Βερολίνο είχε αλλάξει δραματικά. Οι βόμβες είχαν αποδεκατίσει την πόλη και ο μόνος τρόπος για να φτάσει κανείς στο ολυμπιακό στάδιο ήταν με στρατιωτικό ελικόπτερο. Όταν πάτησε το πόδι του στο στάδιο, έγινε δεκτός με ενθουσιώδη χειροκροτήματα. Ή καθολική αποδοχή είχε αντικαταστήσει τον ρατσισμό. Απευθυνόμενος στα πλήθη, μίλησε υπέρ της ελευθερίας για όλους, διακηρύσσοντας: «Σταθείτε μαζί μας στον αγώνα για ελευθερία και δημοκρατία». Καθώς η κυβέρνηση των Ήνωμένων Πολιτειών καταργούσε νομοθετικά τον ρατσισμό και άμβλυνε τις φυλετικές ανισότητες, ο Όουενς κέρδισε επιτέλους την αναγνώριση που άξιζε.

Και τότε τον θυμήθηκαν...

Το 1976, ο πρόεδρος Τζέραλντ Φορντ τού απένειμε το Προεδρικό Μετάλλιο Ελευθερίας, την ανώτερη τιμή για έναν πολίτη. Ή βράβευση του Όουενς συνιστά την επιβράβευση του αγώνα ενός παιδιού που το 1922 άφησε το φτωχικό σπίτι του στην Αλαμπάμα μαζί με την οικογένειά του αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον. Σύμφωνα με τα λόγια της Ρουθ, της συζύγου του: «Ο Τζέσε δεν ήταν θυμωμένος ούτε πικρόχολος άνθρωπος. Δεν μισούσε κανέναν… απλώς ήθελε να πετύχει κάτι για τον εαυτό του».

Ο Τζέσε Όουενς ήταν βαρύς καπνιστής. Πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα στις 31 Μαρτίου 1980, στο Tucson της Αριζόνα. Ήταν 66 χρονών. Τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατό του, ένας δρόμος στο Βερολίνο μετονομάστηκε προς τιμήν του. Το 1990 ο Όουενς τιμήθηκε μετά θάνατον με το Χρυσό Μετάλλιο του Κογκρέσου...

Δεν ξέχασεποτέ, που τον ξέχασε ο Ρούσβελτ

Εκείνο που «πονούσε» τον Όουενς και δεν έσβησε ποτέ από τη μνήμη του, μέχρι να κλείσει τα μάτια του ήταν η συμπεριφορά της χώρας του και του προέδρου της: Αμέσως μετά τους Αγώνες του Βερολίνου, προέκυψε ένας αστικός μύθος ότι δήθεν ο Χίτλερ, έξαλλος με τον θρίαμβο ενός Αφροαμερικανού, αρνήθηκε να συγχαρεί τον Όουενς. Ωστόσο, ο Τύπος ανέφερε ότι ο Φύρερ παραχώρησε στον αμερικανό σπρίντερ έναν «μικρό φιλικό ναζιστικό χαιρετισμό» και ο Όουενς είπε ότι οι δυο τους αντάλλαξαν συγχαρητήρια. Όμως η συμπεριφορά του Ρούσβελτ - ο οποίος ποτέ δεν κάλεσε τον Όουενς στον Λευκό Οίκο ούτε αναγνώρισε τους θριάμβους του - ήταν εκείνο, που σαν παλιά πληγή, πονούσε τον Ολυμπιονίκη. «Ο Χίτλερ δεν με σνόμπαρε, ήταν ο πρόεδρός μας που με σνόμπαρε», είπε χρόνια μετά τους Αγώνες. «Ο πρόεδρος δεν μου έστειλε καν τηλεγράφημα»!

Οι Ηνωμένες Πολιτείες τελικά πέρασαν από τη βαρβαρότητα στην παρακμή, χωρίς να γνωρίσουν τον πολιτισμό ή πιο εύστοχα: «Οι Αμερικανοί πάντα κάνουν οποιαδήποτε ανοησία μπορείς να φανταστείς και επιπλέον κάνα δυο ακόμα που δεν μπορείς να φανταστείς»…