6 ανόητες μαζικές υστερίες που έπληξαν τον κόσμο: Το ψεύδος της Γαλλικής Επανάστασης, τα απαγορευμένα κανό, η αντικομουνιστική φρενίτιδα και το Νερό του Καματερού

Αμέτρητα κομμένα κεφάλια στην περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, αντικομουνιστική φρενίτιδα στη Δύση, οι διώξεις των ερωτευμένων κωπηλατών (!), αλλά και το Νερό του Καματερού στην Ελλάδα, είναι κάποιες από τις μαζικές υστερίες που προκάλεσαν πανικό σε χώρες, αναστάτωσαν λαούς και ρήμαξαν συνειδήσεις. 

Οι μαζικές υστερίες - «moral panics» είναι ο αγγλοσαξονικός όρος – ιδιαίτερα εκείνες που έχουν ηθικό υπόβαθρο, έχουν κατά καιρούς πλήξει, σαν πανδημία, τους ανθρώπους και έχουν αφήσει ανεξίτηλα σημάδια - κακώσεις στο κορμί της Ιστορίας.

Κι από πού να αρχίσουμε; Οι Αμερικανοί – για παράδειγμα – δεν ξεχνούν το «First Red Scare» (Πρώτος Κόκκινος Τρόμος) μια περίοδο στις αρχές του 20ου αιώνα που χαρακτηρίστηκε από έναν ευρέως διαδεδομένο φόβο για τα ακροαριστερά κινήματα, συμπεριλαμβανομένου του μπολσεβικισμού και του αναρχισμού.

Αυτά ήταν τα σοβαρά, γιατί υπάρχουν και τα φαιδρά της όλης υπόθεσης όπως ο πανικός για τα κανό, ναι τα κανό, στη 10ετία του ’20 και τη χρήση τους από τους νέους της εποχής… Αλλά ας πάρουμε τα γεγονότα ένα ένα.

1. Το… κόκκινο πάντα ερέθιζε τους Αμερικανούς

Στις ΗΠΑ, στη 10ετία του ’50 ξέσπασε η 2η περίοδος του Κόκκινου Φόβου, που ονομάστηκε περίοδος Μακαρθισμού. Σε γενικές γραμμές, η πρακτική της πολιτικά κατευθυνόμενης μαζικής απαγγελίας αβάσιμων και αστήρικτων κατηγοριών εναντίον ατόμων ή ομάδων που θεωρείται ότι συνδέονται με κομμουνιστικές, αναρχικές ή και σοσιαλιστικές ιδεολογίες, ονομάστηκε Μακαρθισμός.

Ο όρος επινοήθηκε για να περιγράψει πρακτικές παρόμοιες με εκείνες του αμερικανού γερουσιαστή Τζόζεφ Μακάρθι, ο οποίος την περίοδο μεταξύ 1947 - 1957 ηγήθηκε εκστρατείας καταπολέμησης υποτιθέμενης διείσδυσης σοβιετικών και άλλων κομμουνιστικών στοιχείων στις ΗΠΑ με σκοπό την υπονόμευση και διάλυση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και της καπιταλιστικής οικονομίας της χώρας. Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, χιλιάδες Αμερικανοί κατηγορήθηκαν ως κομμουνιστές ή ως επιρρεπείς στον Κομμουνισμό και αποτέλεσαν το αντικείμενο ερευνών και ανακρίσεων από κυβερνητικούς και μη οργανισμούς.

Οι ΗΠΑ είχαν βιώσει έναν ακόμη Κόκκινο Τρόμο, εξίσου έντονο αλλά πολύ λιγότερο γνωστό σήμερα, αμέσως μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο: η Αμερική φοβόταν ευρέως τους ριζοσπαστικούς αριστερούς. Μέχρι το τέλος του Μεγάλου Πολέμου, αυτοί οι φόβοι συνδυάστηκαν με την ξενοφοβία και τους μετανάστες γενικά, τους οποίους οι ιθαγενείς αμερικανοί κατηγόρησαν για την συμμετοχή της χώρας τους τον πόλεμο. Η επανάσταση των μπολσεβίκων στη Ρωσία και η αιματηρή πορεία της στους δρόμους της Ιστορίας ενέτειναν το πρόβλημα. Ένα τοξικό νέφος είχε απλωθεί σε ολόκληρη του Τζορτζ Ουάσιγκτον τη γη: βομβιστικές επιθέσεις, εμπρηστικοί μηχανισμοί προκηρύξεις με επαναστατικό περιεχόμενο, απειλές και βία συνέθεταν το κλίμα.

Και ήρθε και η Ισπανική Γρίπη και όλα έγιναν θάνατος και τρόμος. Με αρχιερέα της κάθαρσης τον Γενικό Εισαγγελέα Αλεξάντερ Μ. Πάλμερ, οι ΗΠΑ βίωσαν μέρες και νύχτες τρόμου: οι μετανάστες κυνηγήθηκαν απηνώς, οι φυλετικές διακρίσεις εκτοξεύθηκαν στα ύψη και ένα μανιασμένο εθνικό αστυνομικό δίκτυο καταδίωκε εργάτες ακτιβιστές, σοσιαλιστές, κομμουνιστές, αναρχικούς, αλλά και Εβράιους και Ιταλούς και άλλους ανεπιθύμητους «ξένους». Τελικά, τον Ιούνιο του 1920, ένας ομοσπονδιακός δικαστής κατήγγειλε τις ενέργειες του Υπουργείου Δικαιοσύνης και διέταξε την απελευθέρωση κρατουμένων αλλοδαπών· ήταν η αρχή του τέλους της μαζικής υστερίας. Αλλά οι υστερίες δεν τελειώνουν ποτέ...

2. Το ταξίδι στον έρωτα με κανό ήταν ανήθικο…

Τα χρόνια πριν γίνει είδος πρώτης ανάγκης το αυτοκίνητο και πριν οι νέοι της εποχής ανακαλύψουν τα πίσω καθίσματα για τις ερωτικές περιπτύξεις τους, τα κανό - ναι τα κανό, αυτά που πλέουν σε θάλασσες και ποτάμια – ήταν πρώτα στις επιλογές των teenagers για τα ερωτικά τους ταξίδια στο (δικό τους) διάστημα… Τα κανό είχαν γίνει ευρέως διαθέσιμα από καταστήματα και πρόσφεραν στους νέους απόδραση από τους γονείς, που τους βομβάρδιζαν με συμβουλές κουνώντας τον δείκτη των δακτύλων τους. Οι πωλήσεις και οι άδειες κανό έφτασαν σε δυσθεώρητα ύψη και οι έφηβοι βγήκαν στο νερό σαν τους σολομούς να ταξιδεύουν κόντρα στο ρεύμα για να απολαύσουν λίγα λεπτά ερωτικού πάθους. Στη Μινεάπολη, για παράδειγμα, το 1910 είχαν εκδοθεί 200 άδειες για κανό· δύο χρόνια αργότερα, ο αριθμός αυτός εκτινάχθηκε σε περισσότερες από 2000!

Ο όρος «canoedling» επινοήθηκε για να εκφράσει τον ρομαντισμό των υδάτων… Και όπως ήταν αναμενόμενο, ο μίζερος, θρησκόληπτος και καταπιεσμένος οικογενειάρχης, τρομοκρατημένος από τη σκέψη ότι κάποιοι άλλοι μπορεί να διασκεδάζουν κάπου, όταν εκείνος καταδυναστεύεται σε οικογενειακά νεκρόδειπνα, πάτησε το κουμπί του συναγερμού και προκάλεσε μια μαζική υστερία· έναν ηθικό πανικό.

Η εφημερίδα «Minneapolis Tribune» έδωσε πρώτη το σύνθημα με τον τίτλο της: Girls Canoeists' Tight Skirts Menace Society (απείλη για την κοινωνία τα κορίτσια των κανό με τις στενές φούστες). Και ο πανικός απλώθηκε σαν τοξικό νέφος πάνω από τις ΗΠΑ: «Ανάρμοστη συμπεριφορά στα κανό», «Ντροπή στην πόλη», «Αίσχος!»… Και τότε πια, οι Αρχές πήραν την κατάσταση στα στιβαρά τους χέρια: απαγόρευσαν την κυκλοφορία των κανό μετά τα μεσάνυχτα, πλωτά σκάφη της δημοτικής αστυνομίας περιπολούσαν με προβολείς αναμμένους και έκοβαν πρόστιμα στους παραβάτες και σιγά σιγά ο ρομαντισμός βούλιαξε στα ρηχά νερά των πουριτανών αμερικανών. Κι' έπειτα ήρθαν οι γιγάντιες Buick, οι Cadillac, οι Ford Mustang και τα ζευγαράκια, που... είτε νύχτα είναι, είτε μέρα θα την κάνουν την κουτσουκέλα τους, βρήκαν το πάθος και τον έρωτά τους στα πίσω μαλακά καθίσματα των αυτοκινήτων. Κι άσε τους ανέραστους να πελαγοδρομούν με κανό ή σανίδα σωτηρίας…

3. Ένα εμβόλιο για τους αντιεμβολιαστές

Ο εμβολιασμός είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος πρόληψης ή καταπολέμησης μολυσματικών ασθενειών, πάει και τέλειωσε κι' όποιος υποστηρίζει το αντίθετο είναι το λιγότερο επικίνδυνος! Η χρήση εμβολίων σε παγκόσμια κλίμακα στη σύγχρονη εποχή υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους θριάμβους της επιστήμης της ανθρωπότητας. Ο εμβολιασμός και η επακόλουθη διαδεδομένη ανοσία έχουν εξαλείψει τη θανατηφόρα ευλογιά - μια εξαιρετικά μολυσματική νόσο, που σκότωσε περίπου το 10% έως 30% όσων νόσησαν. Τα εμβόλια έχουν επίσης εξαλείψει ασθένειες όπως ο τέτανος και η πολιομυελίτιδα από μεγάλο μέρος του κόσμου. Πολυάριθμες μελέτες κατά τη διάρκεια των ετών έχουν επιβεβαιώσει την αποτελεσματικότητα των εμβολιασμών.

Δυστυχώς, μια εμμονή - ή πιο σωστά υστερία - ανθρώπων με ανόητες πεποιθήσεις, που στερούνται επιστημονικής υποστήριξης, έχει προκαλέσει έναν αντιεμβολιαστικό πανικό μεταξύ πολλών, που απειλεί να αναιρέσει μεγάλο μέρος αυτής της προόδου. Για παράδειγμα, η ιλαρά, μια εξαιρετικά μολυσματική ασθένεια που σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, είδε τη  θνητότητά της να μειώνεται σε μόλις 73.000 ανθρώπους ετησίως λόγω του εκτεταμένου εμβολιασμού. Η ιλαρά είχε σχεδόν εξαλειφθεί στις ΗΠΑ. Όμως, ένα κύμα αντιεμβολιαστών, βασισμένο σε επιστημονικές ασυναρτησίες και δόλιες μελέτες, αναζοπύρωσε τη νόσο. Οι υποστηρικτές κατά των εμβολίων υπάρχουν από τότε που πρωτοεφευρέθηκαν τα εμβόλια.

Η παράλογη αντίσταση στον εμβολιασμό εμφανίστηκε ακόμη και πριν από την εφεύρεση των εμβολίων. Το Variolation είναι η πρώτη καταγεγραμμένη μέθοδος για την ανοσοποίηση των ανθρώπων έναντι μιας λοιμώδους νόσου, της ευλογιάς. Ονομάστηκε έτσι από τα στελέχη της ασθένειας: Variola minor και Variola major. Οι δοκιμές των εμβολίων ήταν πρόχειρες και με τα σύγχρονα πρότυπα αμφιλεγόμενες: το 1722, σε έξι φυλακισμένους προσφέρθηκε η ελευθερία τους, εάν συμφωνούσαν να υποστούν εμβολιασμό και στη συνέχεια εκτεθούν στην ευλογιά. Το τεστ στέφθηκε με επιτυχία, αλλά το εμβόλιο δεν προστάτεψε τον κόσμο από τον... ηθικό πανικό και την έντονη αντίσταση μερίδας του κοινού.

Η εφημερίδα «New England Courant», μια από τις πρώτες της Αμερικής, δημοσίευσε πύρινα άρθρα ενάντια στο εγχείρημα. Ήταν η αρχή μιας άθλιας – ακόμη και σε σύγκριση με τα σύγχρονα πρότυπα – αντιεμβολιαστικής εκστρατείας. Το Δημοτικό Συμβούλιο της Βοστώνης καταδίκασε τον εμβολιασμό. Η θρησκεία ώθησε μεγάλο μέρος της αντιπολίτευσης να καταδικάσει τα εμβόλια! Για παράδειγμα, ένας κληρικός της Βοστώνης δήλωσε ότι ο εμβολιασμός ήταν αμαρτωλός επειδή «δεν ήταν στους Κανόνες της Φυσικής».

Σε μια ακραία κίνηση, οργισμένος όχλος κατά των εμβολίων, στη Βοστώνη, ανάγκασε ακόμη εμβολιασθέντες να τεθούν σε καραντίνα. Τα κρούσματα ευλογιάς στα τέλη του 19ου αιώνα στις ΗΠΑ, οδήγησαν σε πιο διαδεδομένες εκστρατείες εμβολιασμού. Και οι αντιεμβολιαστικές κορώνες δυνάμωσαν. Ο πανικός για τα εμβόλια οδήγησε στην ίδρυση το 1879 της Αντιεμβολιαστικής Εταιρείας της Αμερικής. Ακολούθησαν και άλλοι οργανισμοί, όπως το New England Anti Compulsory Vaccination League, που ιδρύθηκε το 1882, και το Anti Vaccination League της Νέας Υόρκης το 1885. Αμερικανοί πολέμιοι των εμβολίων προσπάθησαν να καταργήσουν τους νόμους εμβολιασμού σε πολλές πολιτείες, αλλά ηττήθηκαν.

Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, βρετανοί ακτιβιστές κατά των εμβολίων συνέβαλαν καθοριστικά στην εξάπλωση του αντιεμβολιαστικού κινήματος στις ΗΠΑ. Τον 19ο αιώνα, ο βρετανός ακτιβιστής κατά των εμβολίων Γουίλιαμ Τεμπ βοήθησε στην ίδρυση της Αντιεμβολιαστικής Εταιρείας της Αμερικής. Στα τέλη του 20ου αιώνα, ένας άλλος Βρετανός, μαχητής κατά των εμβολίων, ο Άντριου Γουέκφιλντ, πυροδότησε ακόμη έναν αντιεμβολιαστικό πανικό. Ο Γουέικφιλντ ήταν ένας γιατρός που δημοσίευσε μια σχετικά «ομιχλώδη» μελέτη στο «The Lancet», ένα διάσημο ιατρικό περιοδικό. Σε αυτό, ισχυρίστηκε ότι είχε ανακαλύψει μια σχέση μεταξύ του συνδυασμένου εμβολίου ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς (MMR) και τον αυτισμό. Οι ισχυρισμοί του αναφέρθηκαν ευρέως και οδήγησαν σε πτώση των ποσοστών εμβολιασμού στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία και τις ΗΠΑ.

Αποτέλεσμα; Πολλά παιδιά πέθαναν ή υπέστησαν σοβαρούς μόνιμους τραυματισμούς. Αυτό ήταν το κακό. Το ακόμη χειρότερο ήταν ότι η μελέτη που δημοσιεύτηκε στο The Lancet ήταν απάτη. Όχι απλά «αμφιλεγόμενη», ή «ανεπαρκώς διερευνημένη» ή έστω «λάθος»· ήταν μια ιδιοτελής απάτη. Αυτή η απάτη γέννησε ένα παράλογο κίνημα που σκότωσε ή τραυμάτισε σοβαρά πολλούς ανθρώπους και απειλεί να σκοτώσει ή να βλάψει σοβαρά πολλά εκατομμύρια ακόμη. Την όλη ιστορία των αντιεμβολιαστών την βιώσαμε πρόσφατα με την πανδημία του κορονοϊού.

4. Από τις Ματωμένες Κυριακές στη μαύρη μαγεία

Η 30η Ιανουαρίου του 1972 έγινε γνωστή από τους Ιρλανδούς ως «Bloody Sunday». Εκείνη την ημέρα, βρετανοί κομάντος πυροβόλησαν 26 καθολικούς διαδηλωτές στη Βόρεια Ιρλανδία. Δεκατέσσερις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Μια ήδη τεταμένη κατάσταση, γνωστή ως The Troubles, χειροτέρευε μέρα με τη μέρα. Ο ανταρτοπόλεμος μέσα στον αστικό ιστό ξέσπασε, καθώς το μίσος των καθολικών και των ιρλανδών εθνικιστών απέναντι στους Άγγλους εκτοξεύτηκε στα ύψη.

Πολλοί, που μέχρι τότε αρκούνταν στις διαμαρτυρίες και την πολιτική ανυπακοή, τώρα συνέρρεαν για να ενταχθούν σε παραστρατιωτικές ομάδες ασκώντας βία κατά των Βρετανών. Οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, στράφηκαν στον ψυχολογικό πόλεμο σε μια προσπάθεια να μειωθεί η υποστήριξη προς τους παραστρατιωτικούς. Καθώς η βία είχε πια γίνει καθημερινότητα, ο λοχαγός Κόλιν Γουάλας, ειδικός στον ψυχολογικό πόλεμο του Βρετανικού Στρατού, επινόησε ένα σχέδιο για να συνδέσει τις ένοπλες αντάρτικες ομάδες με τη λατρεία του διαβόλου και τη μαύρη μαγεία.

Ο στόχος ήταν να δημιουργηθεί η ιδέα ότι οι παραστρατιωτικοί και η βία τους είχαν εξαπολύσει σκοτεινές δυνάμεις. Αυτό συνέβη με την αρωγή ταινιών όπως ο «Εξορκιστής» και η «Ερωμένη του Διαβόλου», που προκάλεσαν τρόμο στους θεατές. Ο Γουάλας και οι άντρες του σκόρπισαν ανάποδους σταυρούς και μαύρα κεριά στο ισοπεδομμένο από τον πόλεμο Μπέλφαστ. Ταυτόχρονα, οι Αρχές διέρρευσαν ιστορίες για σατανικές τελετουργίες και μαύρη μαγεία και τις συνδύασαν με τα εγκλήματα του ΙRA. Μόνο τους τελευταίους τέσσερις μήνες του 1973, δημοσιεύτηκαν πάνω από εβδομήντα άρθρα σχετικά με τη λατρεία του διαβόλου και άλλα παρόμοια, και ένας πανικός για τον σατανισμό σάρωσε τη Βόρεια Ιρλανδία. Όπως το είπε ο Γουάλας χρόνια αργότερα: «Η Ιρλανδία ήταν πολύ προληπτική και το μόνο που έπρεπε να κάνουμε ήταν να την ταρακουνήσουμε». Η κατασκευασμένη υστερία βοήθησε επίσης να κρατηθούν τα παιδιά στο σπίτι τη νύχτα και μακριά από κτίρια που χρησιμοποιούν οι Αρχές για μυστικές επιχειρήσεις.

5. H μαζική παράκρουση της Γαλλικής Επανάστασης

Καθώς μαινόταν η Γαλλική Επανάσταση, οι αγρότες και οι φτωχοί των πόλεων, που κακοποιούνταν επί αιώνες, έβλεπαν τους αριστοκράτες - καταπιεστές τους σαν κάτι περισσότερο από μια παρασιτική τάξη που ζούσε με πολυτέλεια από τον κόπο και τον ιδρώτα τους. Οι θεωρίες συνωμοσίας αφθονούσαν σχετικά με το τι έκαναν οι ελίτ, με κυριότερη το Pacte de Famine (του μύθου ότι ο βασιλιάς έβγαζε ένα εκατομμύριο λίρες την ημέρα από το κέρδος μόνο από το σιτάρι). Από το 1715 έως το 1789, ο πληθυσμός της Γαλλίας είχε αυξηθεί κατά 6 εκατομμύρια: από 22 εκατομμύρια σε 28 εκατομμύρια. Η παραγωγή σιτηρών δεν αυξήθηκε με τον ίδιο ρυθμό και κατά συνέπεια, η υψηλότερη ζήτηση για την ίδια ποσότητα σιτηρών οδήγησε σε υψηλότερες τιμές.

Ωστόσο, πολλοί δεν απέδωσαν τις αυξήσεις των τιμών σε βασικά οικονομικά στοιχεία. Αντίθετα, υποψιάστηκαν μια συνωμοσία από τους άρχοντες, για να κρατήσουν σκόπιμα τα σιτηρά ώστε να λιμοκτονήσουν οι φτωχοί. Το 1789, οι ελλείψεις σιτηρών οδήγησαν σε υψηλότερες τιμές το ψωμί, κάτι που έπληξε σκληρά τις κατώτερες τάξεις. Οδηγημένοι από έναν πανικό που εύστοχα ονομάστηκε «Ο Μεγάλος» Φόβος», οι φτωχοί της Γαλλίας πήραν την κατάσταση στα χέρια τους και κυνήγησαν τους αριστοκράτες. Για να είμαστε δίκαιοι, οι ανώτερες τάξεις της Γαλλίας επί αιώνες εκμεταλλευονταν τους πληβείους, όμως τώρα ήταν αθώοι.

Μέσα από το πρίσμα του Παρισιού παρατηρούμε τη Γαλλική Επανάσταση του 1789. Πολλά από τα δραματικά γεγονότα έλαβαν χώρα εκεί και οι πρωταγωνιστές έπαιξαν τον ρόλο τους στη γαλλική πρωτεύουσα. Ωστόσο, χωρίς την υποστήριξη των αγροτών - του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού της Γαλλίας - ή τουλάχιστον τη συγκατάθεσή τους να καταργήσουν την αριστοκρατική τάξη, η Επανάσταση πιθανότατα θα είχε σβήσει. Κατά ειρωνικό τρόπο, η υποστήριξη των αγροτών δεν προέκυψε από τη γνώση του τι συνέβαινε στο Παρίσι. Συχνά οι αγρότες δεν είχαν ιδέα για τα γεγονότα στη γαλλική πρωτεύουσα και λίγοι καταλάβαιναν τη σημασία τους. Αντίθετα, η αγροτική υποστήριξη στην Επανάστασης προκλήθηκε από μια χιονοστιβάδα ψευδών ειδήσεων και φημών που τους οδήγησαν σε πανικό. 

Οι αγρότες πίστεψαν ότι οι Γάλλοι ευγενείς είχαν δημιουργήσει τεχνητές ελλείψεις σιτηρών για να τους αφανήσουν και έτσι να τους κρατούν δέσμιους. Διαδόθηκε ότι, οι αριστοκράτες ήθελαν να επισπεύσουν την υποταγή των αγροτών και, υποτίθεται ότι. κάλεσαν επίσης ξένους για να κάψουν τις καλλιέργειες των αγροτών, και προσέλαβαν ληστές για να λεηλατήσουν τα πενιχρά υπάρχοντά τους, να κακοποιήσουν τις γυναίκες, να δολοφονήσουν τους άνδρες και να κάψουν τα σπίτια τους. Οι αγρότες της Γαλλίας μπορεί να μην είχαν κατανοήσει τα ιδανικά του Διαφωτισμού και τις ιδέες του που συζητούνταν στο Παρίσι το 1789, κατάλαβαν, ωστόσο, τον φόβο των κακών αριστοκρατών που σχεδίαζαν να τους βλάψουν. Έτσι έδρασαν δυναμικά και με τις πράξεις τους - άθελά τους - έσωσαν τη Γαλλική Επανάσταση. Ένας μαζικός πανικός που έγινε γνωστός ως «Ο Μεγάλος Φόβος» σάρωσε την αγροτική Γαλλία από τις 22 Ιουλίου έως τις 6 Αυγούστου 1789.

Ένοπλοι αγρότες, ενίοτε υποστηριζόμενοι από τεχνίτες και εκπροσώπους της αστικής τάξης, καταδίωξαν αριστοκράτες και προνομιούχους. Ο κύριος στόχος τους ήταν να βρουν και να κάψουν έγγραφα που παρείχαν στους ευγενείς και στον κλήρο τα προνόμιά τους:  έκαψαν πολλά αριστοκρατικά αρχοντικά, εκκλησιαστικά κτήματα και επιτέθηκαν σε ευγενείς και κληρικούς .  Ο Μεγάλος Φόβος αποδείχθηκε ότι ήταν μια από εκείνες τις σπάνιες περιπτώσεις στις οποίες ένας μαζικός πανικός, που προκλήθηκε από ψευδείς φήμες και ψεύτικες ειδήσεις, έκανε πραγματικά καλό. 

6. Και στην Ελλάδα, το νερό του Καματερού…

Τον Φεβρουάριο του 1976 το όνομα Γιώργος Καματερός κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή του στα μέσα ενημέρωσης της εποχής. Ο 36χρονος δικηγόρος είχε ήδη αρχίσει να φτιάχνει τον «μύθο» του, ισχυριζόμενος ότι ανακάλυψε στο νησί του ένα πέτρωμα, το οποίο στη συνέχεια διέλυε σε νερό, δημιουργώντας το Ήλιον, το θαυματουργό νερό κατά του καρκίνου. Με «όπλο» του την απελπισία των πασχόντων από καρκίνο και των οικογενειών τους έστησε μια από τις πιο γνωστές απάτες, που έμεινε γνωστή στην ιστορία ως η απάτη του «νερού του Καματερού».

Γιωργος Καματεροσ

«Την 6ην Νοεμβρίου 1972, ομάς Ελλήνων Επιστημόνων ήχθη εις γνώσιν περί της απολύτου θεραπευτικής ικανότητος του παρουσιαζόμενου ύδατος επί της νόσου του καρκίνου. Διά τας ανάγκας της σημερινής επαφής ονομάζομεν τούτο Ήλιον και λέγομεν ότι είναι ύδωρ μεταλλικόν ραδιενεργόν με την ιδιομορφίαν της απεριοδικής ακτινοβολίας Έναντι οιασδήποτε εναντιώσεως έχομεν ήδη υπέρ ημών τον Ύψιστον» ανακοίνωσε σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής ο Καματερός, με το θέμα να αποκτά αμέσως τεράστιες διαστάσεις.

Η υπόθεση εξελίχθηκε και σε κόντρα μεταξύ των εφημερίδων της εποχής, με «Τα Νέα» να αναδεικνύονται σε ναυαρχίδα των ισχυρισμών του 36χρονου δικηγόρου, ο οποίος μάλιστα δεν μπορούσε να αποκαλύψει την ομάδα επιστημόνων που εξέτασαν το «θαυματουργό νερό» του, αφού «λόγοι εθνικοί και ελληνικότατοι δεν επιτρέπουν την παρουσίαση της ομάδας Ελλήνων Επιστημόνων ή την παροχή περαιτέρω πληροφοριών».

Στον αντίποδα βρέθηκαν η «Ελευθεροτυπία», η «Εστία» και από τις πρωινές η «Καθημερινή», η «Αυγή» και ο «Ριζοσπάστης» που αμφισβήτησαν σθεναρά την ύπαρξη ιαματικού νερού. «Να προσέξει το κοινό συνιστούν οι ιατρικοί σύλλογοι της Θεσσαλονίκης και των Αθηνών. Επικρίνουν τον μέχρι τούδε χειρισμό του θέματος από το κράτος” έγραφε στις 21 Μαρτίου 1976 η εφημερίδα «Μακεδονία», παρουσιάζοντας και μια έρευνα για δύο εξάχρονα παιδάκια που εισήχθησαν στο Αγλαϊα Κυριακού με κοινό χαρακτηριστικό ότι είχαν πιεί από το περιβόητο νερό, ενώ ήσαν υγιέστατα: «Έπεφταν σε κώμα κατά χρονικά διάστημα. Είχαν σπασμούς και το ένα εμφάνιζε συμπτώματα εγκεφαλίτιδος» γράφει η εφημερίδα. Ωστόσο, καμία από αυτές τις μαρτυρίες δεν πτόησε όσους είχαν ανάγκη να πιστέψουν στο «θαύμα».

Η υστερία για το νερό που γιάτρευε τα πάντα είχε λάβει ασύλληπτες διαστάσεις, αφού όπου ανακοινωνόταν διανομή εκτυλίσσονταν σκηνές χάους. Ο «εθνοσωτήρας» είχε σκαρφαλώσει στην κορυφή του Έβερεστ της δημοφιλίας, δίνοντας ακόμη και συνεντεύξεις τύπου. Εκεί θέλησε να μοιραστεί με το κοινό, πως το όνειρό του ήταν να ανοίξει ένα πατσατζίδικο στην Κωνσταντινούπολη, ενώ δήλωνε οπαδός της Φρειδερίκης και διεμήνυε: «Θα ανοίξω την χούφτα μου και θα κάψω με ήλιον την Βουλή».

Το «νερό του Καματερού» κυκλοφορεί αρχικά χέρι με χέρι αλλά η ζήτηση είναι τόσο μεγάλη που δεν αργούν να εμφανιστούν τα πρώτα βυτιοφόρα τα οποία κάνουν διανομές σε γειτονιές της Αθήνας. Οι εικόνες προκαλούν σοκ, αφού άνθρωποι ποδοπατούνται για ένα μπουκαλάκι. Δημοσιεύματα της εποχής περιγράφουν εικόνες απίστευτου συνωστισμού έξω από την Αγία Σοφία στο Ψυχικό. «Η διανομή δεν είχε αρχίσει και τα πλήθη που είχαν συγκεντρωθεί στο προαύλιο της εκκλησίας είχαν αγανακτήσει. Όργανα της αστυνομίας προσπαθούν να πείσουν τον κόσμο να σχηματίσει ουρές, κανείς όμως δεν πειθαρχούσε. Οι γυναίκες άναβαν φωτιές για να αντιμετωπίσουν το κρύο και παρακαλούσαν να γίνει σύντομα η διανομή και οι άνδρες φώναζαν διαμαρτυρόμενοι».

Το κόλπο έχει πιάσει. Η επιθυμία για απόκτηση ενός μπουκαλιού με θαυματουργό νερό και η ραγδαία αυξανόμενη ζήτηση οδηγούν τον Καματερό να χρησιμοποιήσει ακόμα και το γήπεδο της ΑΕΚ. Από την θύρα 14 έμπαινε ο κόσμος και από την 13 αποχωρούσαν, αφού προηγουμένως είχαν δώσει τη μάχη τους, δαγκώνοντας ακόμη και το χέρι του διπλανού τους προκειμένου να του αποσπάσουν το θαυματουργό μπουκαλάκι. Την επόμενη ημέρα, τα πρωτοσέλιδα αποκάλυπταν ότι ανάμεσα στον κόσμο που στήθηκε στην ουρά για λίγο… νερό, ήταν και οι ποδοσφαιριστές της ΑΕΚ Σκρέκης, Παπαδόπουλος, Ραβούσης, Δέδες και Στεφανίδης.

Τα δεκάδες περιστατικά ανθρώπων που εμφάνιζαν παρενέργειες μετά την κατάποση του περιβόητου νερού, αλλά και η επιμονή των ιατρικών συλλόγων στην επικινδυνότητα της κατάστασης, οδήγησε τελικά στην παρέμβαση της δικαιοσύνης. Στις 30 Μαρτίου 1976 η κατανάλωση του «θαυματουργού νερού» απαγορεύεται επισήμως, ο ιθύνων νους Γιώργος Καματερός συλλαμβάνεται και οδηγείται σε δίκη στις 14 Οκτωβρίου 1976. Ο «σωτήρας» έπεσε στα μαλακά, αφού το δικαστήριο τον καταδίκασε σε εξαγοράσιμη ποινή φυλάκισης 8 μηνών για το αδίκημα της αντιποίησης ιατρικού επαγγέλματος και χρηματική ποινή 8.000 δραχμές, ενώ τον απάλλαξε από την κατηγορία της παράνομης διάθεσης φαρμακευτικού προϊόντος.

Μετά το άκουσμα της ετυμηγορίας ο Γιώργος Καματερός εγκαταστάθηκε στο εξωτερικό, από το οποίο γύρισε 20 χρόνια αργότερα. Τον Μάιο του 1998 αυτοκτόνησε, καθώς αδυνατούσε να αντιμετωπίσει τα οικονομικά του προβλήματα.