Δεν γίνονται μόνο στην Ελλάδα: Πώς ο «πατέρας» της ατομικής βόμβας, Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, κατηγορήθηκε για κατασκοπεία και τέθηκε στο περιθώριο – Επιστρέφει τώρα ως ταινία για να δικαιωθεί

Το λέμε συχνά: «… αυτά μόνο στην Ελλάδα γίνονται...». Ε, δεν είναι έτσι ακριβώς… Ο Πατέρας της Ατομικής Βόμβας, Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, κατηγορήθηκε από τις ΗΠΑ για κατασκοπεία και τέθηκε στο περιθώριο! Όχι που θα τον άφηναν…

Ο Τζούλιους Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (Julius Robert Oppenheimer), σχεδόν 60 χρόνια μετά τον θάνατό του, γυρίζει στα επίγεια, όχι για να σκορπίσει θάνατο και πόνο με τον εκρηκτικό – επαναστατικό του επιστημονικό οργασμό, που γέννησε την Ατομική Βόμβα, αλλά για να συγκινήσει (όπως λένε) από την Μεγάλη Οθόνη.

Οι φίλοι του κινηματογράφου, μπουχτισμένοι από οσκαρικές αηδίες τύπου «Τα Πάντα Όλα», κουρασμένοι από βαρετά «Nomadland» και αμφιλεγόμενα «Παράσιτα», περιμένουν κλασσικό φιλμ με αρχή μέση και τέλος, με σενάριο και σκηνοθεσία (Κρίστοφερ Νόλαν) για να επιστρέψουν κι εκείνοι στις αίθουσες, που άδειασαν λόγω ανίας και… άνοιας των παραγωγών. Η ταινία ήδη έχει κερδίσει το κοινό, όπου προβάλλεται, και αναμένεται με ξεχωριστή ανυπομονησία για να κλείσει το μακρύ καυτό καλοκαίρι της Ελλάδας, στις 24 του Αυγούστου. Αυτά για την ταινία και περνάμε στο θέμα που θα μας απασχολήσει.

Το «παιδί» του Οπενχάιμερ

Τι ήταν ο Οπενχάιμερ; Λίγο έως πολύ γνωστό: Νεοϋορκέζος θεωρητικός φυσικός, γερμανικής καταγωγής, διάσημος για την εργασία του πάνω στην κατασκευή της πρώτης Ατομικής Βόμβας, γεγονός που του απέδωσε το προσωνύμιο: ο Πατέρας της Ατομικής Βόμβας!
Το «παιδί» του Οπενχάιμερ, λοιπόν, ισχύος 18.000 τόνων τρινιτροτολουόλης το έριξε, όχι ο πελαργός, αλλά το Enola Gay στη Χιροσίμα και τα υπόλοιπα είναι κεραυνός, θάνατος, αίμα και πόνος αβάσταχτος. Και ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, γεννήτωρ ενός παιδιού, που πολύ θα ήθελε να μην είχε φέρει στον κόσμο (όπως παραδέχτηκε αργότερα), «έφυγε» με τους ώμους γερμένους από τύψεις και το μυαλό ξέχειλο από αμφιβολίες, σε ηλικία μόλις 63 χρονών από (την ασθένεια που θέριζε στην Ιαπωνία μετά την επίσκεψη της… κόρης του, δηλαδή) καρκίνο του λάρυγγα. Άλλωστε ο Οπενχάιμερ, εκτός από πατέρας της Ατομικής Βόμβας ήταν και φανατικός εραστής μιας άλλης πανίσχυρης ανθρωποβόρου «βόμβας», του καπνίσματος!

Και πριν «φύγει» για το μεγάλο ταξίδι, ο Οπενχάιμερ, είχε προλάβει και αποκαθηλωθεί από τους Αμερικανούς, που τότε έβλεπαν παντού φαντάσματα και τα εξόρκιζαν με τον δικό τους ξεχωριστό τρόπο.
Ο Οπενχάιμερ κατηγορήθηκε ότι ήταν πράκτορας των Σοβιετικών! Την κατηγορία εκείνη, ουδείς μπόρεσε ποτέ να αποδείξει, ωστόσο και μόνο ο ισχυρισμός για κάτι τέτοιο, ήταν αρκετός ώστε ο σπουδαίος επιστήμονας να χάσει την άδεια του και τη θέση του ως σύμβουλος της κυβέρνησης των ΗΠΑ.

Ο επικεφαλής του Σχεδίου Μανχάταν, κατηγορήθηκε για δεσμούς του με τα «μιάσματα» της εποχής, τους «αντίχριστους» κάθε καθεστώτος που σέβεται την ευμάρειά των κρατούντων, τους κομμουνιστές. Όμως πόση αλήθεια έκρυβε εκείνη η κατηγορία;
Το 1945, μετά τη δοκιμαστική ρίψη της ατομικής βόμβας «Trinity», οι ΗΠΑ έγιναν η πρώτη χώρα στον κόσμο που κατείχε πυρηνικά όπλα. Ο ίδιος ο Οπενχάιμερ θα πει 20 χρόνια αργότερα: «Γνωρίζαμε ότι ο κόσμος δεν θα ήταν πλέον ο ίδιος. Κάποιοι, λίγοι άνθρωποι χάρηκαν, κάποιοι άλλοι λίγοι άνθρωποι έκλαψαν· και οι περισσότεροι έμειναν σιωπηλοί».

Η εργασία σε αυτό το άκρως απόρρητο Σχέδιο άρχισε στις αρχές της δεκαετίας του ‘40, ακριβώς την παραμονή της εισόδου των ΗΠΑ στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες φοβήθηκαν ότι οι Ναζί θα ήταν οι πρώτοι που θα κατάφερναν να δημιουργήσουν μια ατομική βόμβα κι έτσι άρχισε ο αγώνας δρόμου για τους πυρηνικούς εξοπλισμούς. Και επειδή οι Αμερικανοί έχουν ένα πάθος με τους αγώνες δρόμου, ιδιαίτερα τα σπριντ, είτε - κυριολεκτικά - σε Ολυμπιακούς Αγώνες, είτε - μεταφορικά - σε πολεμικές αναμετρήσεις, δεν διανοούνταν να έρθουν δεύτεροι!

Επικεφαλής του Σχεδίου Μανχάταν

Ο Οπενχάιμερ, το 1942 ετέθη επικεφαλής της προσπάθειας, καθώς ήταν διάσημος στην επιστημονική κοινότητα για τις μελέτες πάνω στα υποατομικά σωματίδια.
Η κατασκευή της βόμβας ολοκληρώθηκε όταν πια οι Ναζί ήδη άνοιγαν λάκκους για να μπουν οι ίδιοι μέσα. Έτσι, η πρώτη χρήση πυρηνικής βόμβας έγινε όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να δοκιμάσουν το νέο υπερόπλο στις ιαπωνικές πόλεις, τη Χιροσίμα (στις 6 Αυγούστου του 1945) και το Ναγκασάκι, σκοτώνοντας περίπου 110.000 ανθρώπους· ήταν η μόνη χρήση πυρηνικών όπλων μέχρι σήμερα,  κατά τη διάρκεια ένοπλης σύγκρουσης. Το αν ήταν αναγκαία ή όχι η ρίψη των βομβών τότε, είναι μια άλλη ιστορία…
Μετά το σοκ της καταστροφής στην Ιαπωνία, ο Οπενχάιμερ συνάντησε τον πρόεδρο των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν και φέρεται να του είπε: «Έχω αίμα στα χέρια μου…».

Μόνο μετά την καταστροφή, ο διάσημος επιστήμονας κατάλαβε το μέγεθος της σατανικής δύναμης της δημιουργίας του.
Τον Νοέμβριο του 1945, ο Οπενχάιμερ άφησε το Los Alamos για να επιστρέψει στο Caltech, αλλά σύντομα διαπίστωσε ότι η καρδιά του δεν χτυπούσε πλέον σε ρυθμούς διδασκαλίας. Το 1947 έγινε διευθυντής του Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών στο Πρίνστον του Νιου Τζέρσεϊ και προέδρευσε της σημαίνουσας Γενικής Συμβουλευτικής Επιτροπής της νεοσύστατης Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ.

Ωστόσο, ο Οπενχάιμερ ναι μεν είχε τύψεις για το δημιούργημά του, όμως ποτέ δεν αποποιήθηκε της πατρότητας του τέκνου του: όταν προτάθηκε μια ιδέα για την ανάπτυξη ακόμη πιο ισχυρής βόμβας υδρογόνου, δεν διαφώνησε. Απλώς δεν φάνηκε ενθουσιώδης με εκείνη την ιδέα, καθώς, κατά την κρίση του, η βόμβα: θα ήταν πολύ ισχυρή για να χρησιμοποιηθεί σε πεδίο μάχης και οι ΗΠΑ θα έπρεπε να επικεντρωθούν στην παραγωγή βομβών τύπου Χιροσίμα. Και τότε κάποιοι άρχισαν να του τροχίζουν το κύρος και τη βάση της «καρέκλας»…

Δεν τους έκανε το χατήρι

Όπως φάνηκε, οι ισχυρισμοί για κατασκοπεία σε βάρος των ΗΠΑ για λογαριασμό της ΕΣΣΔ δεν ήταν παρά προσπάθειες στο να παραγκωνίσουν κάποιοι τον Οπενχάιμερ από την επιχείρηση παραγωγής ισχυρότερων βομβών· η αντίθεσή του σπουδαίου επιστήμονα θα μπορούσε πραγματικά να επηρεάσει τον μελλοντικό προϋπολογισμό των ΗΠΑ.

Οι υπηρεσίες πληροφοριών έκρυβαν άσους στα μανίκια τους: η σύζυγος του Οπενχάιμερ, ο αδερφός του και αρκετοί φίλοι του επιστήμονα ήταν κάποτε μέλη του κομμουνιστικού κόμματος και ο ίδιος ο Οπενχάιμερ ακόμη, είχε παρακολουθήσει πολλές συνεδριάσεις τους· επιπλέον, υποστήριξε ανοιχτά κάποιες από τις ιδέες του κόμματος και μάλιστα ήταν φανατικός υποστηρικτής των Δημοκρατικών στον Ισπανικό Εμφύλιο πόλεμο, άρα; «Κομμουνιστής ο κύριος Οπενχάιμερ»! Άλλωστε, το FBI του διαβόητου Έντγκαρ Χούβερ, παρακολουθούσε τον Οπενχάιμερ πριν από τον πόλεμο, όταν είχε δείξει συμπάθεια για τους κομμουνιστές ως καθηγητής στο Berkeley και ήταν κοντά σε μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος! Ουδείς όμως απέδειξε ποτέ ότι είχε στρατολογηθεί από τις σοβιετικές υπηρεσίες πληροφοριών ούτε ότι παρείχε οποιαδήποτε πληροφορία στους μισητούς αντιπάλους των ΗΠΑ. Ωστόσο, όλη αυτή η μομφή ήταν αρκετή για να κατηγορηθεί ο Οπενχάιμερ για απιστία, πότε; Στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου!

Η υπόθεση έφτασε σε δικαστήριο το 1954, όπου αποφασίστηκε να ανακληθεί η άδεια του επιστήμονα, που απαλλάχθηκε των καθηκόντων της θέσης του συμβούλου της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Το γεγονός αυτό ουσιαστικά τερμάτισε την πρόσβασή του Οπενχάιμερ στα απόρρητα των πυρηνικών όπλων της κυβέρνησης και συνεπώς την καριέρα του ως πυρηνικός φυσικός. Απογυμνωμένος από την άμεση πολιτική του επιρροή, ο Οπενχάιμερ συνέχισε να ζει δίνοντας διαλέξεις, να γράφει και να εργάζεται στη φυσική και τις νύχτες να μην κοιμάται συνομιλώντας με τις Ερινύες…

Και θάρρος και ανθρωπιά...

Λίγα χρόνια μετά την απόφαση ανάκλησης της αδείας ασφαλείας (επίσημος προσδιορισμός ότι ένα άτομο μπορεί να έχει πρόσβαση σε πληροφορίες διαβαθμισμένες από την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών ) ο Οπενχάιμερ δικαιώθηκε σε δύο περιπτώσεις: το 1959 και το 1963. Το 1959, ένας από τους πρώην συναδέλφους του Οπενχάιμερ θα κατέθεσε ότι η εκστρατεία εναντίον του επιστήμονα δεν ήταν παρά ένας τρόπος εκδίκησης και, το 1963, όταν ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον απένειμε στον Οπενχάιμερ βραβείο «για τη συμβολή του στη θεωρητική φυσική ως δάσκαλος και εμπνευστής ιδεών και για την ηγεσία του Εργαστηρίου του Λος Άλαμος και του προγράμματος ατομικής ενέργειας κατά τη διάρκεια κρίσιμων ετών». Ο Οπενχάιμερ απάντησε με νόημα στον Τζόνσον: «Νομίζω, κύριε Πρόεδρε, πως χρειάστηκε αρκετή ανθρωπιά και λίγο περισσότερο θάρρος για να μου απονείμετε αυτό το βραβείο σήμερα».

Η αποκατάσταση που υπονοείται από το βραβείο ήταν εν μέρει συμβολική, καθώς ο Οπενχάιμερ εξακολουθούσε να στερείται άδειας ασφαλείας και δεν μπορούσε να έχει καμία επίδραση στην επίσημη πολιτική.
Και επειδή δεν γίνονται μόνο την Ελλάδα κάτι τέτοια, το 2022, το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ παραδέχτηκε ότι το δικαστήριο που «καταδίκασε» τον Οπενχάιμερ ήταν προκατειλημμένο και με άλλα λόγια στημένο! Περίεργοοο… Είναι αυτό που λέμε εδώ με ελαφριά καρδιά: αποκαταστάθηκε μετά θάνατον!