Πόλεμος των Μπόερς: Για την πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα ούτε οι Τούρκοι, ούτε οι Γερμανοί είναι υπεύθυνοι - Οι Βρετανοί ενέχονται

Μια μέρα σαν σήμερα, 11 Οκτωβρίου του 1899 αρχίζει ο πολυδάπανος για τους Βρετανούς Πόλεμος των Μπόερς στη Νότια Αφρική. Πόλεμος, στον οποίο διαπιστώθηκε η πρώτη μεγάλη γενοκτονία του 20ου αιώνα! Και μάλιστα από τους Βρετανούς!

Αφορμή της σύρραξης ήταν η απόπειρα της Μεγάλης Βρετανίας, να ενώσει τις δημοκρατίες του Ελεύθερου Κράτους της Οράγγης και τη Δημοκρατίας της Νότιας Αφρικής, οι οποίες διέθεταν υψηλά αποθέματα διαμαντιών, χρυσού και σιδήρου.

Αν και ήταν ο μεγαλύτερος και πιο δαπανηρός πόλεμος στον οποίο συμμετείχαν οι Βρετανοί ανάμεσα στους Ναπολεόντειους Πολέμους και του Α' Παγκόσμιο Πόλεμο - ξοδεύοντας περισσότερες από 200 εκατομμύρια λίρες - διεξήχθη υπό τεράστια ανισότητα ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές. Η συνολική βρετανική στρατιωτική δύναμη στη Νότια Αφρική έφτασε τους σχεδόν 500.000 άνδρες, ενώ οι Μπόερς δεν μπορούσαν να συγκεντρώσουν περισσότερους από περίπου 88.000.

Ποιοι ήταν οι Μπόερς

Μπόερς (Boers) ήταν αρχικά οι Ευρωπαίοι απόγονοι των πρώτων κτηνοτρόφων που μιλούσαν τη γλώσσα Αφρικάανς (αφρικανοολλανδικά) στα σύνορα του ανατολικού ακρωτηρίου στη Νότια Αφρική κατά το 18ο αιώνα, ενώ αργότερα το όνομα χρησιμοποιήθηκε και για εκείνους που εγκατέλειψαν την Αποικία του Ακρωτηρίου (Cape Colony) κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και εγκαταστάθηκαν στο Ελεύθερο Κράτος της Οράγγης, το Τράνσβααλ (και τα δύο μαζί ήταν γνωστά ως «Δημοκρατίες των Μπόερς»), καθώς σε ένα μικρό μέρος της επαρχίας Νατάλ. Το όνομα Μπόερ προέρχεται από την ολλανδική λέξη για τον αγρότη «Boer».

Οι Βρετανοί κλήθηκαν να πολεμήσουν σε μια εχθρική χώρα, πάνω σε τραχύ και δύσκολο έδαφος, ενώ οι Μπόερς, που κυρίως αμύνονταν, χρησιμοποίησαν σύγχρονα τουφέκια πράγμα που δυσκόλεψε την προσπάθεια των επιτιθεμένων. Η σύγκρουση στην Αφρική έδωσε μια πρόγευση του πολέμου που θα ακολουθούσε σχεδόν 15 χρόνια μετά, του Α Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα αίτια της σύρραξης έχουν προκαλέσει έντονες συζητήσεις ανάμεσα στους ιστορικούς και παραμένουν τόσο δυσδιάκριτα ακόμα και σήμερα όσο και κατά τη διάρκεια του πολέμου. Βρετανοί πολιτικοί ισχυρίστηκαν ότι υπερασπίζονταν την «επικυριαρχία» τους πάνω στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία που κατοχυρώθηκε στις συμβάσεις της Πρετόρια και του Λονδίνου. Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι στην πραγματικότητα η «μονομαχία» διεξήχθη για τον έλεγχο στα ορυχεία εξόρυξης χρυσού του Witwatersrand - το μεγαλύτερο συγκρότημα εξόρυξης χρυσού στον κόσμο σε μια εποχή που τα νομισματικά συστήματα και κυρίως τα βρετανικά, εξαρτώνταν από τον χρυσό.

Η αφορμή; Το 1899 οι Βρετανοί απαίτησαν δικαίωμα ψήφου για όλους τους ξένους στο έδαφος της δημοκρατίας του Τράνσβααλ. Οι Μπόερς αρνήθηκαν να υποκύψουν στις πιέσεις με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο δεύτερος πόλεμος των Μπόερς. Στις 9 Οκτωβρίου 1899, εξέδωσαν τελεσίγραφο στη βρετανική κυβέρνηση, δηλώνοντας ότι θα υπήρχε κατάσταση πολέμου μεταξύ της Βρετανίας και των δύο δημοκρατιών των Μπόερ, αν οι Βρετανοί δεν απομάκρυναν τα στρατεύματά τους από τα σύνορα. Το τελεσίγραφο έληξε χωρίς λύση και ο πόλεμος άρχισε στις 11 Οκτωβρίου 1899.

Η πορεία του πολέμου μπορεί να χωριστεί σε τρεις περιόδους. Κατά την πρώτη φάση, οι Βρετανοί στη Νότια Αφρική ήταν απροετοίμαστοι και στρατιωτικά αδύναμοι. Οι στρατοί των Μπόερς επιτέθηκαν σε δύο μέτωπα: στη βρετανική αποικία Natal και στη βόρεια αποικία του Ακρωτηρίου από το Orange Free State. Οι βόρειες συνοικίες της Αποικίας του Ακρωτηρίου επαναστάτησαν κατά των Βρετανών και ενώθηκαν με τις δυνάμεις των Μπόερς. Στα τέλη του 1899 και στις αρχές του 1900, οι Μπόερς νίκησαν τους Βρετανούς σε μια σειρά από σημαντικές μάχες και πολιόρκησαν τις βασικές πόλεις.

Ωστόσο, η άφιξη μεγάλου αριθμού βρετανικών ενισχύσεων στις αρχές του 1900 έκανε ορατή την ήττα των Μπόερς. Σε αυτή τη δεύτερη φάση οι Βρετανοί, υπό τους Λόρδους Κίτσενερ και ο Ρόμπερτς, ανακούφισαν τις πολιορκημένες πόλεις, νίκησαν τους αντιπάλους τους και προχώρησαν γρήγορα καταλαμβάνοντας τις γραμμές των σιδηροδρομικών μεταφορών. Το Bloemfontein (πρωτεύουσα του Orange Free State) καταλήφθηκε από τους Βρετανούς τον Φεβρουάριο του 1900 και το Γιοχάνεσμπουργκ και η Πρετόρια τον Μάιο και τον Ιούνιο.

Στα τέλη του 1900 ο πόλεμος εισήλθε στην πιο καταστροφική του φάση. Επί 15 μήνες, κομάντος Μπόερ υπό τη λαμπρή ηγεσία έμπειρων αξιωματικών πολέμησαν τα βρετανικά στρατεύματα, χρησιμοποιώντας τακτικές ανταρτοπολέμου. Κατέλαβαν τις βάσεις επικοινωνιών του βρετανικού στρατού και μεγάλες αγροτικές περιοχές και δρούσαν εκτός βρετανικού ελέγχου. Ο λόρδος Κίτσενερ απάντησε με την τακτική της καμένης γης. Οι φάρμες των Μπόερς και των Αφρικανών παραδόθηκαν στις φλόγες και οι κάτοικοι της υπαίθρου συνελήφθησαν και κρατήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κάτω από φρικτές συνθήκες διαβίωσης. Αρκετές χιλιάδες άνθρωποι πέθαναν κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού τους. Τα δεινά των γυναικών και των παιδιών των Μπόερς στους επικίνδυνους και ανθυγιεινούς καταυλισμούς προκάλεσαν τη διεθνή κατακραυγή.

Η πρώτη γεννοκτονία του 20ου αιώνα!

Υπολογίζεται (ως συνέπεια των συνθηκών διαβίωσης σε αυτά τα στρατόπεδα συγκέντρωσης) ότι πέθαναν περίπου 28.000 άμαχοι Μπόερς, από τους οποίους τα 22.000 ήταν παιδιά. Στο διάστημα 1904 – 1907 πέθαναν 100.000 Αφρικανοί, το 80% του συνολικού πληθυσμού των φυλών Χερέρο και το 50% των Νάμα, λόγω κακοποίησης και ασιτίας. Ο ΟΗΕ θεωρεί σήμερα ότι αυτή ήταν η πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα!

Οι αντάρτες συνέχισαν τις επιθέσεις τους, πολλές από αυτές βαθιά στην Αποικία του Κέιπ Τάουν, όμως οι δραστικές και βάναυσες μέθοδοι του Κίτσενερ απέδωσαν. Η αντίσταση των Μπόερς εξαντλήθηκε και οδήγησε σε διχόνοια ανάμεσα σε αυτούς που ήθελαν να συνεχίσουν να πολεμούν, και εκείνους που παραδόθηκαν και, σε κάποιες περιπτώσεις, συνεργάστηκαν με τους Βρετανούς.
Οι Μπόερς είχαν απορρίψει μια πρόταση για ειρήνη από τους Βρετανούς το 1901, επειδή απαιτούσε από τους Μπόερς να αναγνωρίσουν τη βρετανική προσάρτηση των δημοκρατιών τους. Οι μάχες συνεχίστηκαν έως ότου οι Μπόερς αποδέχτηκαν τελικά την απώλεια της ανεξαρτησίας τους με τη Συνθήκη του Vereeniging τον Μάιο του 1902.

Εκατόμβη νεκρών

Όσον αφορά τις απώλειες; Υπολογίζεται ότι χάθηκαν σχεδόν 100.000 ζωές, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 20.000 Βρετανών στρατιωτών και 14.000 στρατιωτών Μπόερς. Ο συνολικός αριθμός των θανάτων των Αφρικανών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν καταγράφηκε, αλλά οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από 13.000 έως 20.000.
Παρά τις προσπάθειες ταχείας επούλωσης των πληγών μετά το 1902 και την προθυμία συνεργασίας με σκοπό την ένωση εναντίον των μαύρων Αφρικανών, οι σχέσεις μεταξύ Μπόερς (ή Αφρικανέρ, όπως έγιναν γνωστοί) και αγγλόφωνων Νοτιοαφρικανών, έμειναν στον «πάγο» επί πολλές δεκαετίες. Σε διεθνές επίπεδο, ο πόλεμος έκανε ξεκάθαρο στη Βρετανία, ότι οι περισσότερες χώρες συμπαθούσαν τους Μπόερς.

Κι όσον αφορά τους ιθαγενείς κατοίκους; Εκτός από τους χιλιάδες που πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αναρίθμητοι μαύροι Αφρικανοί συνελήφθησαν στις πολιορκίες, έχασαν τη δουλειά τους (για παράδειγμα, όταν έκλεισαν τα ορυχεία χρυσού κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης) ή εκδιώχθηκαν από τη γη τους. Και οι δύο πλευρές στρατολόγησαν μαύρους Αφρικανούς χρυσώνοντας τους το χάπι με διάφορους ευφημισμούς όπως ο άξιος Μαύρος Στρατιώτης κλπ. Από την άλλη πλευρά, ορισμένα τμήματα του μαύρου αφρικανικού πληθυσμού επωφελήθηκαν από τη σύγκρουση κατά κάποιο τρόπο. Οι μαύροι αγρότες σε ορισμένες περιοχές ευημερούσαν, λόγω της ζήτησης τροφίμων εν καιρώ πολέμου. Σε ορισμένες περιοχές, όπως το δυτικό Τράνσβααλ, οι μαύροι αφρικανοί εκμεταλλεύτηκαν τον πόλεμο και κατέλαβαν εκ νέου εδάφη που τους είχαν αρπάξει προηγουμένως λευκοί έποικοι.

Να σημειώσουμε εδώ, ότι και ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, ο μετέπειτα Πατέρας της Νίκης πήρε μέρος στον Πόλεμο των Μπόερς, όπου θα εργαζόταν ως πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδας Morning Post του Λονδίνου. Λίγες μέρες όμως, μετά την άφιξή του στη Νότια Αφρική, το τρένο στο οποίο επέβαινε, έπεσε σε ενέδρα των Μπόερς και ο ίδιος αιχμαλωτίσθηκε. Ο σερ Ουίνστον κινδύνευσε μάλιστα να εκτελεστεί με την κατηγορία του κατασκόπου, αλλά μεσολάβησε ο ηγέτης των Μπόερς, Λούις Μπότα (μετέπειτα πρωθυπουργός της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης) και ο Τσώρτσιλ διασώθηκε και φυλακίστηκε στην Πρετόρια από όπου κατόρθωσε ν΄ αποδράσει για να μεγαλουργήσει 40 χρόνια μετά...

Και οι πόλεμοι εξακολουθούν να ερημώνουν τη Γη και να εξαφανίζουν ανθρώπους από πάνω της...