Τώρα οι ταυτότητες, τότε ο Καΐρης: Σκοταδιστές κυνήγησαν, φυλάκισαν και σκότωσαν τον δάσκαλο του γένους, τον ξέθαψαν και του έριξαν ασβέστη για να ξορκίσουν το κακό! Το έγκλημα του Κανάρη

Δεν είναι τωρινό το φαινόμενο: Σκοταδισμός και Μεσαίωνας σφίγγουν την Ελλάδα σαν θηλιές και την σέρνουν. Τώρα οι ταυτότητες, πιο παλιά ο Θεόφιλος Καΐρης: Σκοταδιστές τον δίωξαν απηνώς, τον φυλάκισαν και σκότωσαν ουσιαστικά τον δάσκαλο του γένους και τέλος τον ξέθαψαν και του έριξαν ασβέστη για να ξορκίσουν το κακό!

Πολλά χρόνια πίσω από την εποχή μας, εκεί κάπου στον 16ο αιώνα – για το 1500 μιλάμε – εκδόθηκαν οι θρυλικές «Επιστολές Σκοτεινών Ανδρών», στα λατινικά: «Epistolae Obscurorum Virorum». Τι ήταν εκείνο το βιβλίο; Μια μια συλλογή από σατιρικά γράμματα που διακωμωδούσαν - χλεύαζαν γιατί όχι - τα θρησκευτικά δόγματα και τον τρόπο ζωής των οπαδών της φιλοσοφικής σχολής των σχολαστικών και των μοναχών, που θέμα τους είχαν αν όλα τα εβραϊκά βιβλία έπρεπε να καούν στην πυρά ως αντιχριστιανικά ή όχι…

Από εκείνο το βιβλίο ξεπήδησε ο όρος «Σκοταδισμός», που εκφράζει τον σκόπιμο περιορισμό της γνώσης και της πληροφόρησης με ιδιαίτερες πρακτικές. Σκοταδισμός λοιπόν και στις μέρες μας, και Μεσαίωνας και Σκοτεινός Αιώνας για κάποιους, που δεν θα ξημερώσει παιδεία και γνώση ποτέ!

Τούτη την εποχή, ο Σκοταδισμός εκφράζεται με τις αντιδράσεις για τις νέες ταυτότητες· πριν από 40 χρόνια οι φανατικοί είχαν υψώσει τα λάβαρα για τις μεταρρυθμίσεις του ΠΑ.ΣΟ.Κ στο Οικογενειακό Δίκαιο και πριν από λίγα χρόνια, οι σημαίες οι βροντερές των φανατικών της άγνοιας και της παραπληροφόρησης είχαν κυματίσει στους δρόμους της οργής και του μίσους για το αν θα αναγράφεται το θρήσκευμα στις ταυτότητες…

Κάθε εποχή και η ταυτότητά της και σε κάθε εποχή κάποιοι «πιο Έλληνες» από τους Έλληνες είναι έτοιμοι κα κάψουν ό,τι αντιβαίνει στα χριστά ήθη τους και ταράσσει τις στείρες αντιλήψεις τους!
Και έτσι, συνειρμικά, έρχεται στο νου η τραγική ιστορία του Θεόφιλου Καΐρη. Ποιος ήταν ο Θεόφιλος Καΐρης, θα αναρωτηθούν πολλοί. Ο Καΐρης, λοιπόν, έπεσε θύμα φανατικών σκοταδιστών - τι πιο σύνηθες (και) για την Ελλάδα - στα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα και δεν βρήκε αναπαμό ούτε στον τάφο του!

Ένας σοφός δάσκαλος του γένους

Ο Θεόφιλος Καΐρης γεννήθηκε το 1784 και πέθανε το 1853· ήταν κορυφαίος διαφωτιστής, φιλόσοφος, λόγιος, ιερωμένος, θεολόγος, διδάσκαλος του Γένους και πολιτικός. Γεννήθηκε στην Άνδρο από τον Νικόλαο και τη Ασημίνα. Ο ίδιος – πριν καρεί μοναχός – ονομαζόταν Θωμάς.
Ο Καΐρης σπούδασε ως παιδί στην Σχολή της Παναγίας των Ορφανών στις Κυδωνίες της Μικράς Ασίας (το Αϊβαλί) και συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Σχολή της Πάτμου και της Χίου, όπου είχε σπουδαίους διδασκάλους όπως τον Αθανάσιο Πάριο και τον Δωρόθεο Πρώιο. Ο Καΐρης επέστρεψε στις Κυδωνίες για να ολοκληρώσει τις σπουδές του φοιτώντας στην Ανώτερη Φιλοσοφική Ακαδημία των Κυδωνιών υπό τον διάσημο λόγιο Βενιαμίν τον Λέσβιο από τον οποίο μυήθηκε στις νέες ιδέες των Φυσικών Επιστημών, των Μαθηματικών και της Αστρονομίας, ενώ τα ελληνικά στοιχεία της Φιλοσοφίας τα διδάχτηκε από τον Γρηγόριο Σαράφη· σε ηλικία 18 ετών, το 1801, χειροτονήθηκε ιερομόναχος, και ονομάστηκε Θεόφιλος. Επειδή εκείνη την εποχή μόνον μέσω της Εκκλησίας μπορούσε κάποιος να αποκτήσει ανώτατη μόρφωση (αφού η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε εκχωρήσει το δικαίωμα της μόρφωσης των Ελληνοπαίδων στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία) ακολούθησε τον μοναχικό βίο.

Ο Θεόφιλος Καΐρης ταξίδεψε στην Ιταλία, όπου σπούδασε Θεολογία, Φιλοσοφία, Μαθηματικά και Φυσική στο Πανεπιστήμιο της Πίζας. Επόμενος προορισμός του, το Παρίσι όπου γνωρίστηκε με τον Αδαμάντιο Κοραή και σπούδασε Φιλοσοφία. Η Γαλλία... του έκανε κακό.
Εκεί ο Καΐρης άρχισε να παίρνει… τον στραβό τον δρόμο: διαπρύσιος υποστηρικτής των φιλελεύθερων ιδεών αντιλήφθηκε τον ανασταλτικό χαρακτήρα και την τροχοπέδη της θρησκείας απέναντι στην επιστημονική γνώση.

Υψώνει τη σημαία της Επανάστασης

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, το 1810, ο Καΐρης δίδαξε Μαθηματικά και Φυσική στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και διετέλεσε και ιεροκήρυκας· αποχώρησε γρήγορα λόγω μη ταύτισης απόψεων με τους Επιτρόπους της Σχολής. Επόμενος σταθμός του η Σχολή των Κυδωνιών, όπου κλήθηκε να αντικαταστήσει τον αγαπημένο του δάσκαλο τον Βενιαμίν τον Λέσβιο. Στη Σχολή των Κυδωνιών ο Καΐρης διετέλεσε σχολάρχης πλάι στον παλιό του διδάσκαλο, τον Γρηγόριο Σαράφη, επί μια δεκαετία. Δίδασκε Ανώτερα Μαθηματικά (Αναλυτική Γεωμετρία, Διαφορικό και Ολοκληρωτικό Λογισμό) και Θεωρητική Μηχανική.

Δίδασκε ακόμη Αστρονομία, Μετεωρολογία, Γεωγραφία και Βιολογία. Η φήμη του Καΐρη, ως εξαιρετικού διδασκάλου των Θετικών Επιστημών, απλώθηκε γρήγορα και από πολλά μέρη του ευρύτερου ελληνικού χώρου έρχονταν σπουδαστές για να παρακολουθήσουν τις παραδόσεις του. Ο Καΐρης παρέμεινε στη Σχολή των Κυδωνιών έως το 1821, τη χρονιά της Ελληνικής Επανάστασης. Μυημένος στους σκοπούς της Φιλικής Εταιρείας, ο Καΐρης μετέβη στην Άνδρο όπου και κήρυξε την Επανάσταση τον Μάιο του 1821· την επόμενη χρονιά έλαβε μέρος σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, στον Όλυμπο, όπου τραυματίστηκε από σφαίρα στην κνήμη. Το 1824, ο Καΐρης βρέθηκε στο Ναύπλιο, όπου περιθάλπει ασθενείς κατά την επιδημία τύφου που είχε προσβάλει την περιοχή.
Το 1828, μετά την απελευθέρωση μέρους της Ελλάδας από τους Τούρκους, ως εκπρόσωπος της Άνδρου στις Εθνικές Συνελεύσεις ο Καΐρης, ορίστηκε από τους υπολοίπους συναδέλφους του, να προσφωνήσει τον Ιωάννη Καποδίστρια, στις 12 Ιανουαρίου του 1828 στην Αίγινα.
Ο Καΐρης αρνήθηκε θέσεις και αξιώματα καθώς και μετάλλια ανδρείας. Μάλιστα είχε πει «όχι» σε πρόταση να διοριστεί ως καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Το 1833 ο Καΐρης χειροτονήθηκε ιερέας στη Σύρο και κατόπιν επισκέφθηκε ξανά την Δυτική Ευρώπη με απώτερο σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για την λειτουργία του Ορφανοτροφείου της Άνδρου. Γύρισε στο νησί του ο Καΐρης και έθεσε σε λειτουργία το Ορφανοτροφείο, όπου έμεναν τα ορφανά παιδιά των αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά παράλληλα δημιούργησε και Ανώτερη Σχολή με Οικοτροφείο και δωρεάν σίτιση. Ο Καΐρης χρησιμοποιούσε την αλληλοδιδακτική μέθοδο: οι προχωρημένοι μαθητές δίδασκαν κάποια μαθήματα στους αρχαρίους· οι μαθητές του ξεπερνούσαν τους εξακοσίους! Για τη διδασκαλία του χρησιμοποιούσε διάφορα επιστημονικά όργανα (τα έφερε από την Ευρώπη) μεταξύ των οποίων και το πρώτο τηλεσκόπιο που ήρθε στην Ελλάδα. Ανάμεσα στους μαθητές του ήταν και ο Θεόδωρος Δηληγιάννης, μετέπειτα Πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Ο «Θεοσεβισμός» και οι διώξεις

Εκείνη την εποχή, ο Θεόφιλος Καΐρης εισηγείται και διδάσκει τον «Θεοσεβισμόν», κάτι που έγινε η αιτία να διωχθεί και να βρει τραγικό θάνατο στη φυλακή της Λαζαρέττας στη Σύρο. Το πρωτότυπο αυτό φιλοσοφικό σύστημα απηχούσε τις ιδέες του Θεοσοφισμού, του Θετικισμού και του Μυστικισμού. Οι πανταχού παρούσες δυνάμεις του Σκοταδισμού επενέβησαν και κατηγόρησαν τον Καΐρη ως αρνητή της θεότητας του Χριστού, της Αγίας Τριάδος, του θεόπνευστου των Γραφών κ.ά. Ο ίδιος, όμως, συνεπής στις ιδέες του έγραφε: «Παιδίον ακόμη ων είχα πλείστας αμφιβολίας περί των δογμάτων της χριστιανικής θρησκείας και περί των μυστηρίων αυτής». Ο όρος «Θεοσέβεια» είναι αρχαίος φιλοσοφικός όρος και αναφέρεται από τους Πλάτωνα και Ξενοφώντα.

Ο Θεόφιλος Καΐρης δεχόταν, την ύπαρξη ενός μόνον Θεού, δημιουργού του Κόσμου, ενώ βάση της διδασκαλίας του ήταν το «Θεόν σέβου» συνεπώς: «Θεοσεβισμός» ή «Θεοσέβεια». Ο Καΐρης απέρριπτε την τριαδικότητα του Θεού την οποία διδάσκει το χριστιανικό δόγμα και αρνείτο τη θεότητα του Ιησού Χριστού. Αποδεχόταν όμως την αθανασία της ψυχής και θεωρούσε ικανό τον άνθρωπο να ερευνήσει με τον ορθό λόγο όλες τις αλήθειες περί Θεού και να μπορεί, ο ίδιος, ο άνθρωπος, να γίνει μέτοχος της αιωνίας μακαριότητας με την ηθική ζωή του. Και έπειτα από όλα αυτά τι περίμενε; Διώχτηκε όπως (λέγεται ότι διώχτηκαν) οι πρώτοι Χριστιανοί!

Ο σπουδαίος παιδαγωγός, φιλόσοφος, θεολόγος και δοκιμιογράφος- κειμενογράφος του 20ου αιώνα, Ευάγγελος Παπανούτσος γράφει για τον Καΐρη: «Όπως και να έχει το πράγμα ένα μπορεί να θεωρηθεί βέβαιο: ότι η έντονη προσήλωση του Ανδριώτη σοφού στο θρησκευτικό θέμα, κατά τα τελευταία έτη της ζωής του, έγινε αιτία όχι μόνον να δεινοπαθήσει αυτός ο εκλεκτός άνθρωπος, αλλά και να εκτραπεί σε απασχολήσεις που δεν του επέτρεπαν να αφήσει πίσω του έργο ανάλογο προς τις μεγάλες ικανότητες και προς τη φήμη του».

Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος κάλεσε τον Καΐρη σε απολογία και απαίτησε «ρητή ομολογία πίστεως». Ο Καΐρης κώφευσε. Κι εδώ μια λαμπρή προσωπικότητα του Αγώνα, ο Κωνσταντίνος Κανάρης λερώνει τα χέρια του με μια επαίσχυντη πράξη: ο θρυλικός μπουρλοτιέρης, ναύαρχος πια, καταπλέει στην Άνδρο, συλλαμβάνει και οδηγεί σιδηροδέσμιο στο πολεμικό καράβι του τον Καΐρη και τον αποβιβάζει στον Πειραιά από όπου σύρεται στην πρωτεύουσα.

Η πάντοτε παρούσα Ιερά Σύνοδος

Η Ιερά Σύνοδος τον καταδίκασε ως «αρνητή της αμωμήτου ημών πίστεως και αντάρτην κατά της αγίας του Χριστού Εκκλησίας» και εξόρισε τον Καΐρη στο μοναστήρι της Αίγινας· από εκεί οδηγήθηκε στα κελιά του μοναστηριού της Ευαγγελίστριας στη Σκιάθο, όπου επί τέσσερις μήνες υπέμεινε τα πάνδεινα, και τελικά έφθασε στη Μονή του προφήτη Ηλία στη Σαντορίνη, όπου, όπως λέγεται, ο Καΐρης υπέστη ανείπωτες κακουχίες και εξευτελισμούς από τους θεοσεβείς μοναχούς…

Στη συνέχεια, ο Καΐρης καθαιρέθηκε και αποκόπηκε από τη χριστιανική Εκκλησία· ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη, στη Σύρο στη Μάλτας, στη Γαλλία, πρώτα στη Μασσαλία και μετά στο Παρίσι και κατέληξε στο Λονδίνο. Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 άνοιξε την πόρτα της Ελλάδας για τον Καΐρη, που επέστρεψε την επόμενη χρονιά. Και πάλι όμως οι εχθροί του δεν τον άφησαν ήσυχο· τον κυνήγησαν! Οι κατήγοροί του τον θεωρούσαν ως αιρετικό, που προσπαθούσε να εισαγάγει στην Ελλάδα «καινά δαιμόνια». Ο φανατικότερος των διωκτών του ήταν τότε ο λόγιος κληρικός Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων, του οποίου η προτομή βρίσκεται απέναντι από το ξενοδοχείο Χίλτον, στην λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας· του Καΐρη έχετε δει κάπου άγαλμα;

Ούτε νεκρό τον σεβάστηκαν!

Η Ιερά Σύνοδος τον κατηγόρησε για προσηλυτισμό και τον καταδίκασε σε φυλάκιση δύο ετών και δέκα ημερών.
Ο Θεόφιλος Καΐρης κλείστηκε στη φυλακή, όπου – όπως ήταν επόμενο λόγω της ηλικίας και της ασθένειάς του – λίγες ημέρες αργότερα, στις 10 Ιανουαρίου του 1853, πέθανε στη Λαζαρέττα της Σύρου, «σαν κοινός εγκληματίας». Μάλιστα δεν ικανοποιήθηκε η τελευταία επιθυμία του νεκρού, που – σύμφωνα με τον αδελφό του Δημήτριο – επιθυμούσε να ενταφιαστεί στον προαύλιο χώρο του Ορφανοτροφείου στην Άνδρο. Οι δεσμοφύλακές του τον έθαψαν γρήγορα σε μια τοποθεσία στον περίβολο του γειτονικού λοιμοκαθαρτηρίου, χωρίς θρησκευτική τελετή και δίχως να επιτραπεί στον αδελφό του να παραστεί στον ενταφιασμό.
Την επομένη της ταφής του, άθλιοι «πιστοί», καθοδηγούμενοι από μισαλλόδοξους ιερωμένους, ανέσκαψαν το μνήμα του, έβγαλαν έξω το σεπτό σκήνωμα του φιλοσόφου, του άνοιξαν με μαχαίρι την κοιλιά και τη γέμισαν ασβέστη, ώστε να καεί η «μολυσμένη» σορός του.

Μετά λίγες ημέρες κι έπειτα από προσφυγή των οικείων του, το Δικαστήριο του Αρείου Πάγου στην Αθήνα ακύρωσε την ποινή και αθώωσε τον Θεόφιλο Καΐρη. Ήταν όμως αργά και για τον ίδιο τον σοφό διδάσκαλο και για τον τόπο.
Και σήμερα, ακριβώς 170 χρόνια μετά, κάποιοι Νεοέλληνες επικαλούνται την αρχαία καταγωγή τους αναζητούν τις χαμένες τους ταυτότητες στα σκουπίδια του Σκοταδισμού τους…