Όταν η Σβάστικα δεν κυμάτισε στην Ακρόπολη: Μανώλης Γλέζος και Λάκης Σάντας τιμήθηκαν από την Ελλάδα με φυλακίσεις, εξορίες και κακουχίες

Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, 30 Μαΐου του 1941. Κοντά ένας μήνας από τότε που ακούστηκε για πρώτη φορά η γερμανική μπότα στους δρόμους της Αθήνας. Η Κρήτη ακόμα ψυχορραγούσε. Ο Μανώλης Γλέζος και ο Αποστόλης Σάντας, και οι δυο φοιτητές της ΑΣΟΕΕ, κοίταζαν τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης και θλίβονταν βλέποντας να κυματίζει η σημαία του κατακτητή. Τότε μπήκε στο νου τους το παράτολμο σχέδιο.

Στην Εθνική Βιβλιοθήκη βρήκαν ό,τι σχετικό με τον Ιερό Βράχο, τις σπηλιές και τα μονοπάτια της περιοχής. Έστησαν το σχέδιό τους: Η μόνη διαδρομή που έπρεπε να ακολουθήσουν για να μην γίνουν αντιληπτοί από τους φρουρούς ήταν μέσω του Πανδρόσειου Άντρου.

Το πρωί της 30ης Μαΐου του 1941, ο Γλέζος και ο Σάντας πληροφορήθηκαν από το ραδιόφωνο ότι η Κρήτη είχε… καταλήξει. Οι δύο φοιτητές αποφάσισαν να δράσουν το ίδιο βράδυ: Πήδηξαν τα σύρματα, σύρθηκαν ως τη σπηλιά του Πανδρόσειου Άντρου και σκαρφάλωσαν από τις σκαλωσιές των αρχαιολόγων. Οι φρουροί δεν τους αντιλήφθηκαν. Με γρήγορες κινήσεις κατέβασαν από τον ιστό το σύμβολο του ναζισμού, μία τεράστια σημαία, διαστάσεων 4x2 μ. Οι δύο νεαροί πήραν μαζί τους τη σημαία και από την ίδια διαδρομή απομακρύνθηκαν.

Οι Αθηναίοι που ξύπνησαν νωρίς εκείνη την ημέρα κοίταξαν προς την Ακρόπολη και είδαν μόνο την Ελληνική σημαία να κυματίζει! Με έκπληξη η γερμανική φρουρά αντιλήφθηκε ότι η σβάστικα έλειπε από τον ιστό. Στις 11 το πρωί ανάρτησαν νέα σημαία στον κενό ιστό. Οι γερμανικές αρχές διέταξαν ανακρίσεις. Γλέζος και Σάντας καταδικάσθηκαν ερήμην σε θάνατο, οι άνδρες της φρουράς εκτελέστηκαν, οι Έλληνες διοικητές των αστυνομικών τμημάτων της περιοχής απαλλάχθηκαν από τα καθήκοντά τους.

Η υποστολή της σβάστικας από την Ακρόπολη ήταν, ουσιαστικά, η πρώτη αντιστασιακή πράξη στην κατεχόμενη Αθήνα. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ο Μανώλης Γλέζος συνελήφθη τρεις φορές από τους Γερμανούς, φυλακίστηκε και κατόρθωσε να δραπετεύσει, ενώ ο Λάκης Σάντας ξέφυγε από τους διώκτες του και κατετάγη στον ΕΛΑΣ.

Ο ιστορικός Γεώργιος Σαρρής γράφει για την πράξη των Γλέζου, Σάντα: Με μοναδικό εξοπλισμό ένα φανάρι κι ένα μαχαιράκι, στις 21:30 το βράδυ βρίσκονται στον περίβολο της Ακρόπολης. Έχοντας άγνοια κινδύνου, πηδούν τα συρματοπλέγματα και προχωρούν μέχρι τη σπηλιά του Πανδρόσειου. «Είχε ένα τέταρτο της Σελήνης και επικρατούσε ησυχία εκεί όπου ήμασταν. Στο βάθος ακούγαμε χάχανα, καθώς οι στρατιώτες γιόρταζαν για τη νίκη της Κρήτης» θα πει πολύ αργότερα ο Απόστολος Σάντας. Οι δύο νεαροί τρυπώνουν στη σκοτεινή σπηλιά και με τη βοήθεια του φαναριού ανεβαίνουν στις σκαλωσιές που είχαν στήσει οι αρχαιολόγοι για τις ανασκαφές. Το ύψος τους ξεπερνά τα 30 μέτρα.

Αν έπεφταν, σίγουρα θα σκοτώνονταν. Βρίσκονται πλέον στην επιφάνεια, λίγα μέτρα από τον μεταλλικό ιστό της σημαίας. Χωρίς περιστροφές, λύνουν το συρματόσχοινο και αρχίζουν να τραβάνε την τεράστια σημαία διαστάσεων 4 επί 2 μέτρων. «Τα σύρματα όμως δεν άκουγαν, είχαν μπλεχτεί» τονίζει με τη σειρά του ο Γλέζος.
Τρεις προσπάθειες έκαναν μέχρι να τα καταφέρουν. Έχουν τη σημαία στα χέρια τους. Κόβουν ένα κομμάτι γύρω από τον αγκυλωτό σταυρό και την υπόλοιπη την πετούν στο κοντινό ξεροπήγαδο. Φεύγουν όσο πιο γρήγορα μπορούν. Την επόμενη μέρα οι προσβεβλημένοι Γερμανοί εκτελούν τους άνδρες της φρουράς, απολύουν τους διοικητές των τμημάτων ασφαλείας πέριξ της Ακρόπολης και εκδίδουν ανακοίνωση βάσει της οποίας «οι ένοχοι και συνεργοί αυτών θα τιμωρηθούν διά της ποινής του θανάτου». Ο ελληνικός λαός θα μάθει τα ονόματα των δύο γενναίων νέων μετά τον πόλεμο, ανήμερα της 25ης Μαρτίου 1945, από σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας «Ριζοσπάστης».

Στις φυλακές Αβέρωφ

Μετά την υποστολή της σβάστικας από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης στις 30 Μαΐου του 1941, ο Μανώλης Γλέζος και ο Λάκης Σάντας προσπάθησαν να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή. Αλλά προδόθηκαν και συνελήφθησαν. Οι Ναζί τους έκλεισαν στις φυλακές Αβέρωφ όπου βασανίστηκαν δίχως έλεος. Οι Ναζί δεν γνώριζαν ότι ήταν οι δύο που κατέβασαν τη σημαία τους από την Ακρόπολη· τους καταδίκασαν σε δύο χρόνια φυλάκιση ως λαθρεπιβάτες. Στις φυλακές παρέμειναν μέχρι τις 22 Απριλίου του 1942.

Λάκης Σάντας: Από νησί σε νησί...

Ο Λάκης Σάντας, μετά την απελευθέρωση από τους Ναζί, θα στοχοποιηθεί για τα αριστερά του φρονήματα από το επίσημο κράτος· θα εξοριστεί και θα φυλακιστεί: Το 1942, εντάχθηκε στο ΕΑΜ και λίγο αργότερα στην ΕΠΟΝ. Βγήκε στο βουνό με τον ΕΛΑΣ και πήρε μέρος σε αρκετές μάχες στην Αιτωλοακαρνανία, στη Φθιώτιδα και στην Αττικοβοιωτία. Το 1944 τραυματίστηκε. Μετά την απελευθέρωση, το 1946 εξορίζεται στην Ικαρία. Το 1947 φυλακίζεται στην Ψυττάλεια, απ’ όπου - το 1948 - στέλνεται στη Μακρόνησο. Θα διαφύγει στη Γιουγκοσλαβία και θα ζητήσει πολιτικό άσυλο στον Καναδά, όπου θα ζήσει μέχρι το 1962. Το 1963 επέστρεψε στην Ελλάδα, αλλά συνελήφθη και πάλι όταν τον εντόπισε η δικτατορία των Συνταγματαρχών. Ο Λάκης Σάντας - που είχε γεννηθεί το 1922 - δεν ασχολήθηκε με την πολιτική, όπως ο Μανώλης Γλέζος. Κάποτε θα πει: «Δεν κυνηγάω ποτέ τη δημοσιότητα, γιατί θεωρώ ότι έχει εξευτελιστεί το ζήτημα πάρα πολύ. Την αντίσταση δεν την κάναμε μόνο εμείς, έχουν σκοτωθεί χιλιάδες παλικάρια, γυναίκες και άνδρες»… Ο Λάκης Σάντας πέθανε στην Αθήνα στις 30 Απριλίου 2011 στα 89 του χρόνια. Η σορός του εξετέθη σε λαϊκό προσκύνημα και η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη. Το κράτος ξέρει να τιμά τους αγωνιστές όταν πεθάνουν και δεν τους φοβάται πια…

Μανώλης Γλέζος: Τρεις φορές σε θάνατο!

Ο Μανώλης Γλέζος συνελήφθη και πάλι στις 21 Απριλίου του 1943, αυτή τη φορά από τους Ιταλούς κατακτητές για την εναντίον τους δράση του και παρέμεινε στη φυλακή για τρεις μήνες. Έξι μόλις μήνες μετά την απελευθέρωσή του από τους Ιταλούς, στις 7 Φεβρουαρίου του 1944 συνελήφθη και πάλι, αυτή τη φορά από συνεργάτες των κατακτητών, για «επικίνδυνη αντεθνική δράση» ενώ φυλακίστηκε για 7,5 μήνες· κατάφερε να δραπετεύσει.
Μετά το τέλος του πολέμου, ο Γλέζος, εργάστηκε ως δημοσιογράφος, αναλαμβάνοντας αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Ριζοσπάστης», ενώ αργότερα υπήρξε διευθυντής και της εφημερίδας «Αυγή». Συνελήφθη για τις πολιτικές του πεποιθήσεις, φτάνοντας μάλιστα να καταδικαστεί σε θάνατο τρεις φορές.
Την πρώτη ημέρα του πραξικοπήηματος της 21ης Απριλίου 1967, ο Γλέζος συνελήφθη και κρατήθηκε για τέσσερα χρόνια διαδοχικά στο Γουδί, το Πικέρμι, στη Γενική Ασφάλεια (Χωροφυλακής), τη Γυάρο, το Παρθένι της Λέρου και τέλος στον Ωρωπό απ΄όπου και απελευθερώθηκε το 1971 μετά από γενική αμνηστία.

Συνολικά καταδικάστηκε 28 φορές για την πολιτική και αντιστασιακή δραστηριότητα του από τις οποίες τρεις φορές σε θάνατο. Ο συνολικός χρόνος παραμονής του στις φυλακές ήταν 11χρόνια και 5 μήνες, ενώ 4 χρόνια και 6 μήνες συμπλήρωσε στην εξορία. Έγιναν εννέα απόπειρες δολοφονίας εναντίον του.

Ο Γλέζος είχε άλλους προσανατολισμούς από εκείνους του συντρόφου του Λάκη Σάντα: Ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική. Υπήρξε βουλευτής και πρόεδρος της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ) και αργότερα Bουλευτής και ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ. Ακόμη διετέλεσε βουλευτής του Συνασπισμού και του ΣΥΡΙΖΑ. Επίσης από το 2014 έως το 2015 διετέλεσε Eυρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ· πέθανε δυο χρόνια πριν πατήσει τα 100 (είχε γεννηθεί το 1922 στ’ Απεράθου), στις 30 Μαρτίου του 2020 σε νοσοκομείο της Αθήνας.

Και οι δυο και ο Σάντας και ο Γλέζος ένοιωσαν στο κορμί τους την... ευγνωμοσύνη της μεταπολεμικής Ελλάδας και τα βαθιά σημάδια, τους συνόδευσαν μέχρι το θάνατό τους. Όταν δωσίλογοι και άνθρωποι που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς απολάμβαναν θώκους! Τελικά… δείξτε μας έναν Έλληνα ήρωα και θα γράψουμε μια τραγωδία…