Πώς ο Αλέξανδρος Παναγούλης εμπνέει κρατούμενο που επαναστατεί το 2007 στη διαβόητη φυλακή Έβιν - τη Βαστίλη του Ιράν

Ποια σχέση μπορεί να έχουν, η διαβόητη φυλακή Έβιν - η Βαστίλη του Ιράν - και ο δικός μας, ο ακτιβιστής ποιητής Αλέξανδρος Παναγούλης, που δεν είναι στη ζωή από την Πρωτομαγιά του 1976; Διαβάστε το παρακάτω θέμα:

Κι ενώ δεν είχε κοπάσει η καταιγίδα των πανεθνικών διαδηλώσεων που συγκλόνισαν το Ιράν, μετά τον θάνατο της Mahsa Amini, που είχε συλληφθεί επειδή δεν φορούσε σωστά το χιτζάμπ της, ξέσπασε φωτιά και ταραχή στη διαβόητη φυλακή Έβιν της Τεχεράνης. Το ημερολόγιο έγραφε 15 Οκτωβρίου του 2022. Οι δεσμοφύλακες και οι υπηρεσίες ασφαλείας του Ιράν απάντησαν με εξαιρετική αγριότητα στους εξεγερμένους, απειλώντας τους ακόμη και ότι θα πυροβολήσουν αν δεν αποσυρθούν στα κελιά τους· και αυτό έκαναν: σύμφωνα με τις Αρχές, οκτώ κρατούμενοι έχασαν τη ζωή τους.

Η φυλακή Έβιν κατέχει ιδιαίτερη θέση τόσο στον κατασταλτικό μηχανισμό του καθεστώτος όσο και στη φαντασία πολλών Ιρανών, γι' αυτό και η στάση των κρατουμένων και η αναταραχή που προκλήθηκε τράβηξαν την προσοχή του κόσμου.

Σύμβολο της απολυταρχικής κυριαρχίας

Αν και η φυλακή άνοιξε τις πύλες της λίγα χρόνια πριν από την επανάσταση του 1979 που έδιωξε τον Σάχη και έφερε τους Μουλάδες στην εξουσία, έχει γίνει σύμβολο της απολυταρχικής κυριαρχίας της Ισλαμικής Δημοκρατίας του μίσους, της απανθρωπιάς και της μισαλλοδοξίας: η Έβιν θεωρείται η Βαστίλη του Ιράν!

Είναι δύσκολο να διακριβωθεί αν οι ταραχές και η φωτιά σχετίζονταν άμεσα με τις διαδηλώσεις, που έκαναν τα φώτα της δημοσιότητας ολόκληρου του κόσμου να στραφούν στην πρωτεύουσα της πάλαι ποτέ Περσίας για μια ακόμα φορά. Μια εβδομάδα μετά τις ταραχές στη φυλακή, στις 23 Οκτωβρίου, η ιρανική κυβέρνηση δημοσίευσε πλάνα που, υποτίθεται ότι έδειχναν πως η φωτιά ήταν μέρος του σκηνικού μιας απόπειρας απόδρασης στα τμήματα χαμηλής ασφάλειας των φυλακών. Κάτω από το αβάσταχτο άχθος του ιρανικού καθεστώτος και δίχως την δυνατότητα ανεξάρτητης έρευνας, αυτός ο ισχυρισμός είναι αδύνατο να επαληθευτεί. Όμως, για πολλούς Ιρανούς, η σκέψη και μόνο στην πιθανότητα ότι η αντίσταση κατά του καθεστώτος είχε διαπεράσει τους τοίχους της τρομακτικής φυλακής σήμαινε πολλά.

Σήμερα, στη φυλακή Έβιν βρίσκονται περίπου το ένα τέταρτο των πολιτικών κρατουμένων του Ιράν· πριν από 13 χρόνια, ο Kian Tajbakhsh ήταν ένας από αυτούς. Κρατήθηκε στην Έβιν αρχικά το 2007, λόγω της φύσης της εργασίας του για την υποστήριξη δημοκρατικών ομάδων στο Ιράν για το Ινστιτούτο Ανοιχτής Κοινωνίας του Τζορτζ Σόρος, και μετά ξανά το 2009, λόγω της συμμετοχής του στις διαδηλώσεις του Πράσινου Κινήματος. Συνολικά, πέρασε περισσότερο από ένα χρόνο στην απομόνωση της Έβιν.

Οι αναφορές των ΜΜΕ δικαίως αποκαλούν την Έβιν «διαβόητη» και «τρομακτική». Τα επαναστατικά όνειρα όσων ανέτρεψαν τον Σάχη ξεψύχισαν στα μπουντρούμια της Έβιν μετά το 1979, όταν οι καταπιεσμένοι έγιναν καταπιεστές, και το νέο καθεστώς χρησιμοποίησε τη φυλακή ως χώρο για τις δίκες – παρωδία και τις χιλιάδες εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες.

Οι κρατούμενοι ξάπλωναν με βάρδιες!

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, ο συνωστισμός στη φυλακή ήταν τόσο μεγάλος που οι κρατούμενοι έπρεπε να ξαπλώνουν εναλλάξ για να κοιμηθούν! Οι ξυλοδαρμοί και οι προπηλακισμοί ήταν συνηθισμένο φαινόμενο. Το 1988, προς το τέλος του Πολέμου Ιράν-Ιράκ, πολλές χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι, κυρίως υποστηρικτές της ριζοσπαστικής-αριστερής Οργάνωσης Λαϊκών Μουτζαχεντίν του Ιράν, γνωστής και ως ΜΕΚ, εξοντώθηκαν με μαζικές εκτελέσεις. Το Ιράν δεν υπέγραψε ποτέ τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά των βασανιστηρίων!

Οι πιστοί του καθεστώτος ισχυρίζονταν πάντα, ότι εξάλειψαν τις πιο φρικτές μεθόδους και καταχρήσεις που έγιναν υπό τον Σάχη. Αν και η Έβιν παρέμεινε ανοιχτή, οι αρχές έκλεισαν την παλαιότερη φυλακή του Σάχη στο κέντρο της Τεχεράνης και τη μετέτρεψαν σε Μουσείο Εμπράτ για να επιδείξουν τη βαρβαρότητα του Σάχη, με κέρινα ομοιώματα των θυμάτων των βασανιστηρίων. Το καθεστώς, ειρωνικά έκανε ότι αγνοεί πως οι δικές του φυλακές ήταν το ίδιο και περισσότερο σκληρές.

Ως κρατούμενος στην Έβιν, ο Kian Tajbakhsh εξαναγκάστηκε να συμμετάσχει σε δημόσιες τηλεοπτικές αποκηρύξεις· κοιμήθηκε στο παγωμένο πάτωμα του μικροσκοπικού του κελιού και τον απείλησαν με εκτέλεση. Το 2013, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν αναγνώρισε ότι η απομόνωση ισοδυναμούσε με ακραίο ψυχολογικό βασανιστήριο. Η εμπειρία του Kian Tajbakhsh από τον εγκλεισμό, χωρίς νομική προστασία και με περιορισμένη την επαφή με τη γυναίκα και την κόρη του, ήταν σίγουρα ακραίο ψυχολογικό βασανιστήριο.

Η Έβιν σήμερα μπορεί να μην είναι η εφιαλτική κόλαση που ήταν στα σκληρά πρώτα χρόνια της Επανάστασης, αλλά η διαχρονική παρουσία της στην επαναστατική ιστορία του Ιράν την μετατρέπει σαν υπενθύμιση των τρόπων με τους οποίους η ίδια η ιρανική κοινωνία έχει γίνει σκληρή φυλακή, που δεν ανέχεται καμία διαφωνία από τους 85 εκατομμύρια ανθρώπους της χώρας. Τα μαστιγώματα που απεικονίζονται στα φρικτά ομοιώματα του Μουσείου Εμπράτ δεν έχουν απαγορευτεί, συμβαίνουν ακόμα και έξω από τη φυλακή: σε δημόσιες τιμωρίες για παραβιάσεις όπως η μη σωστή χρήση του χιτζάμπ, η κατανάλωση αλκοόλ...

Η πισίνα στο κελί...

Ο Kian Tajbakhsh θυμάται: «Δεν είμαι σίγουρος τι με οδήγησε να κάνω ένα αστείο στους δημοσιογράφους κατά τον πρώτο μου εγκλεισμό στην Έβιν. Ήμουν καθ' οδόν για μια ανάκριση, όταν με γύρισαν εσπευσμένα πίσω. Ο δεσμοφύλακας με ρώτησε ευγενικά πώς είμαι, σαν να είχαμε γνωριστεί σε ένα πάρκο και ανταλλάσσαμε ευχές... «Είμαι καλά», απάντησα επιφυλακτικά, παρατηρώντας την αντίθεση που έκαναν τα ρούχα μου της φυλακής και το επίσημο κοστούμι του. Έπειτα μου είπε: «Τυχαίνει μια ομάδα διεθνών ρεπόρτερ να επισκέπτεται την Έβιν μόλις τώρα και θα ήθελε να κάνει μερικές ερωτήσεις σχετικά με τις συνθήκες εδώ». Προφανώς, αυτό ήταν μια πρόκληση. Δεν είχα άλλη επιλογή από το να παίξω το παιχνίδι τους. Άκουσα τον αρχιφύλακα να ισχυρίζεται με περηφάνια, ψευδώς, ότι η Έβιν πληρούσε τα διεθνή πρότυπα για τις φυλακές. Έπειτα, γύρισε προς το μέρος μου σαν να ήταν ένας ευσυνείδητος διευθυντής ξενοδοχείου και με ρώτησε: «Πώς είναι οι εγκαταστάσεις στη... σουίτα σας; Είσαι ικανοποιημένος με το κελί σου;».
»Μου είχαν δώσει οδηγίες να μιλάω στα περσικά και έτσι έκανα. Είπα ότι οι συνθήκες ήταν εξαιρετικές, ότι βρισκόμουν σε... μονόκλινο κελί με τουαλέτα και σημείωσα ότι η γυναίκα μου με επισκέπτεται κάθε εβδομάδα. Αλλά οι ερωτήσεις του αρχιφύλακα μου φάνηκαν τόσο παράλογες που μου ξέφυγε αβίαστα, αλλά με σιγανή φωνή: «Το μόνο που λείπει είναι μια πισίνα»! Τότε, με έδιωξαν, οπότε έχασα την ευκαιρία να προσθέσω ότι, ως Αμερικανός Ιρανός διπλής υπηκοότητας, του οποίου η υπόθεση είχε τραβήξει την προσοχή της κυβέρνησης των ΗΠΑ, υποψιαζόμουν ότι η μεταχείρισή μου ήταν καλύτερη από εκείνη άλλων πολιτικών κρατουμένων.
Το αστείο μου δεν καταγράφηκε ποτέ, φυσικά. Το ρεπορτάζ του BBC το παρέλειψε, υποθέτω γιατί δεν μεταφράστηκε. Τα κρατικά μέσα ενημέρωσης του Ιράν το έγραψαν σαν να το είχα πει ευθέως, προσπαθώντας να με λοιδορήσουν. Εβδομάδες αργότερα, ο δικαστής που εξέτασε την υπόθεσή μου μου έκανε την παρατήρηση, ότι «θεωρώ τον εαυτό μου πολύ έξυπνο και πνευματώδη…».

... και ο Αλέκος Παναγούλης

Γιατί ρίσκαρα τότε; Ίσως γιατί αισθάνθηκα δυνατός αφού είχα διαβάσει μια χιουμοριστική αφήγηση σε ένα βιβλίο για τα κατορθώματα του Αλέξανδρου Παναγούλη, ενός ποιητή και δημοκράτη ακτιβιστή, που φυλακίστηκε από τη στρατιωτική χούντα της Ελλάδας το 1969. (Αναφέρεται στο βιβλίο της Οριάνας Φαλάτσι «Interview With History», Συνάντηση με την Ιστορία στα ελληνικά, εκδ. Πάπυρος ). Έμεινα έκπληκτος όταν διάβασα πώς είχε σχεδόν καταφέρει να δραπετεύσει από την απομόνωση ανοίγοντας μια τρύπα στον τοίχο με ένα κουτάλι, αλλά έξω τον περίμενε ο διευθυντής των φυλακών που διέταξε να τον ξυλοκοπήσουν άγρια. Γέλασα δυνατά στο κελί μου, όταν διάβαζα πώς όταν επέστρεψε στην απομόνωση κορόιδευε τον φύλακα, ο οποίος υποστήριζε ότι πρέπει να του βάλουν και χειροπέδες λόγω της ιστορίας με το κουτάλι, λέγοντας του: «Ε, δεν μπορεί να πιστεύεις πραγματικά αυτούς τους ηλίθιους; Δεν πρόκειται να πάρετε στα σοβαρά την ιστορία για το κουτάλι; Ένας τοίχος δεν είναι κρέμα πουτίγκα!»...

Να πούμε εδώ ότι ο Παναγούλης μετά την δεύτερη απόπειρα να δραπετεύσει, οδηγήθηκε σε κελί ειδικά κατασκευασμένο για την περίπτωσή του: 3Χ1,5 μέτρα και το μισό να βρίσκεται πακτωμένο στη γη· οι δεσμοφύλακες τον είχαν θάψει κυριολεκτικά! Ο Αλέκος Παναγούλης είχε αποπειραθεί να δραπετεύσει τέσσερις φορές.

Όπως παρατήρησε κάποτε ο τσέχος συγγραφέας Μίλαν Κούντερα, ο συγγραφέας του βιβλίου «Το Αστείο», το πρόβλημα με τις ολοκληρωτικές ιδεολογίες είναι ο τρόπος με τον οποίο «αντιπροσωπεύουν τον κόσμο από μια ενιαία οπτική γωνία», που τυφλώνει τους οπαδούς τους με τη δική τους έπαρση.

Σκαρφαλωμένη στις πλαγιές των βουνών στη βόρεια πλευρά της Τεχεράνης, η βαρβαρότητα και η ο όγκος της ισχύος της Έβιν, σκοτεινιάζουν την πόλη κάτω. Ο φονταμενταλιστής - ιδεολόγος στερείται κάθε χιούμορ, στερείται οποιασδήποτε επίγνωσης της απόστασης μεταξύ των θεοκρατικών ονείρων του και του πραγματικού κόσμου γύρω του. Δεν καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρχει παράδεισος επί Γης.

Η εξέγερση και κάθε εξέγερση στην φυλακή Έβιν δεν πρόκειται ποτέ να καταστρέψει αυτό που αντιπροσωπεύει μια τέτοια φυλακή: την έλλειψη χιούμορ της θρησκευτικής ιδεολογίας που καθοδηγεί το καθεστώς και τις ανεπανόρθωτες βλάβες που προκαλεί στον λαό. Ίσως ο μόνος τρόπος για να ανατραπεί ένας δυνάστης που αρνείται να υποχωρήσει ή να συμβιβαστεί, είναι η φωτιά και οι γροθιές.

Σήμερα οι κραυγές έχουν γίνει πιο δυνατές

Και συνεχίζει την αφήγησή του ο Kian Tajbakhsh: «Κατά κάποιο τρόπο, το αστείο μου φάνηκε να με ξεπερνάει. Θυμήθηκα ένα ποίημα του κορυφαίου σατιρικού ποιητή του Ιράν, Ebrahim Nabavi, ο οποίος υποστήριξε ότι καμία κατάσταση δεν μπορεί να είναι ανθρώπινη όταν οι μη βίαιοι αντιφρονούντες φυλακίζονται απλώς για τις ιδέες τους. Το ποίημα είναι σωστό, αλλά σήμερα ανησυχώ για εκείνους που βρίσκονται στην Έβιν, οι οποίοι μπορεί να βιώσουν την επιστροφή στις παλιές σκοτεινές και βίαιες μέρες. Το καθεστώς βρίσκεται στα άκρα από την πρώτη Φεμινιστική Εξέγερση του Ιράν. Οι διαδηλωτές που φωνάζουν «Θάνατος στον δικτάτορα» δεν ζητούν τίποτα λιγότερο από το τέλος της απάνθρωπης θεοκρατικής διακυβέρνησης. Άκουσα το ίδιο σύνθημα από τα ανοιχτά παράθυρα της αίθουσας ανάκρισής μου κατά τη διάρκεια του δεύτερου εγκλεισμού μου, το 2009 και καθώς ο ανακριτής μου στεκόταν δίπλα στο παράθυρο, ρώτησε ειρωνικά: «Τι πιστεύουν ότι θα πετύχουν φωνάζοντας αυτό;» Σήμερα, αυτές οι κραυγές έχουν γίνει πιο δυνατές και ακούγονται σε ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά και η απάντηση του καθεστώτος είναι πια περισσότερο αδιάλλακτη.

»Όποια και αν είναι η πορεία και η έκβαση των διαδηλώσεων στο Ιράν, για την ώρα αισιοδοξούμε ότι θα φέρουν την αλλαγή. Μετά τέσσερις δεκαετίες αγώνων για ισότητα ενάντια σε αυτό που ο εξόριστος Ιρανός νομικός Mehrangiz Kar και άλλοι έχουν προσδιορίσει ως σύστημα έμφυλου απαρτχάιντ, οι διαδηλώσεις σηματοδοτούν την πρώτη ανοιχτή μαζική περιφρόνηση του κεντρικού δόγματος της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Παρόλο που αυτό το νέο κύμα διαφωνούντων κινδυνεύει να πεταχτεί στα μπουντρούμια της Έβιν, έχει επιτύχει κάτι που έχει ανεκτίμητη αξία: μια νέα γλώσσα πολιτικού θάρρους και ατομικής αξιοπρέπειας. Πολλοί διαδηλωτές σήμερα θέτουν τους εαυτούς τους σε κίνδυνο από τα αντίποινα του καθεστώτος με τρόπους που ξεπερνούν όλα όσα έζησα. Δεν ξέρω αν τελικά μπορεί να γεννηθεί η κοινωνία που αυτοί και εγώ ονειρευόμαστε. Ξέρω όμως ότι μόνο με αυτή τη γλώσσα της ελευθερίας μπορεί να κατακτηθεί η δημοκρατική οντότητα του πολίτη από την οποία εξαρτάται μια καλύτερη κοινωνία».

Να πούμε ότι η φυλακή Evin έχει επικριθεί εδώ και καιρό από οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα και μπήκε στη μαύρη λίστα από την κυβέρνηση των ΗΠΑ το 2018 για «σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Ο Kian Tajbakhsh, είναι Ιρανοαμερικανός ανώτερος σύμβουλος στο Πανεπιστήμιο Columbia Global Centres, και συγγραφέας του βιβλίου «Creating Local. Democracy in Iran: State Building and the Politics of Decentralization».

Ο Tajbakhsh ήταν ένας από τους πέντε Ιρανοαμερικανούς με διπλή υπηκοότητα πολίτες που συνελήφθησαν και κρατούνταν επί χρόνια στο Ιράν για φερόμενη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες κατά της εθνικής ασφάλειας. Την απελευθέρωση του Tajbakhsh, διαπραγματεύτηκε η κυβέρνηση Ομπάμα ως μέρος της Συμφωνίας για τα πυρηνικά όπλα του Ιράν· τελικά απελευθερώθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2016.
Πηγή: theatlantic.com