Μυστικός Δείπνος: Πώς ο Ιησούς έγινε Ιούδας, ο Ιωάννης γυναίκα και ο άθλιος ρατσισμός κατά των Εβραίων – Όλα σε μια τοιχογραφία

Μυστικός Δείπνος δια χειρός Λεονάρντο ντα Βίντσι: Εκεί ο Ιησούς έγινε και Ιούδας, ο Ιωάννης μοιάζει περισσότερο με γυναίκα και ο άθλιος ρατσισμός κατά των Εβραίων απεικονίζεται στο πρόσωπο του «προδότη» Ισκαριώτη. Όλα σε αυτά τα συμβολικά σε μια τοιχογραφία!

Μεγάλη Τετάρτη σήμερα και η Μεγαλοβδομάδα στάζει κερί και τάμα… Οι πασχαλιές εσταυρωμένες σ’ ένα φθηνό ανθοδοχείο σηματοδοτούν τα πάθη Θεού και ανθρώπων.

Ο Μυστικός Δείπνος σηματοδοτεί τη Μεγάλη Πέμπτη (αν και τελέστηκε Μεγάλη Τετάρτη, σύμφωνα με έρευνες…) και ο «L'Ultima Cena» του Λεονάρντο ντα Βίντσι κάνει τον τοίχο, στην τραπεζαρία του μοναστηριού Σάντα Μαρία ντέλλε Γκράτσιε του Μιλάνου να αναριγά…

Αν και υπάρχουν πολλές αναπαραγωγές σε μουσεία, το πρωτότυπο του «Μυστικού Δείπνου» είναι μια νωπογραφία, ζωγραφισμένη μεταξύ 1495 και 1498. Το έργο είναι τεράστιο, με διαστάσεις 4,6 x 8,8 μέτρα και καλύπτει ολόκληρο τον τοίχο της τραπεζαρίας στη μονή Santa Maria delle Grazie στο Μιλάνο. Το έργο ήταν παραγγελία του Λουδοβίκου Σφόρτσα, του δούκα του Μιλάνου και εργοδότη του Ντα Βίντσι επί σχεδόν 18 χρόνια!

Η απόκρυφη ιστορία

Ο «Μυστικός Δείπνος», ένα από τα πλέον αναγνωρίσιμα έργα στην ιστορία της τέχνης έχει τη δική του… απόκρυφη ιστορία. Τα ομιχλώδη μυστήρια και οι συμβολισμοί ήταν αρεστά στον φλωρεντιανό καλλιτέχνη.
Η «Μόνα Λίζα» είναι διάσημη για πολλούς λόγους, αλλά κυρίως για το αινιγματικό της χαμόγελο. Παντού γρίφοι…
Το σπουδαιότερο ίσως έργο του, «Ο Μυστικός Δείπνος», που απεικονίζει το τελευταίο γεύμα του Ιησού με τους μαθητές του ξεχειλίζει από αινίγματα και κρυφά νοήματα.

Πέρα από την καλλιτεχνική κορυφαία ποιότητα του, ο Δείπνος του ντα Βίντσι έφερε ριζική επανάσταση στον τρόπο απεικόνισης του θέματος. Μέχρι τότε οι καλλιτέχνες απεικόνιζαν τον Μυστικό Δείπνο ως κομμάτι του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Στην εκδοχή του Μυστικού Δείπνου, του Ντομένικο Γκιρλαντάιο, για παράδειγμα, απεικονίζεται ο Χριστός να έχει πλάι του τον αποκοιμισμένο Ιωάννη, ο Ιούδας να βρίσκεται - συμβολικά -απέναντι από το τραπέζι και οι Απόστολοι να κάθονται δίχως να κάνουν τίποτα. Η εκδοχή του ντα Βίντσι απεικονίζει εμβληματικές θρησκευτικές προσωπικότητες ως ανθρώπους - δίχως φωτοστέφανα και όχι ως αγίους - που αντιδρούν στην κατάσταση με ανθρώπινο τρόπο.

Ο ντα Βίντσι πιάνει τα χρώματα και τα πινέλα και δημιουργεί δράση και δράμα: απεικονίζει τη στιγμή που σύμφωνα με τα Ευαγγέλια ο Ιησούς λέει: «ένας από εσάς θα με προδώσει»! Οι αντιδράσεις των «πρωταγωνιστών» του ντα Βίντσι είναι εντυπωσιακές: Για παράδειγμα, όλοι είναι αναστατωμένοι και ο απόστολος Αντρέας κρατά τα χέρια του ψηλά σε μια χειρονομία σαν να λέει: «σταμάτα».

Το διάσημο έργο του ντα Βίντσι είναι ένας θρύλος από μόνο του, πέρα από τους θρύλους που το περιβάλλουν. Τα δε στοιχεία - αινίγματα, είναι περισσότερα από τα χρώματα που χρησιμοποίησε ο καλλιτέχνης για να αναπαραστήσει μια από τις εμβληματικές θείες στιγμές της χριστιανικής θρησκείας που περικλείει τη συγχώρεση, την μετάνοια, την προδοσία. Για να αναζητήσουμε ένα ένα τα σύμβολα του Λεονάρντο ντα Βίντσι:

Στο δεξί χέρι του Ιησού, στην τοιχογραφία πάντα, βρίσκεται ο μαθητής Ιωάννης, ο οποίος, όπως ισχυρίζονται πολλοί μελετητές της Καινής Διαθήκης, ήταν «ο αγαπημένος μαθητής του Ιησού». Αλλά ρίξτε μια πιο προσεκτική ματιά στον «Ιωάννη» του διάσημου ζωγράφου. H φιγούρα τού, εκ δεξιών και αγαπημένου μαθητή του Χριστού, δεν έχει ένα εύκολα αναγνωρίσιμο φύλο. Δεν είναι φαλακρός, ούτε γενειοφόρος, ούτε έχει χαρακτηριστικό που να τον συνδέει οπτικά με την «αρρενωπότητα»· τουναντίον: δείχνει θηλυκός.

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που διατείνονται ότι αυτός που απεικονίζεται στα δεξιά του Ιησού - από τον χρωστήρα του ντα Βίντσι - είναι μια γυναίκα· πιθανότατα η Μαρία Μαγδαληνή (εκεί έχει βασιστεί και το διάσημο Best Seller του Dan Brown «Ο Κώδικας Ντα Βίντσι»). Ο «Ιωάννης» είναι το μόνο άτομο που αναπαρίσταται στον πίνακα να φοράει μενταγιόν και μάλιστα όχι μικρό. Πολλοί λένε ότι αυτό δείχνει πως είναι πιθανότατα γυναίκα, και τουλάχιστον όχι ο Ιωάννης.

Ποια γυναίκα; Ο Ιωάννης είναι!

Πολλοί πιστεύουν ότι οι αξιωματούχοι χριστιανοί του Μεσαίωνα, βλέποντας μια γυναίκα στη δημιουργία του ντα Βίντσι, συνειδητά προσπάθησαν να αποκαλέσουν τη φιγούρα «Ιωάννη», διαφορετικά δεν θα υπήρχε δικαιολογία στο να κάθεται μια γυναίκα στα δεξιά του Ιησού. Άσε που θα ήταν μια βλάσφημη αιρετική πράξη που θα προκαλούσε πρόβλημα στον ντα Βίντσι.

Φαίνεται καθαρά επίσης ότι πολλές από τις φιγούρες στη δεξιά πλευρά του τραπεζιού απεικονίζονται να μιλούν στη «Μαρία» και ο Ιησούς φαίνεται απασχολημένος με εκείνους στα αριστερά του, οι οποίοι είναι περισσότερο ανήσυχοι από τους υπόλοιπους. Με μια πιο προσεκτική ματιά στον «Ιωάννη – Μαρία» εντοπίζουμε ομοιότητες με τη Μόνα Λίζα, η οποία ζωγραφίστηκε πέντε χρόνια αργότερα.

Τα στερεότυπα του Εβραίου

Μεταξύ όλων των προσώπων που απεικονίζονται, ο Ιούδας (στα δεξιά του Ιησού και του «Ιωάννη») είναι ο μόνος με σκούρο δέρμα και γαμψή μύτη: δύο προκαταλήψεις για τους Εβραίους τόσο πριν από την εποχή του Λεονάρντο όσο και μετά.
Ο Ιούδας φαίνεται επίσης να κρατάει κάτι· το πουγκί με τα 30 αργύρια ίσως, ενώ έχει χύσει το μικρό δοχείο με το αλάτι κάτι που οι προληπτικοί – όπως ο ίσως ο ντα Βίντσι – θεωρούν γρουσουζιά. Επίσης στο τραπέζι υπάρχουν 11 ποτήρια και μπροστά στον Ιούδα κανένα, που σημαίνει ότι ο «προδότης» δεν μετάλαβε το αίμα του Χριστού. Αν ο Ιούδας έπινε κρασί, δηλαδή συμβολικά το «αίμα», θα είχε συγχωρεθεί, αλλά ο Λεονάρντο κηρύσσει τον «Εβραίο» Ιούδα ένοχο, ξένο σώμα που ποτέ δεν θα βρει τη συγχώρεση! Και οι μύθοι γύρω από την διάσημη τοιχογραφία δεν έχουν τέλος.

Ο Ιησούς που έγινε Ιούδας

Ο θρύλος λέει ότι για το πρόσωπο του Ιησού Χριστού, ο Λεονάρντο ανακάλυψε έναν νεαρό άνδρα που ήταν ακριβώς ό,τι έψαχνε. Ο εκλεκτός του ζωγράφου, επί 6 μήνες πόζαρε ως μοντέλο. Ο καιρός πέρασε και παρά το γεγονός ότι το έργο ουσιαστικά ολοκληρώθηκε, ο προκαθήμενος της Santa Maria delle Grazie ανησύχησε και μάλιστα διαμαρτυρήθηκε στον Δούκα του Μιλάνου, ότι ο Ιούδας δεν είχε πρόσωπο. Ο ντα Βίντσι απάντησε ότι δεν είχε εντοπίσει ακόμη τον άνθρωπο που το πρόσωπό του να αντανακλά τη συνωμοσία, την πονηρία και τον εκφυλισμό, αλλά - συνεχίζει την απολογία του ο καλλιτέχνης - αν ο προκαθήμενος απαιτούσε γρήγορα το έργο, το πρόσωπο του Ιούδα θα απεικόνιζε δικό του!

Ο θρύλος προχωρά περισσότερο διευκρινίζοντας ότι κάποτε, επιτέλους, ο Λεονάρντο πήγε στη φυλακή, όπου μετρούσαν τις τελευταίες μέρες τους οι καταδικασθέντες σε θάνατο, για να αναζητήσει το μοντέλο του. Εκεί τότε είδε έναν άνδρα που είχε κάνει πολλά εγκλήματα και που επρόκειτο να τον εκτελέσουν· ήταν αυτό που έψαχνε: το πρόσωπό του κατάδικου αντανακλούσε κακία, περιφρόνηση και μοχθηρία, είχε μάτια σκοτεινά και ψυχρό βλέμμα: ήταν ο ιδανικός άπληστος Ιούδας!

Ο ντα Βίντσι πήρε την άδεια από τον Δούκα για να ζωγραφίσει τον μελλοθάνατο και η εκτέλεσή του αναβλήθηκε. Όταν ολοκληρώθηκε το έργο, το μοντέλο, πλησίασε τον Λεονάρντο και τον ρώτησε αν τον θυμάται, ο ντα Βίντσι απάντησε ότι δεν τον είχε ξαναδεί. Τότε ο άνδρας με τα χαρακτηριστικά του Ιούδα είπε στον καλλιτέχνη ότι ήταν ο ίδιος που είχε ποζάρει για τη μορφή του Ιησού. Κλαίγοντας παραδέχτηκε: «Πόσο χαμηλά έπεσα, χθες ήμουν ο Ιησούς και σήμερα είμαι ο Ιούδας!»...

Οι βόμβες προτίμησαν τα αντίγραφα...

Υπάρχει μια ακόμη απίστευτη ιστορία για τον Μυστικό Δείπνο και τα διάφορα αντίγραφα που δημιουργήθηκαν ανά τους αιώνες, που αξίζει να αναφερθεί: επειδή η τοιχογραφία ήταν σε πολύ κακή κατάσταση, αρκετά παλιά αντίγραφα - πίνακες ζωγραφικής βρίσκονταν στην αίθουσα της Santa Maria. Το 1944 οι Βρετανοί βομβάρδισαν το Μιλάνο. Μία βόμβα έπεσε στο μοναστήρι και κατέστρεψε όλα , μα όλα τα αντίγραφα. Η αυθεντική τοιχογραφία δεν έπαθε το παραμικρό!
Να σημειώσουμε τέλος ότι η ονομασία Μυστικός, προήλθε επειδή ο Δείπνος περιλάμβανε το «μυστήριο» της Θείας Μετάληψης και όχι επειδή ... ήταν κρυμμένοι, οι Μαθητές όπως έχει λανθασμένα επικρατήσει. Τέλος, η ονομασία Μυστικός Δείπνος δεν αναφέρεται πουθενά στην Καινή Διαθήκη, όμως χρησιμοποιείται από όλα σχεδόν τα δόγματα του Χριστιανισμού. Μυστήριο!