Ερνέστος Τσίλλερ: Ο αρχιτέκτονας που άλλαξε την Ελλάδα πέθανε πάμπτωχος πριν 100 χρόνια

Αν υπάρχει ένας αρχιτέκτονας που άφησε ανεξίτηλη την υπογραφή του στην οικιστική φυσιογνωμία του αστικού χώρου στην Ελλάδα αυτός χωρίς αμφιβολία είναι ο Ερνέστος Τσίλλερ (Ernst Moritz Theodor Ziller). 

Ο Γερμανός υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους και διασημότερους αρχιτέκτονες που έβαλε την υπογραφή σε περισσότερα από 600 αριστουργήματα σε κάθε γωνιά της νησιωτικής και ηπειρωτικής Ελλάδας. Με απλά λόγια:

• Οικοδόμησε τη σύγχρονη Ελλάδα. Μεταμόρφωσε την Αθήνα του 19ου αιώνα από χωριό σε ευρωπαϊκή πόλη. Έδωσε αρχιτεκτονική ταυτότητα και αισθητική που η πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους χρειαζόταν, συνδέοντάς την με το αρχαίο παρελθόν της.
• Είναι ο πρώτος αρχιτέκτονας που χρησιμοποίησε σιδηρά υποστυλώματα στην οικοδομή.
• Έφερε πρώτος τον τεχνητό εξαερισμό και την κεντρική θέρμανση. Σχεδίασε κρυφούς αεραγωγούς και υδραγωγούς. Ηταν πρωτοπόρος στους κρυφούς χώρους, στις εισόδους και στα κλιμακοστάσια. 
• Αντικατέστησε τα παντζούρια με ρολά στα μαγαζιά της Αθήνας.

Η σβάστικα αφιερωμένη στον Σλήμαν λόγω Τροίας

Καθιέρωσε χυτοσιδηρά κιγκλιδώματα με σχέδια εμπνευσμένα από τη μυθολογία. Χαρακτηριστική περίπτωση η σβάστικα που μεταξύ άλλων βρέθηκε στις ανασκαφές του Σλήμαν στην Τροία και για το λόγο αυτό την επέλεξε ως σχέδιο στα κάγκελα της οικίας Σλήμαν στην Πανεπιστημίου (Ιλίου Μέλαθρον).

Υπογραφή σε κάθε γωνιά

Μεταξύ των έργων του συγκαταλέγονται το Προεδρικό Μέγαρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, η Ακαδημία Αθηνών, το Ιλίου Μέλαθρον, το Δημαρχείο Ερμούπολης Σύρου, το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα Θεσσαλονίκης και πολλά πολλά ακόμα, στην περιφέρεια, στα νησιά και όπου έφτανε το ανήσυχο πνεύμα του.

Από το Καλλιμάρμαρο στον Παρθενώνα

Πολύπλευρός δημιουργός έχει συμμετάσχει σε ιστορικές αρχαιολογικές επιχειρήσεις όπως οι ανασκαφές και η αξιοποίηση του Καλλιμάρμαρου Σταδίου (1864-1869). Συνέβαλε στη δενδροφύτευση του λόφου του Λυκαβηττού. Πραγματοποίησε ανασκαφές στην Τροία αλλά και στον αρχαιολογικό χώρο της Ραμνούντας κοντά στο Μαραθώνα, στα υδατοφράγματα της Αττικής, στο Θέατρο του Διονύσου στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης, στην αρχιτεκτονική δομή του Παρθενώνα κ.ά. Σχεδίασε επίσης τα λείψανα των αετωμάτων και είναι από τους πρώτους που κατέγραψαν την πολυχρωμία στα αγάλματα και στα αρχιτεκτονικά μέλη του Θησείου, του Ερεχθείου, του Ναού της Αφαίας στην Αίγινα κ.ά.

100 χρόνια από το θάνατο του

Σήμερα παρότι η επιστημονική κοινότητα αναγνωρίζει τον Ερνέστο Τσίλλερ τον κορυφαίο δημιουργό της σύγχρονης Ελλάδας η αποκατάσταση της φήμης του και η προβολή του έργου του υπολείπεται. Με τη συμπλήρωση 100 ετών από το θάνατο του το ethnos.gr φωτίζει πτυχές της προσωπικότητας του αλλά, του ανεκτίμητου αλλά και ανεξάντητου έργου του.

Οι καμπυλώσεις του Παρθενώνα

Η μεγαλοφυΐα του Ερνέστου Τσίλλερ αποδεικνύονταν με ότι καταπιάνονταν. Ακόμα και στη μελέτη του που δημοσίευσε το 1865 σχετικά με τον Παρθενώνα με τίτλο «Περί της αρχικής υπάρξεως των καμπυλώσεων του Παρθενώνος». Ήταν ουσιαστικά ο πρώτος που με τον πλέον τεκμηριωμένο τρόπο υποστήριξε την σωστή, άποψή περί ηθελημένης καμπυλότητας των δημιουργών του Παρθενώνα. Αναίρεσε του ισχυρισμούς της μονογραφίας του αρχαιολόγου Karl Botticher επί του συγκεκριμένου ζητήματος.

Το δέσιμο με τον Θεόφιλο Χάνσεν

Η δυνατή φιλία με τον εργοδότη του μεγαλοκασκευαστή και αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν αλλά και τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ έπαιξαν σημαντικό ρόλο για να ριζώσει στην Ελλάδα.

Πέντε παιδιά με τη Δούδου

Παντρεύτηκε την σολίστ πιάνου και συνθέτρια Σοφία Δούδου, κόρη του Έλληνα επιχειρηματία Κωνσταντίνου Δούδου από την Κοζάνη και της Ελένης Κιρίλωφ από το Βουκουρέστι. Το ζεύγος γνωρίστηκε στις αρχές του 1876 στη Βιέννη, όπου είχε μεταβεί ο Τσίλλερ και τον Ιούνιο του ίδιου έτους παντρεύτηκαν. Απέκτησαν πέντε παιδιά, τη Βαλέρια, τη Ναταλία, τη ζωγράφο Ιωσηφίνα ή Φιφή, τον Όθωνα και τον Βάλτερ.

Έτσι ξεκίνησε...

Γενήθηκε στο Ζέρκοβιτς (σήμερα το Ράντεμποϊλ Ομπερλέσνιτς της Σαξονίας) στις 22 Ιουνίου 1837 και πέθανε πάμπτωχος στην Αθήνα στις 4 Νοεμβρίου 1923. Εφέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από το θάνατο του και το ethnos.gr ως ελάχιστο φόρο τιμής επιχειρεί ένα αφιέρωμα στη ζωή και το έργο του που ακόμα και σήμερα ξεχωρίζει για την πρωτοπορία του και διδάσκεται στα πανεπιστήμια.

Οικογένεια με βαριά παράδοση

Η οικογένειά του ήταν εύπορη και διατηρούσε κατασκευαστική εταιρεία. Είχε εννέα αδέλφια. Μάλιστα άλλα τρία αδέλφια του ήταν αρχιτέκτονες, ενώ αδελφός του ήταν ο Παύλος Φρειδερίκος που έζησε για αρκετά χρόνια στην Ελλάδα ως εργολάβος μεγάλων οικοδομών. Το 1855 ο Τσίλλερ εισήλθε στη Βασιλική Σχολή Οικοδομικών Κατασκευών της Δρέσδης και τρία χρόνια αργότερα ολοκλήρωσε τη φοίτησή του έχοντας αποσπάσει πολλές διακρίσεις.

Άφησε την Τιφλίδα για την Αθήνα

Μαζί με τον αδελφό του Μόριτς εγκαταστάθηκαν στη Βιέννη. Η πρόσληψη του ως σχεδιαστής στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν καθόρισε τη μετέπειτα επαγγελματική του πορεία και άνοιξε το δρόμο για να έρθει στην Ελλάδα.
Χρονιά σταθμός για τη ζωή του ήταν το 1859. Άφησε τη Βιέννη και επέστρεψε στην πατρίδα του για να λάβει μέρος σε διαγωνισμό ανέγερσης κατοικιών στην Τιφλίδα που τότε ήταν πόλη της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.

Παρότι αναδείχτηκε νικητής δεν αποδέχτηκε την πρόταση που του έγινε και δέχτηκε την πρόταση του Χάνσεν να μεταβεί στην Ελλάδα ώστε να επιβλέψει την ανέγερση του κτιρίου της Ακαδημίας Αθηνών (τότε Σιναία Ακαδημία), της οποίας τη μελέτη και τον σχεδιασμό είχε αναλάβει ο Δανός αρχιτέκτονας.

Το πρώτο ταξίδι

Τον Ιανουάριο του 1861 σε ηλικία 24 ετών ο Τσίλλερ μαζί με τον Θεόφιλο Χάνσεν ταξιδεύει για πρώτη φορά στην Αθήνα. Μεσολάβησε ωστόσο η έξωση του Όθωνα και γρήγορα γύρισε στην πατρίδα του. Το 1864 επέστρεψε στη Βιέννη, όπου συνέχισε να εργάζεται στο γραφείο του Χάνσεν, σπουδάζοντας παράλληλα αρχιτεκτονική και ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών της αυστριακής πρωτεύουσας.

Διακρίθηκε στην Καλών Τεχνών της Βιέννης

Ολοκληρώνοντας τη φοίτησή του στη Σχολή Καλών Τεχνών τιμήθηκε με το αργυρό μετάλλιο της σχολής. Την ίδια περίοδο επισκέφθηκε διάφορες ιταλικές πόλεις όπως η Βερόνα, η Ρώμη, η Φλωρεντία, η Βενετία και η Πομπηία κ.ά. όπου πραγματοποίησε επιτόπιες αρχιτεκτονικές μελέτες. Για πολλούς και διαφόρους λόγους αλλά και συγκυρίες ο Τσίλλερ δε ρίζωσε στην Ιταλία. Η μοίρα του ήταν προδιαγεγραμμένη να επιστρέψει στην Ελλάδα...

Το δέσιμο με τον Γεώργιο Α΄ και η φήμη του

Το 1868 επέστρεψε στην Ελλάδα για να εργαστεί ως ανεξάρτητος αρχιτέκτονας και σε αυτό έπαιξε ρόλο η προσωπική φιλία που δημιούργησε με τον βασιλιά Γεώργιο Α΄. Η δημοφιλία του στην αστική τάξη του ελληνικού κράτους ενίσχυσαν τη φήμη του με αποτέλεσμα να αναλάβει εκατοντάδες παραγγελίες για την ανέγερση δημοσίων κτιρίων καθώς και ιδιωτικών κατοικιών και επαύλεων.

Δεν συγκάλυψε καταχρήσεις στο Ζάππειο

Το 1872 κατέλαβε την έδρα της αρχιτεκτονικής του Σχολείου των Τεχνών (μετέπειτα Πολυτεχνείου). Το 1883 ξέσπασε κρίση στο εκπαιδευτικό ίδρυμα. Αρνήθηκε να συγκαλύψει οικονομικές καταχρήσεις που καθυστερούσαν την ανέγερσή του Ζαππείου και η διοίκηση τον απέλυσε. Το 1884 διορίστηκε διευθυντής Δημοσίων Έργων μια προσπάθεια του κυβερνήτη Χαριλάου Τρικούπη να αποκαταστήσει τον Τσίλλερ. Και πάλι όμως τα γεγονότα δεν τον ευνόησαν. Το 1893 μετά τη χρεοκοπία του ελληνικού κράτους η θέση αυτή καταργήθηκε.

Η Ακαδημία Αθηνών

Ένα από τα αριστουργήματα του Τσίλλερ είναι η Ακαδημία Αθηνών. Το μαρμάρινο μέγαρο οικοδομήθηκε χάρη σε μεγάλη χορηγία στην οποία προέβη ο Σίμων Σίνας το 1856, και για τον λόγο αυτό αρχικά ήταν γνωστό ως «Σιναία Ακαδημία». Σχεδιάστηκε από τον Δανό αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν, θεμελιώθηκε το 1859 και ολοκληρώθηκε είκοσι έξι χρόνια αργότερα, το 1885, ενώ παραδόθηκε επίσημα στην Ελληνική Κυβέρνηση το 1887.

Το σπίτι του Σλήμαν

Το Ιλίου Μέλαθρον, επίσης γνωστό ως Μέγαρο Σλήμαν, είναι νεοκλασικό κτίριο στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Πανεπιστημίου. Είναι δημιουργία του Ερνέστου Τσίλλερ, ο οποίος το σχεδίασε το 1878 ως κατοικία του Ερρίκου Σλήμαν, του ερευνητή που ανακάλυψε το θησαυρό της αρχαίας Τροίας. Η κατασκευή του περατώθηκε το 1881, και αποτέλεσε μια από τις πιο λαμπρές ιδιωτικές κατοικίες της τότε Αθήνας. Σήμερα στο Ιλίου Μέλαθρον στεγάζεται το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών. 

Ανάσα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες

Το 1895 και προκειμένου το επόμενο έτος να γίνουν οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί αγώνες αποφασίσθηκε η μερική αναμαρμάρωση του Καλλιμάρμαρου Σταδίου επί σχεδίων που είχαν εκπονήσει ο Ερνέστος Τσίλλερ και ο Αναστάσιος Μεταξάς.

Άλλαξε τη μοίρα του Πειραιά

Ο Τσίλλερ ήταν επίσης ο πρώτος αρχιτέκτονας που αξιοποίησε τον Πειραιά και οραματίστηκε την αναβάθμιση του. Η φήμη του Πειραιά αλλά και η αξία της γης ανέβηκε. Στην Καστέλλα·κατασκευάζει επτά διώροφες επαύλεις με βεράντα στον όροφο, αντίστοιχες με εκείνες της Ziller Stra?e του Radebeul, ενώ έφτιαξε και υαλουργείο. Οραματίστηκε και υλοποίησε ένα μεγαλόπνοο σχέδιο που έμεινε στην ιστορία ως «Συνοικία Τσίλλερ» ή «Συνοικία των Επαύλεων».

Και στους Πεταλιούς...

Μετά από εντολή του Γεωργίου Β στις αρχές της δεκαετίας του 1870 έφτιχε εξοχικό στο Μεγάλο Πετάλι, το μεγαλύτερο νησί από τη συστάδα των Πεταλιών στο νοτιοανατολικό Ευβοϊκό. Τους Πεταλιούς είχε αγοράσει ο τσάρος Νικόλαος Β΄ της Ρωσίας από τους
κληρονόμους του Ομάρ πασά της Καρύστου και τους προσέφερε ως γαμήλιο δώρο στη βασίλισα Όλγα. Ο Γεώργιος ανέθεσε το 1872 στον τσίλλερ την εκπόνηση των σχεδίων. 

Το Προεδρικό Μέγαρο

Το ανάκτορο του διαδόχου (σημερινό Προεδρικό Μέγαρο) άρχισε να κτίζεται το 1891 και ολοκληρώθηκε το 1897. Το ταλέντο του Τσίλλερ να συνδυάζει νεοκλασικά και εκλεκτιστικά στοιχεία, με τρόπο ώστε το τελικό αποτέλεσμα να μη γίνεται φλύαρο και βαρύ αλλά, αντίθετα, να αποκτά χάρη και ελαφράδα ήταν μοναδικό. Το ανάκτορο κατοικήθηκε για πρώτη φορά το 1897-98. Λίγα χρόνια αργότερα, η πριγκίπισσα Σοφία ζήτησε από τον Τσίλλερ να προσθέσει στο ισόγειο μια νέα μεγάλη αίθουσα χορού, ώστε να απελευθερωθούν οι χώροι υποδοχής του πρώτου ορόφου.

Σωσίβιο το «Αχίλλειο»

Μετά την πτώχευση του ελληνικού κράτους, κάθε οικοδομική δραστηριότητα είχε σταματήσει. Για αρκετό διάστημα το γραφείο του Τσίλλερ έμενε χωρίς παραγγελία. Το 1907 ο Γερμανός πρέσβης κόμης von Arco-Vallery ο Τσίλλερ αναλαμβάνει την αναδιαμόρφωση κάποιων χώρων του «Αχιλλείου» στην Κέρκυρα και την ανέγερση ενός νέου κτίσματος στον περίβολο του ανακτόρου.

Ναοδομές σε Βίλια, Πύργο, Αίγιο

Ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος ή Αγία Σωτήρα στα Βίλια Αττικής είναι έργο του Ερνέστο Τσίλλερ. Η ανέγερση του ναού ξεκινά το 1893 και ολοκληρώνεται το 1897. Σημαντική ήταν η προσωπική γνωριμία του Τσίλερ με τον Βιλλιώτη ιερέα Οικονόμου Δημητρίου Κωνσταντινίδη, πρωτοσύγκελου του Μητροπολιτικού ναού της Αθήνας. Επίσης σχεδίασε τον Καθεδρικό ναό Παναγίας Φανερωμένης στο Αίγιο.

Άγιος Αθανάσιος και Αγία Τριάδα

Επίσης, η Aγία Τριάδα Πειραιώς και η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στον Πύργο Ηλείας έχουν χτιστεί σε σχέδια Τσίλλερ. Ο Άγιος Αθανάσιος είναι χτισμένος σε έναν από τους επτά λόφους του Πύργου με χρηματοδότη τον Ιωάννη Λιούρδη. Το 1873 ανατέθηκε στον Τσίλλερ η ανέγερση του νέου κτηρίου του Ορφανοτροφείου Χατζηκώνστα (αρχική λειτουργία 1856) το οποίο κατεδαφίστηκε το 1963. Η Ελένη Χατζηκώνστα ανέθεσε και πάλι στον Τσίλλερ, το 1890, να σχεδιάσει στον περίβολο του Ορφανοτροφείου παρεκκλήσι στη μνήμη του πατέρα της.

Το μαυσωλείο του Σλήμαν

Στο Α΄Νεκροταφείο Αθηνών έχει δημιουργήσει το μαυσωλείο του Σλήμαν. Πρόκειται για ναϊσκόμορφο μνημείο σε τύπο δωρικού τετράστυλου αμφιπρόστυλου ναού. Οι πέντε νεκρικές κρύπτες της οικογένειας βρίσκονται μέσα στο πόδιο.

Σχεδίασε και έπιπλα

Ο Τσίλλερ σχεδιάζει στο διάστημα Φεβρουαρίου - Μαρτίου 1913 σειρά επίπλων, προφανώς υποδείγματα για κατασκευαστές, ύστερα από παραγγελίες αγνώστων πλέον σήμερα πελατών εκλεπτυσμένου γούστου, ανατρέχοντας στην ιστορικιστική διακοσμητική μορφολογία. Ακολουθεί το δάσκαλό του, Θεόφιλο Χάνσεν σε κτίρια στη Βιέννη και στη Βενετία.

Και διακοσμητής...

Στις κατοικίες του Τσίλλερ, είτε πρόκειται για διαμερίσματα είτε για αστικά μέγαρα ή επαύλεις, η ιεράρχηση των χώρων υποδοχής διακρίνεται από την επιμέλεια που επιδεικνύεται στη διακόσμηση των τοίχων και της οροφής, στις συνθήκες θέρμανσης (ύπαρξη τζακιού), στον αριθμό των ανοιγμάτων για εσωτερική επικοινωνία καθώς και για αερισμό και ηλιασμό, στη σχέση τους με την κύρια είσοδο και το κλιμακοστάσιο που οδηγεί στους υπόλοιπους χώρους και, τέλος, στην επίπλωση και τον εξοπλισμό τους. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα εσωτερικά κουφώματα, τα παρκέ, οι μπιζουτέ τζαμαρίες, τα κιγκλιδώματα στις σκάλες, οι μπουαζερί, οι οροφογραφίες και οι τοιχογραφίες. Tα στοιχεία αυτά, ακόμη κι όταν δεν διακρίνονται για την υψηλή αισθητική τους.

Ο αδιέξοδος δρόμος που δε βγήκε ποτέ

Σκοπός του ήταν η αξιοποίηση των επαύλεων. Οι εποχές όμως ήταν δύσκολες. Η Ελλάδα πτώχευσε και το διεθνές περιβάλλον ήταν αβέβαιο. Στις αρχές του 20ού αιώνα, ήρθε αντιμέτωπος με σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Οι επενδύσεις που έκανε μαζί με δύο συμπατριώτες του απέτυχαν και ο Τσίλλερ μπήκε σε έναν αδιέξοδο δρόμο που δε βγήκε ποτέ. Στην προσπάθεια του να καλύψει τους πιστωτές του έχασε σχεδόν ολόκληρη την περιουσία του.

Σε πλειστηριασμό το σπίτι του

Όταν μπήκε στη δίνη της κρίσης πέρασε οδυνηρές και ταπεινωτικές καταστάσεις που κλώνισαν και την υγεία του αλλά και τις σχέσεις του με πρόσωπα της οικογένειας του. Ακόμα και η οικία του (Μέγαρο Τσίλλερ) που ανεγέρθηκε την περίοδο 1882-1885 πωλήθηκε το 1912 σε πλειστηριασμό, καταλήγοντας στον τραπεζίτη Διονύσιο Λοβέρδο. Το συγκεκριμένο κτίριο διατηρείται ακόμα και σήμερα στην οδό Μαυρομιχάλη, μεταξύ Ακαδημίας και Σόλωνος. Παράλληλα, η οικογένεια Τσίλλερ διατηρούσε και εξοχική κατοικία στην οδό Πεσμαζόγλου 12 στην Κηφισιά μέσα σε έκταση 40 στρεμμάτων.

Δραματικό φινάλε

Ο Τσίλλερ απεβίωσε στην Αθήνα στις 10 Νοεμβρίου του 1923 και θάφτηκε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν δραματικά καθώς αναγκάστηκε να εκποιήσει ακόμα και προσωπικά του αντικείμενα προκειμένου να έχει τα απαραίτητα για την επιβίωση του.

Προσαρμόζονταν στη φυσιογνωμία κάθε πόλης

Σε αντίθεση με τον δάσκαλό του, Θεόφιλο Χάνσεν, δημιούργησε το έργο του κυρίως στην Αττική, όπου κυριαρχούσαν διαφορετικές κλιματικές συνθήκες από τον ομιχλώδη βορρά. Το μέγεθος της Αθήνας επέβαλλε διαφορετικές κλίμακες και αναλογίες από αυτές των πρωτευουσών του βορρά, ώστε να είναι σύμφωνες με τα αισθητικά, φυσικά και ιστορικά δεδομένα του τόπου. Ο Τσίλλερ προσαρμόστηκε σε αυτά και τελικά επηρέασε την ελληνική αρχιτεκτονική, περισσότερο από κάθε άλλον αρχιτέκτονα, δίνοντας στην Αθήνα τον ευρωπαϊκό της χαρακτήρα.

Σχολή Τσίλλερ

Ο Τσίλλερ υπήρξε βασικός συντελεστής της διαμόρφωσης και της ανάπτυξης του ώριμου ελληνικού κλασικισμού, αντικαθιστώντας τα ρωμαϊκά μορφολογικά στοιχεία με τα κλασικά ελληνικά δημιουργώντας ουσιαστικά μία δική του σχολή και ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό ρεύμα που μέχρι σήμερα είναι αντίκειμενο μελέτης και θαυμασμού.

Το μεγαλύτερο έγκλημα

Αρκετές από τις κατασκευές του, είχαν επιρροές από τους αναγεννησιακούς ρυθμούς, τον ελληνικό κλασικισμό και το νεομπαρόκ, ενώ όπως αποδείχτηκε έκρυβαν νεοτερισμούς και συμβολισμούς που μέχρι και σήμερα προκαλούν τον παγκόσμιο θαυμασμό και τα κτίρια του αποτελούν σημείο αναφοράς για την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της Ελλάδας. Δυστυχώς από τον Β παγκόσμιο πόλεμο μέχρι και το 1990 πολλά από τα αριστουργήματα του κατεδεφίστηκαν ή καταστράφηκαν σε ένα από τα μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά εγκλήματα της παγκόσμιας ιστορίας.