Τι πραγματικά κρύβεται πίσω από τη φωτιά στο Ράιχσταγκ; Η εκταφή που μπορεί να δώσει απαντήσεις 90 χρόνια μετά

Όταν οι φλόγες τύλιξαν το γερμανικό κοινοβούλιο το βράδυ της 27ης Νοεμβρίου 1933, έξι ημέρες πριν από τις εθνικές εκλογές, ήταν ένα πολιτικό δώρο για τον Αδόλφο Χίτλερ, τον πρόσφατα διορισμένο καγκελάριο. Η εμπρηστική επίθεση στο Ράιχσταγκ από έναν "εσωτερικό εχθρό" εξασφάλισε την επανεκλογή του και του έδωσε το πρόσχημα για να αρπάξει τις δικτατορικές εξουσίες που ποθούσε.

Το αν το δώρο αυτό έπεσε τυχαία στην αγκαλιά του ναζιστή ηγέτη ή τοποθετήθηκε εκεί μέσω μιας μυστικής επιχείρησης ψευδούς σημαίας αποτελεί έκτοτε αντικείμενο σκληρών ιστορικών διαφωνιών. Τώρα, 90 χρόνια μετά, η σορός του νεαρού κομμουνιστή, τον οποίο οι ιστορικοί παραδοσιακά θεωρούσαν ως τον μοναδικό δράστη της επίθεσης, έχει εκταφεί με την ελπίδα να βρεθεί μια οριστική απάντηση.

Εκπρόσωπος της Paul Benndorf Society, μιας οργάνωσης πολιτιστικής κληρονομιάς που συντηρεί τα νεκροταφεία της Λειψίας, δήλωσε στον Guardian ότι επέβλεψε τον Ιανουάριο την εκταφή ενός πτώματος το οποίο είχε έκτοτε ταυτοποιηθεί "πέραν πάσης αμφιβολίας" ότι ανήκε στον Marinus van der Lubbe, τον Ολλανδό κομμουνιστή που ομολόγησε την επίθεση στο δικαστήριο και καταδικάστηκε σε θάνατο, σε ηλικία 24 ετών.

Ενώ ο πρωταρχικός στόχος της εκταφής ήταν να διαπιστωθεί ότι ο van der Lubbe ήταν πράγματι θαμμένος στον άσημο τάφο στο Νότιο Νεκροταφείο της Λειψίας και να σημανθεί κατάλληλα, δήλωσε ο πρόεδρος της εταιρείας, ο Alfred Otto Paul, παθολόγος, που εξέταζε επίσης τα λείψανα για ίχνη τοξινών.

Η απαθής εμφάνιση του Van der Lubbe κατά τη διάρκεια της δίκης του τροφοδότησε συνεχείς εικασίες ότι είχε ναρκωθεί, είτε για να διευκολυνθεί μια αληθινή ομολογία είτε για να εξασφαλιστεί η σιωπή του σχετικά με πιθανούς συνωμότες. Κάποιοι ελπίζουν ότι η ιατροδικαστική έκθεση, που αναμένεται τον επόμενο μήνα, θα μπορούσε τουλάχιστον να δώσει κάποιες έμμεσες ενδείξεις ότι ο νεαρός οικοδόμος ήταν απλώς ένα τσιράκι.

Μεταξύ των ιστορικών, οι υποστηρικτές της θεωρίας της ναζιστικής συνωμοσίας παραμένουν μειοψηφία, αν και η οποία έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Η καθιερωμένη συναίνεση έχει εδραιωθεί γύρω από την υπόθεση του ενός δράστη από τη δεκαετία του 1960, όταν ο Φριτς Τομπάιας, πρώην αξιωματικός των μυστικών υπηρεσιών και μέλος των Σοσιαλδημοκρατών, δημοσίευσε ένα βιβλίο που παρουσίαζε την πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ ως μια "τυφλή τύχη, ένα λάθος" που "απελευθέρωσε μια επανάσταση".

Η έρευνά του έλαβε τη σφραγίδα έγκρισης από μια σειρά σεβαστών ακαδημαϊκών, όπως ο Richard J Evans, πρώην καθηγητής ιστορίας Regius στο Πανεπιστήμιο του Cambridge, ο οποίος το 2014 απέρριψε την ιδέα της ναζιστικής συνωμοσίας ως "θεωρία συνωμοσίας".

Ο Tobias και οι υποστηρικτές του είχαν δύο ισχυρά επιχειρήματα υπέρ τους. Πρώτον, σύγχρονες αναφορές δείχνουν ότι η ηγεσία του ναζιστικού κόμματος αιφνιδιάστηκε από την είδηση της πυρκαγιάς όσο και οι υπόλοιποι εκείνο το βράδυ, και μάλιστα φοβήθηκε ότι η επίθεση ήταν η αρχή μιας κομμουνιστικής εξέγερσης.

Δεύτερον, ο Van der Lubbe ομολόγησε. Ο 24χρονος, ο οποίος είχε πραγματοποιήσει τρεις μικρές απόπειρες εμπρησμού δύο ημέρες νωρίτερα, ήταν το μόνο άτομο που συνελήφθη στο φλεγόμενο Ράιχσταγκ και ισχυρίστηκε επανειλημμένα μέχρι την εκτέλεσή του με γκιλοτίνα στις 10 Ιανουαρίου 1934 ότι μόνο αυτός έβαλε τη φωτιά για να εμπνεύσει τους εργάτες να ξεσηκωθούν "ενάντια στην καπιταλιστική κυριαρχία και τη φασιστική κατάληψη της εξουσίας".

Η χρήση πλαστών εγγράφων σε εκθέσεις που υποστήριζαν ότι η πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ ήταν μια μυστική ναζιστική συνωμοσία ενίσχυσε περαιτέρω την υποστήριξη της θέσης του μοναχικού εμπρηστή.

Όμως το πώς ο βαριά οπτικά ανάπηρος Βαν ντερ Λούμπε, ο οποίος δεν είχε καμία εσωτερική γνώση της διάταξης του Ράιχσταγκ και μόνο δύο βασικούς αναπτήρες στη διάθεσή του, κατάφερε να αφήσει ολόκληρη την αίθουσα της ολομέλειας σε πυρακτωμένα ερείπια συνέχισε να προβληματίζει επιστήμονες και ιστορικούς.

Πριν από μια δεκαετία, ένας Αμερικανός καθηγητής ιστορίας, ο Μπέντζαμιν Κάρτερ Χετ, ανακάλυψε μια επιστολή ενός δικαστικού χημικού που ανέφερε ότι η πυρκαγιά στο Ράιχσταγκ ήταν "καλά προετοιμασμένος εμπρησμός με ένα υγρό επιταχυντικό", το οποίο ο Τομπάιας είχε δει αλλά παρέλειψε να αναφέρει στο βιβλίο-ορόσημο που έγραψε.

"Όταν πρόκειται για το ερώτημα αν ο Marinus van der Lubbe θα μπορούσε να πραγματοποιήσει την εμπρηστική επίθεση μόνος του, τα στοιχεία είναι συντριπτικά", δήλωσε ο Carter Hett στον Guardian. "Δεν υπάρχει περίπτωση να μπορούσε να βάλει φωτιά στην αίθουσα της ολομέλειας μέσα στα 15 με 20 λεπτά που είχε στη διάθεσή του. Θα χρειαζόταν ένα επιταχυντικό υδρογονανθράκων".

Ο Κάρτερ Χετ δήλωσε ότι η "ισορροπία των πιθανοτήτων" δείχνει ότι η φωτιά τέθηκε από μια ομάδα ανδρών της παραστρατιωτικής πτέρυγας των Ναζί Sturmabteilung (SA), η οποία δεν ήταν πλήρως υπό τον έλεγχο της πολιτικής ηγεσίας το 1933. Ωστόσο, το πώς ακριβώς οι άνδρες αυτοί θα κατάφερναν να στρατολογήσουν έναν αφοσιωμένο κομμουνιστή για τον σκοπό τους, παραμένει ασαφές.

"Είναι αλήθεια ότι μας λείπουν στοιχεία για το πώς θα μπορούσε να προκύψει μια σύνδεση μεταξύ του Βαν ντερ Λούμπε και των SA", δήλωσε ο Κάρτερ Χετ. "Εξακολουθεί να φαίνεται παράλογο το γεγονός ότι επέλεξαν αυτόν τον ασταθή, σχεδόν τυφλό νεαρό άνδρα ως εξιλαστήριο θύμα".

Αν και το βιβλίο του Carter Hett "Burning the Reichstag" του 2014 δεν ανέτρεψε τη συναίνεση, έδωσε το έναυσμα για μια πιο ανοιχτόμυαλη συζήτηση γύρω από το ιστορικό παζλ από ό,τι ήταν δυνατό κατά τη διάρκεια της τεταμένης ιδεολογικής στάσης της εποχής του ψυχρού πολέμου.

"Συνήθιζα να προσυπογράφω την άποψη της συναίνεσης ότι ο Βαν ντερ Λούμπε ήταν ο μοναδικός δράστης πίσω από την εμπρηστική επίθεση, ακόμη και αν ορισμένα από τα επιστημονικά στοιχεία με έκαναν να νιώθω λίγο άβολα", δήλωσε ο σερ Ίαν Κέρσοου, του οποίου η δίτομη βιογραφία του Χίτλερ τον καθιέρωσε ως μία από τις κορυφαίες αυθεντίες για το ναζιστικό κόμμα.

"Τα τελευταία χρόνια έχω γίνει πιο ανοιχτόμυαλος όσον αφορά την υπαιτιότητα της πυρκαγιάς, αν και το εναλλακτικό σενάριο δεν έχει ακόμη τεκμηριωθεί", είπε, εκφράζοντας σκεπτικισμό ότι ακόμη και μια τοξικολογική εξέταση των λειψάνων του Βαν ντερ Λούμπε θα μπορούσε να διευθετήσει τη συζήτηση μια για πάντα.

Ο διοργανωτής της εκταφής, Alfred Otto Paul, είναι πιο αισιόδοξος. Αν και δεν μπορούσε να σχολιάσει το εύρημα μέχρι να ολοκληρωθεί η παθολογική έκθεση, όπως είπε, υποσχέθηκε ότι τα ευρήματα θα είναι βαρυσήμαντα. "Η ιστορία όπως την ξέρουμε θα πρέπει να ξαναγραφτεί".

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

• Πατρινό καρναβάλι 2023: Όλα έτοιμα για τη μεγάλη παρέλαση – Φαντασμαγορικά άρματα και δεκάδες χιλιάδες καρναβαλιστές
• Πούτιν: Πρέπει να λάβουμε υπόψη τις πυρηνικές δυνατότητες του ΝΑΤΟ – Θέλουν να εξολοθρεύσουν τη Ρωσία
• Τραγωδία στην Ιταλία: Δεκάδες νεκροί μετανάστες μετά το ναυάγιο - Ανάμεσά τους και βρέφος
• Καθαρά Δευτέρα 2023: Πώς θα αναγνωρίσετε τα κακής ποιότητας Σαρακοστιανά - Αναλυτικές οδηγίες από τον ΕΦΕΤ
• Σωτήρης Τσαφούλιας στο ethnos.gr: «Όποιος μισεί την Τέχνη και τους εκφραστές της, μισεί τον άνθρωπο»
• Μπούρλος - Συντάξεις: Γιατί πρέπει να μειωθεί η «Εισφορά Αλληλεγγύης Συνταξιούχων»