Ιστορία|01.04.2023 07:55

Ένας από τους μεγαλύτερους ψεύτες του κόσμου: Εξαπάτησε την ολλανδική κυβέρνηση, έκανε τον Ναζί Γκέρινγκ να κλάψει και τον ζωγράφο - θρύλο Βερμέερ να τον ζηλέψει…

Newsroom

Ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ψεύτες του κόσμου! Το όνομά του Χαν φαν Μέγκερεν. Εξαπάτησε την ολλανδική κυβέρνηση, έκανε τον Νο2 Ναζί Χέρμαν Γκέρινγκ να κλάψει και τον ζωγράφο - θρύλο Γιοχάνες Βερμέερ να τον κοκκινίσει στον τάφο του από ζήλια…

Πρωταπριλιά σήμερα και το (καλοπροαίρετο) ψέμα γιορτάζει. Όμως ξεφυλλίζοντας το χοντρό βιβλίο της Ιστορίας ανακαλύπτεις απεχθή ψεύδη που προκάλεσαν αντιδράσεις και ταραχή: «Πόσο γελαστήκαμε…»!
Ας περιγράψουμε σήμερα με χρώματα ζωηρά και έντονα, όπως οι πίνακες του Βερμέερ, τη ζωή ενός καλλιτέχνη που έκανε το ψέμα τέχνη, κέρδισε εκατομμύρια και προκάλεσε τριγμούς στο στερέωμα των εικαστικών της Ευρώπης.

Λίγο μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη, ο Χαν φαν Μέγκερερν (Ο Ενρίκους - Χαν - φαν Μέγκερεν είχε γεννηθεί τον Οκτώβριο του 1889 στο Ντεβέντερ), ένας Ολλανδός ζωγράφος ελάσσονος σημασίας, που κατοικούσε στο Άμστερνταμ, κατηγορήθηκε ότι βοήθησε τους Ναζί να λεηλατήσουν την πολιτιστική κληρονομιά της πατρίδας του· του χρεώθηκε ότι παρέδωσε πολύτιμα έργα ζωγραφικής Ολλανδών καλλιτεχνών, όπως ο Γιοχάνες Βερμέερ και ο Πιέτερ ντε Χοοχ στον Νο2 του Γ’ Ράιχ, Χέρμαν Γκέρινγκ. Ανάμεσα στα ανυπολόγιστης αξίας έργα ήταν ένας - μέχρι τότε - άγνωστος πίνακας του Βερμέερ, «Ο Χριστός με τη Μοιχαλίδα», που ήταν το καμάρι του Γκέρινγκ.

Οι κατηγορίες που αποδόθηκαν στον Χαν φαν Μέγκερερν ήταν κακουργηματικού χαρακτήρα· του αποδιδόταν προδοσία κάτι που τιμωρούνταν με θάνατο! Ο ζωγράφος ζύγισε τις επιλογές του, σκέφτηκε ότι η φυλάκιση για πλαστογραφία θα ήταν καλύτερη από τον ατιμωτικό θάνατο για προδοσία και ομολόγησε: κάθε αριστούργημα που είχε πουλήσει στον Γκέρινγκ ήταν πλαστό.

«Δεν ήταν Βερμέερ, ήταν φαν Μέγκερεν»!

Ο φαν Μέγκερεν υποστήριξε με κατεβασμένο το κεφάλι: «Ο πίνακας που βρέθηκε στα χέρια του Γκέρινγκ δεν είναι, όπως υποθέτετε, ένας Βερμέερ, αλλά ένας φαν Μέγκερεν! Εγώ τον ζωγράφισα»! Και για να σώσει τη ζωή του, ο ζωγράφος προσπάθησε να αποδείξει ότι ήταναπλά ένας πλαστογράφος.

Ο φαν Μέγκερεν είχε αποφοιτήσει από τη σχολή Καλών Τεχνών το 1914 και εργάστηκε ως βοηθός καθηγητής· συμπλήρωνε το εισόδημά του ζωγραφίζοντας πορτρέτα, χριστουγεννιάτικες κάρτες με τοπία και εμπορικούς πίνακες για διαφημίσεις. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920, ωστόσο, οι παλιές σχολές ζωγραφικής που εξέφραζε ο φαν Μέγκερεν ήταν παρωχημένες. Οι κριτικοί, που είχαν γοητευτεί από μοντέρνες μορφές τέχνης όπως ο κυβισμός και ο σουρεαλισμός, χλεύαζαν το έργο του. Μέχρι το 1930, ο φαν Μέγκερεν ήταν ένας παρίας στον κόσμο της τέχνης.

Ο φαν Μέγκερεν πληγώθηκε και εξοργίστηκε από την κριτική για το ταλέντο του, και αποφάσισε να τιμωρήσει τους επικριτές του. Έβαλε κατά νου να δημιουργήσει έναν πίνακα τόσο καλό που θα συναγωνιζόταν τα αυθεντικά έργα της Ολλανδικής Χρυσής Εποχής· τόσο καλό, μάλιστα, που οι κριτικοί δεν μπορούσαν να διακρίνουν τη διαφορά. Έπειτα από χρόνια πειραμάτων με τεχνικές πλαστογραφίας, ο φαν Μέγκερεν έκανε τη μεγάλη του κίνηση: Το 1936, ζωγράφισε το διάσημο «Δείπνο στο Eμμαούς» του Καραβάτζιο σε στιλ Βερμέερ, το παρέδωσε σε έναν φίλο του δικηγόρο και ισχυρίστηκε ότι ήταν ένα έργο του διάσημου Ολλανδού που δεν είχε ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα. Ένας επιφανής ιστορικός τέχνης το εξέτασε, το αποδέχτηκε ως γνήσιο και το αποθέωσε ως «το αριστούργημα του Γιοχάνες Βερμέερ του Ντελφτ».

Τα εκατομμύρια έπεσαν βροχή...

Το «Δείπνο στο Εμμαούς» προκάλεσε ταραχή στον κόσμο της τέχνης. Ο πίνακας αγοράστηκε από το ίδρυμα The Rembrandt Society για περίπου 4.640.000 ευρώ με σημερινές τιμές, με τη, αρωγή του βαθύπλουτου εφοπλιστή Willem van der Vorm και δωρήθηκε στο Μουσείο «Boijmans Van Beuningen» στο Ρότερνταμ. Το 1938, ο πίνακας παρουσιάστηκε σε ειδική έκθεση με αφορμή τη το ιερό Ιωβηλαίο της βασίλισσας Βιλελμίνης, μαζί με 450 έργα ολλανδών κλασσικών ζωγράφων, που χρονολογούνταν από το 1400 έως το 1800.

Ο δημοσιογράφος A. Feulner έγραψε στο περιοδικό «Magazine for History of Art»: «Στην μάλλον απομονωμένη αίθουσα όπου δέσποζε ο πίνακας του Vermeer, επικρατούσε τόση μυσταγωγία όση σε ένα παρεκκλήσι. Η αίσθηση του καθαγιασμού ξεχειλίζει στους επισκέπτες, αν και η εικόνα δεν έχει καμία σχέση με τελετουργία ή εκκλησία». Παρά την παρουσία αριστουργημάτων του Ρέμπραντ και του Γκρίνεβαλντ, ο πίνακας του Βερμέερ ήταν τότε «το επίκέντρο όλης της έκθεσης».

Με τα έσοδα, ο φαν Μέγκερεν αγόρασε μια πανάκριβη έπαυλη 12 δωματίων στη Νίκαια της Γαλλίας και άρχισε να παράγει περισσότερα ψεύτικα αριστουργήματα. Στους τοίχους της έπαυλης κρέμονταν αρκετοί γνήσιοι πίνακες κλασσικών ολλανδών ζωγράφων, αλλά και δικοί του.

Όταν άρχισε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, ο ζωγράφος γύρισε στην Ολλανδία από τη Γαλλία, αλλά ο πόλεμος τον βρήκε και εκεί. Η ναζιστική κατοχή δεν σταμάτησε τον φαν Μέγκερεν να παράγει πλαστά έργα. Το 1942, ένα από τα ψεύτικα αριστουργήματά του, ο «Χριστός με τη Μοιχαλίδα» - δήθεν του Βερμέερ - πουλήθηκε σε έναν ναζί έμπορο τέχνης, ο οποίος με τη σειρά του το πούλησε στον Νο2 μετά τον Χίτλερ, Χέρμαν Γκέρινγκ. για το ποσό των 8 εκατομμυρίων δολαρίων σε σημερινές τιμές.

Οι ειδικοί θα μπορούσαν πιθανώς να έχουν αναγνωρίσει το έργο ως πλαστό. Καθώς η υγεία του φαν Μέγκερεν ήατν σε κακή κατάσταση, το ίδιο έγινε και με την ποιότητα της δουλειάς του. Κάπνιζε ασταμάτητα, έπινε δίχως μέτρο και είχε εθιστεί σε υπνωτικά χάπια με μορφίνη. Ωστόσο, δεν υπήρχαν αυθεντικοί «Βερμέερ» διαθέσιμοι για σύγκριση, καθώς οι περισσότερες συλλογές των μουσείων είχαν κρυφτεί επιμελώς από τη μανία των Ναζί.

Όταν έκλαψε ο Γκέρινγκ...

Ο Γκέρινγκ λάτρεψε τον «Χριστό με τη Μοιχαλίδα»· κόμπαζε για την αγορά του και ο πίνακας εμφανίστηκε σε περίοπτη θέση στην έπαυλή του. Στις 25 Αυγούστου του 1943, ο Γκέρινγκ έκρυψε τη συλλογή του από λεηλατημένα έργα τέχνης, συμπεριλαμβανομένου του «Χριστού με τη Μοιχαλίδα», σε ένα αυστριακό αλατωρυχείο, μαζί με άλλα 6.750 έργα τέχνης. Στις 17 Μαΐου του 1945, οι συμμαχικές δυνάμεις μπήκαν στο αλατωρυχείο και ο λοχαγός Χάρι Άντερσον ανακάλυψε τον θησαυρό. Ανάμεσα στα αριστουργήματα συμπεριλαμβανόταν ο «Χριστός με τη Μοιχαλίδα», μαζί με αποδείξεις γνησιότητας που συνέδεαν το έργο με τον φαν Μέγκερεν.

Η πώληση ενός τόσο σπάνιου κομματιού της ολλανδικής πολιτιστικής κληρονομιάς στον Νο2 του Γ' Ράιχ ήταν - αν μη τι άλλο - «συνεργασία με τους Ναζί κατακτητές» της Ολλανδίας. Ο Φαν Μέγκερεν συνελήφθη και βρέθηκε αντιμέτωπος με κατηγορίες που τιμωρούνταν με θάνατο. Και τότε οι μάσκες έπεσαν: ο ταπεινωμένος από τους κριτικούς καλλιτέχνης, ομολόγησε ότι το έργο του Βερμέερ που αγόρασε ο Γκέρινγκ ήταν ένα ψεύτικο που ο ίδιος είχε πλαστογραφήσει, μαζί με πολλούς άλλους πίνακες, που αποδίδονται σε Ολλανδούς μαέστρους του χρωστήρα.

Όπως ήταν λογικό, οι Αρχές δεν τον πίστεψαν. Έτσι, ο φαν Μέγκερεν προσφέρθηκε να δημιουργήσει ακόμα μια πλαστογραφία, που αυτή τη φορά με την ποιότητά της θα εξαργύρωνε τη ζωή του, κυριολεκτικά.
Παρουσία δημοσιογράφων και διορισμένων από το δικαστήριο μαρτύρων, ο φαν Μέγκερεν άρχισε να ζωγραφίζει έναν ακόμα «Βερμέερ»· χρησιμοποίησε τα ίδια υλικά και τεχνικές για την παραγωγή του «Νεαρού Χριστού στο Ναό», έργο το οποίο οι ειδικοί αναγνώρισαν ότι παρήχθη από το ίδιο χέρι που είχε δημιουργήσει το «αριστούργημα» που αγόρασε ο Γκέρινγκ.
Τότε κάποιος που επισκέφτηκε τον φυλακισμένο Γκέρινγκ, περιέγραψε την αντίδραση του αρχιναζί όταν έμαθε ότι ο «Χριστός με τη Μοιχαλίδα» ήταν πλαστός: «Είχα μπροστά μου έναν άνθρωπο που μόλις είχε ανακαλύψει ότι υπάρχει κακό στον κόσμο»!

Κάποιοι μάλιστα προεκτείνοντας την υπόθεση περιέγραψαν - ψευδώς σίγουρα - ότι ο Γκέρινγκ δάκρυσε. Το ότι αυτοκτόνησε ο Γκέρινγκ με δηλητήριο λίγες ώρες πριν ανέβει στο ικρίωμα του δημίου, δεν είχε να κάνει με τον «Χριστό και τη Μοιχαλίδα» του… Να σημειωθεί ότι για να αγοράσει τον πλαστό «Βερμέερ» ο Χέρμαν Γκέρινγκ είχε πουλήσει όσο όσο 137 γνήσιους πίνακες του!

Από προδότης, εθνικός ήρωας, αλλά...

Όταν ο φαν Μέγκερεν απέδειξε ότι ήταν απλώς παραχαράκτης και όχι προδότης, οι εισαγγελείς απέσυραν τις κατηγορίες για προδοσία και συνεργασία με τον εχθρό. Ο ζωγράφος καταδικάστηκε σε φυλάκιση για τις πλαστογραφίες του, αλλά η αποκάλυψη ότι είχε εξαπατήσει τους Ναζί τον μετέτρεψε από μιαρό προδότη σε εθνικό ήρωα.
Ο φαν Μέγκερεν δεν χρειάστηκε να εκτίσει την ποινή που του επιβλήθηκε (ένας χρόνος φυλάκισης) αφού τον πρόλαβε ο Χάρος… Πέθανε από καρδιακή προσβολή το 1947 στην κλινική Valerius στο Άμστερνταμ. Μια βιογραφία του καλλιτέχνη, 1967 υπολόγιζε ότι ο φαν Μέγκερεν εξαπάτησε τους αγοραστές με ποσό που αντιστοιχεί σε περισσότερα 254 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ με τιμές του 2022)· στα θύματά του περιλαμβάνεται η κυβέρνηση της Ολλανδίας!

Ο M. Jean Decoen, εμπειρογνώμων της τέχνης, δήλωσε το 1951 ότι πίστευε πως το «Δείπνο στο Εμμάους» και το «Μυστικό Δείπνο II» ήταν γνήσιοι πίνακες του Βερμέερ. Ο Decoen υποστήριξε ότι τα συμπεράσματα της ομάδας εμπειρογνωμόνων ήταν λανθασμένα και ότι οι πίνακες πρέπει να εξεταστούν ξανά. Υποστήριξε επίσης ότι ο φαν Μέγκερεν χρησιμοποίησε αυτούς τους πίνακες ως πρότυπο για τις πλαστογραφίες του. Ειδικοί που επανεξέτασαν τη γνησιότητα των έργων, διέψευσαν τους ισχυρισμούς του M. Jean Decoen.
Ο φαν Μένγκερεν παραμένει ακόμα ένας από τους πιο ιακνούς, ταλαντούχους και έξυπνους παραχαράκτες έργων τέχνης του 20ου αιώνα. Μετά τη δίκη του είχε παραδεχτεί: «Ο θρίαμβος μου ως παραχαράκτης ήταν η ήττα μου ως δημιουργικός καλλιτέχνης»!
Τελικά η τέχνη είναι ένα ψέμα που μας βοηθάει να ανακαλύψουμε την αλήθεια, όπως είχε πει και ο Πικάσο…

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

Διαβάστε ακόμη

απατεώνας Πρωταπριλιά ειδήσεις τώρα Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ζωγράφος