Η ματωμένη απεργία των καπνεργατών που καθιέρωσε το 8ωρο και η μητέρα σύμβολο που ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο

Πέρασαν 97 χρόνια από το ματωμένο Μάη του 1936. Το περίφημο κίνημα των καπνεργατών που ξέσπασε στη Θεσσαλονίκη, έφερε την κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά στα όρια της και τη χώρα στα πρόθυρα εμφυλίου. Καταγράφηκε ως μία από τις πιο δυναμικές απεργιακές κινητοποιήσεις του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα. Για την καταστολή των κινητοποιήσεων επιστρατεύηκε το Γ’ Σώμα Στρατού, τέσσερα αντιτορπιλικά και ένα τάγμα πεζικού με τη βοήθεια του πυροβολικού από την Λάρισα.

12 νεκροί στη Θεσσαλονίκη

Ήταν από τις μαζικότερες απεργίες στην ιστορία του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα με βαρύ φόρο αίματος 12 νεκρούς, εκατοντάδες τραυματίες, 642 συλλήψεις, βασανισμούς, 79 εκτοπίσεις και 447 κατασχέσεις ακινήτων.

Η φωτογραφία της μητέρας που έκανε όλους του Έλληνες να δακρύσουν

Η φωτογραφία της μητέρας του νεκρού γιου της Τάσου Τούση στην Εγνατία Οδό συγκλόνισε το Πανελλήνιο αλλά και τη παγκόσμια κοινότητα, πρόβαλε τα γεγονότα και ενέπνευσε τον Γιάννη Ρίτσο να γράψει το αριστούργημα του «Επιταφίου». Μάλιστα είχε συμπέσει με τη γιορτή της μητέρας και πήρε θρυλικές διαστάσεις...

Αυξήσεις και οκτάωρο

Βασικά αιτήματα των απεργών ήταν οι καλύτερες συνθήκες εργασίας, η καθιέρωση του οκταώρου που στο μεταξύ είχε περάσει από το 1913 στους εργάτες ορυχείων και αύξηση κατώτατου ημερομισθίου. Εκείνη την εποχή το μεροκάματο ήταν 75 δραχμές αλλά στην πραγματική «μαύρη» αγορά εργασίας που μαστίζονταν από την πρωτοφανή οικονομική κρίση πολλοί καπνεργάτες δούλευαν χωρίς να αμείβονται, μόνο και μόνο για να τους επικολλούνται ένσημα και να μην χάνουν το δικαίωμα της περίθαλψης.

Υποσχέσεις και προετοιμασία δικτατωρίας

Αίτημα των καπνεργατών ήταν να φτάσει το ημερομίσθιο 135 Δραχμές. Οι κινητοποιήσεις αποκλιμακώθηκαν μετά τις υποσχέσεις του δικτάτωρα Ιωάννη Μεταξά πως θα αποδεχτεί το σύνολο των αιτημάτων προκειμένου να βγει από το αδιέξοδο καθώς όπως αποδείχτηκε ετοίμαζε τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936.

Έδωσε τις μισές αυξήσεις και το οκτάωρο

Παρότι πολλά από όσα υποσχέθηκε δεν τα υλοποίησε εντούτοις με το (ΦΕΚ 368/Α) στις 24 Αυγούστου 1936 καθιέρωσε κατώτατο ημερομίσθιο στις 100 δραχμές και το οκτάωρο σε ολόκληρο τον βιομηχανικό και βιοτεχνικό τομέα. Είκοσι ημέρες νωρίτερα, στις 4 Αυγούστου 1936 προηγήθηκε η δικτατορία του Μεταξά. Με τη συγκατάθεση του βασιλιά Γεωργίου Β’ αναστέλλει βασικά άρθρα του συντάγματος και κηρύσσει δικτατορία αλλά στην πράξη δεν προχώρησε σε ολοκληρωτικό κράτος. Το όνομα του θα ταυτιστεί με τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, το «ΟΧΙ» και τα γεγονότα με την έλευση των Γερμανών. Το προσωποπαγές καθεστώς θα καταρρεύσει μετά τον θάνατό του Μεταξά, στις 29 Ιανουαρίου 1941.

Καζάνι που έβραζε μήνες πριν...

Το παγκόσμιο οικονομικό κραχ του 1929 και η στάση πληρωμών της Ελλάδας το 1932 οδήγησαν τη χώρα σε τεράστια αδιέξοδα και την εργατική τάξη σε εξαθλίωση. Οι καπνεργάτες από το Φθινόπωρο του 1935 είχαν ξεκινήσει τις δυναμικές κινητοποιήσεις τους και σε άλλα επεισόδια τρία άτομα είχαν χάσει τη ζωή τους. Στις 29 Απριλίου του 1936, με την κάλυψη της «Πανελληνίου Καπνεργατικής Ομοσπονδίας» και την υποστήριξη της «Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος» (ΕΓΣΕΕ), που ελεγχόταν από το ΚΚΕ, κατέβηκαν σε απεργία διαρκείας.

Έκλεισε η Βουλή για 4 μήνες λόγω διακοπών...

Την επομένη, 30 Απριλίου, η Βουλή διέκοψε τις εργασίες της έως τις 30 Σεπτεμβρίου. Προηγουμένως, τα δύο μεγάλα κόμματα, το Λαϊκό και το Φιλελεύθερο, είχαν δώσει ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση του Ιωάννη Μεταξά και οι βουλευτές τους, αναχώρησαν για διακοπές μακράς διαρκείας. Οι μόνοι που αρνήθηκαν ψήφο στον μετέπειτα δικτάτορα (4 Αυγούστου 1936) ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου και 13 βουλευτές του Παλλαϊκού Μετώπου (ΚΚΕ).

Ο Μεταξάς μόλις είχε αναλάβει τα καθήκοντα του βρέθηκε ανάμεσα στους απελπισμένους αλλά αποφασισμένους καπνεργάτες και στους εργοστασιάρχες. Προσπαθούσε με κάθε τρόπο να κερδίσει χρόνο.

Τα έκανε μαντάρα η Χωροφυλακή

Το πρωί της 8ης Μαΐου, η Χωροφυλακή της Θεσσαλονίκης εμπόδισε χιλιάδες διαδηλωτές να κατευθυνθούν προς το Διοικητήριο, όπου έδρευε η Γενική Διοίκηση Βορείου Ελλάδος (Υπουργείο Μακεδονίας - Θράκης σήμερα). Οι διαδηλωτές επέμειναν. Οι συγκρούσεις ήταν σφοδρές. Πολλοί απεργοί τραυματίσθηκαν. Η υπέρμετρη βία της Χωροφυλακής έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα. Εργαζόμενοι και άλλων κλάδων όπως σιδηροδρομικοί, αυτοκινητιστές, τροχιοδρομικοί και εργαζόμενοι στον ηλεκτρισμό κατέβηκαν στο δρόμο στο πλευρό των καπνεργατών. Η κυβέρνηση Μεταξά απάντησε με επιστράτευση των σιδηροδρομικών και των τροχιοδρομικών και ανέθεσε στο Γ' Σώμα Στρατού να βρίσκεται σε ετοιμότητα για κάθε ενδεχόμενο.

Πυροβολούσαν αδιακρίτως

Το Σάββατο 9 Μαΐου, το απεργιακό μέτωπο διευρύνεται, με τη συμμετοχή των αρτεργατών, των βιομηχανικών εργατών και άλλων κλάδων εργαζομένων, ενώ οι καταστηματάρχες κρατούν σε μεγάλο ποσοστό τα καταστήματά τους κλειστά. Οι κεντρικοί δρόμοι της Θεσσαλονίκης είναι πλημμυρισμένοι από διαδηλωτές, που επιδιώκουν να κατευθυνθούν και πάλι προς το Διοικητήριο. Η Χωροφυλακή χάνει τον έλεγχο της κατάστασης και αρχίζει να πυροβολεί αδιακρίτως τους διαδηλωτές. Δώδεκα εργάτες πέφτουν νεκροί. Πάνω από 280 είναι οι τραυματίες. Κύμα οργής πλημμυρίζει την πόλη.

Επέμβαση του Στρατού, η Θεσσαλονίκη φλέγεται

Με διαταγή της κυβέρνησης αναλαμβάνει δράση ο στρατός. Ο διοικητής του Γ' Σώματος Στρατού, αντιστράτηγος Ζέππος, διατάσσει τους χωροφύλακες, που απειλούνται με λιντσάρισμα από τους διαδηλωτές, να κλειστούν στα αστυνομικά τμήματα. Τοποθετεί στρατιωτική φρουρά έξω από αυτά για να τα προστατεύσει. Στη συνέχεια απαγορεύει τις διαδηλώσεις, αλλά οι απεργοί αψηφούν τη διαταγή του και συγκεντρώνονται στη διασταύρωση των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου. Εκεί εγκρίνουν ψήφισμα, με το οποίο ζητούν την τιμωρία των ενόχων της Χωροφυλακής και ιδιαίτερα του διοικητή της συνταγματάρχη Ντάκου. Η Θεσσαλονίκη φλέγεται. Οι εργάτες είναι αποφασισμένοι για όλα και μία λάθος κίνηση είναι ικανή να προκαλέσει ακόμα και εμφύλιο.

Αντιτορπιλικά και πυροβολικό

Την Κυριακή 10 Μαΐου 1936 έγινε η κηδεία των θυμάτων, μέσα σε κλίμα οδύνης αλλά και τρομοκρατίας. Σε βοήθεια του Γ' Σώματος Στρατού, που είχε αναλάβει και την αστυνόμευση της πόλης, έσπευσε ένα σύνταγμα πεζικού και μία μονάδα πυροβολικού από τη Λάρισα, ενώ στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης κατέπλευσαν τα αντιτορπιλικά «Κουντουριώτης», «Ύδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά».

200.000 πολίτες στις κηδείες

Παρ’ όλα αυτά, πάνω από 200.000 πολίτες συνόδευσαν στην τελευταία κατοικία τους 12 νεκρούς συμπολίτες τους. Και ανάμεσά τους ένα στρατιωτικό τμήμα, που γρήγορα ξέχασε τα καθήκοντά του για την τήρηση της τάξης και συμμετείχε στη νεκρική πομπή.

Η κίνηση του στρατού που έφερε αποκλιμάκωση

Μάλιστα, ο επικεφαλής τους ταγματάρχης έβγαλε επικήδειο λόγο, αποτίοντας φόρο τιμής στους νεκρούς διαδηλωτές. Η κίνηση αυτή αλλά και οι υποσχέσεις του Ιωάννη Μεταξά πως θα κάνει δεκτά τα αιτήματα των απεργών αποκλιμάκωσε την ένταση. Στις 12 Μαΐου η απεργία έληξε, η κυβέρνηση υποσχέθηκε ότι θα τιμωρήσει τους υπεύθυνους της αιματοχυσίας, υπόσχεση που τελικά δεν τήρησε, ενώ ο Μεταξάς πήρε το χρόνο που ήθελε για να επιβάλει το πραξικόπημα του (4/8/1936) αλλά λίγες ημέρες αργότερα να περάσει και τα δύο βασικά αιτήματα των εργατών που ήταν οι αυξήσεις και το οκτάωρο.