Πολυτεχνείο 50 χρόνια μετά: Η αρνητική στάση της Αριστεράς για την κατάληψη, το «λάθος» που οδήγησε στην εξέγερση και το Έγκλημα Πολέμου που συντελέστηκε

Πολυτεχνείο 50 χρόνια μετά. Και τι να επαναφέρεις στα ψηλά ράφια της μνήμης πρώτα; Την αρνητική στάση των ΚΚΕ για την κατάληψη; Το «λάθος» που οδήγησε στην εξέγερση; Ή το Έγκλημα Πολέμου που συντελέστηκε; Οι νεκροί έχουν υπομονή αιώνια και περιμένουν να αφουγκραστούν της Ιστορίας την ετυμηγορία...

Είναι οι χρόνοι που φεύγουν ή η ζωή που τρέχει πίσω από τον ακίνητο χρόνο. Ό,τι και να ‘ναι, πέρασαν κιόλας 50 χρόνια! Εκεί… Πολυτεχνείο, και οι μνήμες όσων έζησαν την Φοιτητική Εξέγερση έχουν αρχίζει να πιάνουν μια νοτιά σαν τα τζάμια στα σπίτια μέσα, όταν έξω παγώνει. Κι εκεί έξω, έχει χιονίσει χρόνια 50…

«Από ένα λάθος, άρχισε η εξέγερση του Πολυτεχνείου», ειπώθηκε αβασάνιστα σε ραδιοφωνική εκπομπή του Β’ Προγράμματος.
Κι από ένα λάθος «έπεσε» το Τείχος του Βερολίνου! Όχι; Τι υπονοούσε η ραδιοφωνική παραγωγός με τη λέξη «λάθος»;
Στις 14 Νοεμβρίου, ακούστηκε κατά τη διάρκεια συνελεύσεων φοιτητών, ότι αστυνομικοί χτυπούν συναδέλφους τους έξω από το Πολυτεχνείο· γεγονός αναληθές. Πολλοί, τότε, από άλλες Σχολές, έσπευσαν να συνδράμουν τους φοιτητές που «ξυλοκοπούνταν» στην Πατησίων· μπήκαν στο Πολυτεχνείο και η Ιστορία και τα γεγονότα τους έπιασαν από τους ώμους και προχώρησαν ανοίγοντας δρόμους. Κάτι παρόμοιο είχε συμβεί το 1989 με αποτέλεσμα να γκρεμιστεί το Τείχος που χώριζε τον κόσμο σε ανατολικό έρεβος και δυτικό χαμόγελο... Τίποτα δεν γίνεται από λάθος ή τυχαία!

Έτσι μπήκαν στο Πολυτεχνείο οι φοιτητές

Ο δημοσιογράφος Σταύρος Λυγερός- φοιτητής της Φυσικομαθηματικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου- στο (άρτι αφιχθέν στα βιβλιοπωλεία) βιβλίο του: «Η εξέγερση του Πολυτεχνείου – Μια ξεχασμένη κατάθεση» εκδόσεις Πατάκη, γράφει: «Την Τετάρτη 14 Νοεμβρίου του 1973, πραγματοποιήθηκε παμφοιτητική συγκέντρωση στη Νομική, (πρόεδρος η Ιωάννα Καρυστιάνη), με την ευκαιρία της επιστροφής των στρατευμένων φοιτητών. Την ίδια ημέρα στο πολυτεχνείο γίνονταν συνελεύσεις με θέμα τις φοιτητικές εκλογές. Τα μέτρα του Σιφναίου είχαν δημιουργήσει εντάσεις στους κόλπους του φοιτητικού κινήματος, το οποίο στη μεγάλη του πλειονότητα είχε υιοθετήσει εχθρική στάση απέναντι στο πείραμα Μαρκεζίνη… Η παρουσία της αστυνομίας έξω από το πολυτεχνείο προκαλούσε την αντίδραση των συγκεντρωμένων φοιτητών, πολλοί από τους οποίους άρχισαν τις αποδοκιμασίες.

»Γύρω στη μία το μεσημέρι της Τετάρτης, έφθασε η πληροφορία στους Γιώργο Γαβριήλ, Διονύση Μαυρογένη και Σταύρο Λυγερό (μέλη της Επιτροπης Αγωνα της Φυσικομαθηματικής), που βρίσκονταν ψηλά στις σκάλες της Νομικής, ότι στο Πολυτεχνείο η αστυνομία βιαιοπραγεί εναντίον των εκεί φοιτητών. Τότε, ο Γιώργος Γαβριήλ πήρε το λόγο και πρότεινε στους συγκεντρωμένους να πραγματοποιήσουν διαδήλωση προς το Πολυτεχνείο. Τα στελέχη της αντιΕΦΕΕ και του “Ρήγα” αντέδρασαν και αρνήθηκαν να ακολουθήσουν. Έτσι, 1000 - 1500 φοιτητές έφτασαν στο Πολυτεχνείο, όπου δέχτηκαν επίθεση από την αστυνομία και παρακρατικούς με αποτέλεσμα οι μισοί περίπου διαδηλωτές να προλάβουν να εισέλθουν στο Πολυτεχνείο ενώ οι υπόλοιποι να απωθηθούν στους γύρω δρόμους.

»Η κατάληψη του Πολυτεχνείου, στις 14 Νοέμβρη 1973 από μια σχετικά μικρή ομάδα φοιτητών πραγματοποιήθηκε παρά την αρχική αντίθεση του ΚΚΕ και του τότε ΚΚΕ Εσωτερικού. Το γεγονός ότι εκείνη η κατάληψη- με τη βοήθεια και του ραδιοσταθμού “Εδώ Πολυτεχνείο”- μετεξελίχθηκε σε δύο ημέρες σε λαϊκή εξέγερση, αποδεικνύει ότι το αντιδικτατορικό αίσθημα είχε πλέον ωριμάσει και αναζητούσε την ευκαιρία να εκδηλωθεί. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια.

Το ΚΚΕ είχε επιχειρήσει να διαλύσει την κατάληψη

»Η λαϊκή εκείνη εξέγερση ήταν κυριολεκτικά αυθόρμητη. Όσο δε για τις οργανωμένες δυνάμεις της παραδοσιακής Αριστεράς (τα παράνομα τότε ΚΚΕ και ΚΚΕ Εσωτ.) όπως προανέφερα, είχαν εξαρχής αντιμετωπίσει την κατάληψη του Πολυτεχνείου αρνητικά και μάλιστα είχαν επιχειρήσει να τη διαλύσουν. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου κέρδισε κεντρική θέση στη σύγχρονη ελληνική ιστορία επειδή ήταν μια αυθόρμητη- χωρίς την παραμικρή κομματική καθοδήγηση- εξέγερση εναντίον της δικτατορίας για ελευθερία και δημοκρατία. Η εξέγερση του Νοέμβρη είναι αυτή που άνοιξε τον δρόμο για τη Μεταπολίτευση, έστω και αν τον ρόλο καταλύτη έπαιξε η τραγωδία της Κύπρου. Με αυτή την έννοια, ναι, το Πολυτεχνείο είναι ο ιδρυτικός “μύθος” του δημοκρατικού πολιτεύματος που με τα καλά και τα κακά του έχουμε αδιαλείπτως για σχεδόν μισό αιώνα.

»Η εξέγερση του Πολυτεχνείου, δεν ανέτρεψε το δικτατορικό καθεστώς, αλλά το απονομιμοποίησε πλήρως πολιτικά. Όπως μας διδάσκει η Ιστορία, κανένα καθεστώς πλήρως απονομιμοποιημένο πολιτικά δεν έχει μακροημερεύσει. Αυτό που έκανε το Πολυτεχνείο ήταν να θέσει τη δικτατορία σε τροχιά κατάρρευσης. Και η κατάρρευση επήλθε όταν- με αφορμή το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου- οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο».

Αυτά σημειώνει ο Σταύρος Λυγερός στο σημαντικό βιβλίο που- ας μας επιτραπεί η λέξη- συμπληρώνει το δίτομο έργο του, του 1977: «Φοιτητικό κίνημα και ταξική πάλη στην Ελλάδα – Από τις προσφυγές στα πρωτοδικεία στην εξέγερση του Πολυτεχνείου».

«Μάθημα Πολιτικής και Ηθικής»

Στο Προοίμιο του, ο Σταύρος Λυγερός τονίζει: «Η εξέγερση ήταν μία συλλογική εκτόξευση στον ουρανό της ανιδιοτέλειας, ένας πρωτοφανής οργασμός δημιουργίας, μια έμπρακτη υπέρβαση της αλλοτρίωσης και το ουσιαστικότερο μάθημα Πολιτικής και Ηθικής που θα μπορούσε να πάρει μια γενιά. Στις τρεις εκείνες ημέρες του Νοέμβρη, ο χρόνος απόκτησε μια αφάνταστη πυκνότητα, ενηλικιώνοντας ανήλικους και ενήλικες»! Σαφής και αναντίρρητα ουσιώδης λόγος!

Και πάμε σε ένα άλλο βιβλίο που εκδόθηκε τούτες τις ημέρες και έχει επιμεληθεί από τον Ιερώνυμο Λύκαρη (συγγραφέα στυνομικών ιστοριών μέχρι πρόσφατα): «Πολυτεχνείο 1973 – Το αίμα το αδικαίωτο ποτέ δεν ησυχάζει» εκδόσεις Καστανιώτη.

Στο οπισθόφυλλο ξεκαθαρίζεται το περιεχόμενο του βιβλίου: «Πολυτεχνείο 1973. Πενήντα χρόνια μετά, 23 συγγενείς νεκρών, 133 τραυματίες, 2 συγγενείς τραυματιών και 25 αυτόπτες μάρτυρες δολοφονιών και τραυματισμών παίρνουν ξανά το λόγο. Οι ξεχασμένες καταθέσεις τους στα δικαστήρια ζωντανεύουν το μεγαλείο της εξέγερσης».

«Το χρονικό ενός εγκλήματος πολέμου»

Στο Επίμετρο, που υπογράφει η Μαριάννα Τζιαντζή, Αρχιτέκτων του ΕΜΠ -συγγραφέας που είχε λάβει μέρος στον αντιδικτατορικό αγώνα και στην εξέγερση του Πολυτεχνείου- συνοψίζεται ο σκοπός και τα μηνύματα του βιβλίου: «Το Πολυτεχνείο δεν είναι μια ήπειρος προς ανακάλυψη. Ούτε είναι η βυθισμένη και χαμένη Ατλαντίδα. Έχουν γραφτεί γι’ αυτό πολλά και σοβαρά, όμως πολλά μένει ακόμα να ειπωθούν, να ερευνηθούν με επιστημονικούς, ιστορικούς όρους και κυρίως να συσχετιστούν τα είδη ειπωμένα και γραμμένα. Αυτή τη συσχέτιση επιχειρεί ο Ιερώνυμος Λύκαρης στο Αίμα το αδικαίωτο… σε ένα βιβλίο-χρονικό των κατά συρροή φόνων και των φονικών επιθέσεων. Πρόκειται για το χρονικό ενός εγκλήματος πολέμου και ταυτόχρονα μια πολυπρόσωπη αφήγηση, ένα θρυμματισμένο έπος χωρίς κεντρικό ήρωα αλλά με πολλούς πρωταγωνιστές».

Και στην εισαγωγή του ο συγγραφέας-επιμελητής αρχινά δίχως περισπασμούς: «Έγκλημα πολέμου. Με αυτές τις δυο λέξεις θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η αιματηρή καταστολή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου από την αστυνομία και το στρατό. Έγκλημα Πολέμου και μάλιστα ατιμώρητο. Στόχος της πολεμικής επιχείρησης δεν ήταν μόνο οι έγκλειστοι του Πολυτεχνείου- κάτι που παραστατικά εκφράστηκε και με την εισβολή του τανκ- αλλά και η τρομοκράτηση του άμαχου πληθυσμού, όχι μόνο των διαδηλωτών αλλά και των ανύποπτων πολιτών. Η αιματηρή καταστολή της εξέγερσης από τις αστυνομικές δυνάμεις και τον στρατό έχει χαρακτηριστικά ατιμώρητων καθεστωτικών εγκλημάτων πολέμου: σκόπιμη επίθεση με στόχο τη δολοφονία και τον τραυματισμό άοπλων εξεγερμένων αλλά και ανθρώπων που βρέθηκαν συμπτωματικά στα πεδία της δολοφονικής δράσης τους, κατάφωρη παράβαση των διεθνών συνθηκών για τους τραυματίες (πολλοί από τους οποίους κινδύνευσαν να χάσουν τη ζωή τους) και τους συλληφθέντες (αιχμαλώτους) που ξυλοκοπήθηκαν και στη συνέχεια βασανίστηκαν κτηνωδώς, ιδιαίτερα όσοι και όσες ήταν γνωστοί για την αντιδικτατορική δράση τους και το ρόλο που έπαιξαν στην εξέγερση.

»Από τις πρώτες βραδινές ώρες της 16. 11.1973 μέχρι και τις πρωινές ώρες και τις πρώτες απογευματινές ώρες του Σαββάτου η μεγάλη πλειονότητα των ιδιαζόντως ειδεχθών και κατά συρροή άνανδρων εγκλημάτων, διαπράχθηκε από τη φρουρά του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως στους γύρω από το υπουργείο δρόμους και στο Ρυθμιστικό Κέντρο Διαλογής Ασθενών (Ρυθμιστικό), όπου μεταφέρθηκε ο κύριος όγκος των τραυματιών, οι οποίοι είτε παρέμειναν εκεί για νοσηλεία είτε διακομίστηκαν σε άλλα νοσοκομεία και κλινικές. Από νωρίς το πρωί του Σαββάτου, και μάλιστα πριν από την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου, μέχρι τις πρώτες απογευματινές ώρες της Κυριακής στο αιματοκύλισμα πρωτοστατεί ο στρατός συνεπικουρούμενος από την αστυνομία».

«Η ανθρώπινη βαρβαρότης έδειξε το αληθές προσωπείον της»

Και συνεχίζει πιο κάτω ο συγγραφέας: «Οι καταθέσεις των περισσοτέρων τραυματιών που είχαν την ατυχία να μεταφερθούν στο Ρυθμιστικό (λόγω του ρόλου του ως κέντρου διαλογής), αλλά και από τα όσα κατέθεσαν συγγενείς νεκρών και τραυματιών και αυτόπτες μάρτυρες, που μετέφεραν οι συνόδευσαν εκεί τραυματίες, επιβεβαιώνουν πλήρως τις συγκλονιστικές διαπιστώσεις του προανακριτικού πορίσματος του εισαγγελέα Δημητρίου Τσεβά: “Ότε όμως ήρχισεν η διακομιδή των πρώτων τραυματιών, εις το Ρυθμιστικόν Κέντρο Αθηνών ή ανθρώπινη βαρβαρότης έδειξε το αληθές προσωπείον της, ημαύρωσε και διέσυρε πάσαν έννοιαν φιλαλληλίας και ανθρωπισμού. Οι τραυματίαι δεν απετέλουν εκεί αντικείμενον περιθάλψεως και μερίμνης, αλλά στόχον καννιβαλικών εκδηλώσεων εκ μέρους ευάριθμων, εκ των αυτόθι υπηρεσιακώς ευρισκομένων αστυνομικών υπαλλήλων, υπό τας ευλογίας και παροτρύνσεις του τότε διοικητικού διευθυντού του νοσοκομείου, όστις κραδαίνων παρανόμως περίστροφον, υβρίζων και απειλών και βλασφημών, περιεφέρετο εις τους χώρους του Νοσοκομείου ενσπείρων τον τρόμον (οράτε και κατάθεσιν του ιδίου). Υβρίζοντο αναιδώς και εκακοποιούντο βαναύσως ου μόνον οι τραυματίαι αλλά και οι συνοδοί των. Και υπήρξαν πολλαί περιπτώσεις βαρύτατων τραυματισμών ακόμα υπό των «γενναίων» αυτών αστυνομικών προκληθέντων”.

Θαύμα πως δεν έμεινε παράλυτη

Διαβάζουμε μία από τις καταθέσεις αυτοπτών μαρτύρων στις δίκες που ακολούθησαν.
Ώρα 03:00 Εισβολή τανκ-πύλη Πολυτεχνείου.

Η Καλλιόπη (Πέπη) Ρηγοπούλου, 23 ετών, γεννημένη στην Αθήνα, χημικός, συμμετείχε στην εξέγερση από την πρώτη μέρα.
Κατά τις 02:00 περίπου έφτασαν μπροστά από το Πολυτεχνείο δύο τανκς και δύο τεθωρακισμένα ακόμα γεμάτα πάνοπλους στρατιώτες. Τα πυροβόλα το ταξί ήταν στραμμένα καταπάνω στους φοιτητές. Άρχισαν αμέσως τα συνθήματα «Μη μας χτυπάτε αδέλφια μας φαντάροι». Δεν πίστευαν ότι θα τους χτυπούσαν. Από τους μόνιμους αξιωματικούς δεν είχαν αυτή την απαίτηση. Την είχαν όμως από τους στρατιώτες.

»Στις 02:30, ένας αξιωματικός του στρατού, που πρέπει να ανήκε στα τεθωρακισμένα, ήρθε στην πύλη, τους είπε με έναν τηλεβόα να αδειάσουν το Πολυτεχνείο και τους υποσχέθηκε ότι δεν θα τους χτυπούσαν ούτε ο στρατός ούτε η αστυνομία. Όπως έμαθε αργότερα, ο φοιτητής Κυριάκος Σταμέλος βγήκε έξω και φώναζε και αυτός με τον τηλεβόα να εγκαταλείψουν τον χώρο του Πολυτεχνείου. Φοβόταν! Είχε τη γνώμη ότι δεν έπρεπε να βγουν, γιατί πίστευε ότι θα ήταν πιο ασφαλής μέσα στο Πολυτεχνείο και ότι δεν θα καταπατούσαν το πανεπιστημιακό άσυλο. Ενώ συνέβαιναν αυτά και συνεχίζονταν οι συζητήσεις, πριν καλά καλά το καταλάβουν όσοι ήταν εκεί μπροστά είδαν ξαφνικά το τανκ να κινείται.

»Εκείνη φορούσε ένα κόκκινο πουλόβερ και ήταν ορατή από τους προβολείς του τανκ. Στεκόταν όρθια με το ένα πόδι στα κάγκελα της πύλης και με το άλλο στον προφυλακτήρα του αυτοκινήτου, που βρίσκονταν 30 με 40 εκατοστά από την πύλη (η Μερσεντές του Πρύτανη). Ενώ έβλεπε το τανκ να έρχεται καταπάνω της με τους προβολείς αναμμένους φώναξε το σύνθημα για τελευταία φορά και προσπάθησε να φύγει. Πριν προλάβει να απομακρυνθεί, ένιωσε μια δύναμη να τη ρίχνει κάτω με ένα τρομερό χτύπημα και να τη σέρνει δύο τουλάχιστον μέτρα. Ευτυχώς που τα παπούτσια της ήταν ανοιχτά και βγήκαν απ’ τα πόδια της, αλλιώς θα της κόβονταν τα πόδια.

»Την ίδια στιγμή θυμάται δύο ανθρώπους να τη σέρνουν μακριά, να τη σηκώνουν και να τρέχουν. Αυτοί της έσωσαν τη ζωή. Αλλιώς θα την ποδοπατούσαν και θα τη σκότωναν οι στρατιώτες που ακολούθησαν το άρμα, ουρλιάζοντας: «αναρχικοί, κομμουνιστές» και άλλες τέτοιες ηλιθιότητες.

Οι δύο άνθρωποι που τη σήκωσαν από κάτω, και που δεν τους ήξερε ακόμα όταν κατέθετε, τη μετέφεραν στο πρόχειρο ιατρείο στο κτίριο της Αρχιτεκτονικής όπου της πρόσφεραν τις πρώτες βοήθειες. Το ένα από τα τρία κατάγματα που υπέστη ήταν τέτοιο που το πόδι της έφευγε από τη θέση του και κάθε φορά που προσπαθούσε να το βάλει μέσα πονούσε φοβερά. Συνολικά υπέστη ένα συντριπτικό κάταγμα στα σφυρά, ένα επιπεπλεγμένο (σε αυτά τα κατάγματα, εκτός από το κόκκαλο, σπάει και το δέρμα και προκαλεί τη φοβερή αιμορραγία) και ένα απλό κάταγμα. Χτύπησε και στη σπονδυλική στήλη και είναι θαύμα πως δεν έμεινε παράλυτη».

Για επίλογο; Λίγες αράδες γραμμένες από την Μαρία Δαμανακή (στο ένθετο αφιέρωμα της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ-2007- για τα 40 χρόνια από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967), πρώην πρόεδρο του Συνασπισμού, βουλευτή του Κ.Κ.Ε. και του ΠΑ.ΣΟ.Κ.. Την εποχή του «Πολυτεχνείου», η Μαρία Δαμανάκη  ήταν μέλος της Κ.Ν.Ε. και υπήρξε μία από τις φωνές του ραδιοφωνικού σταθμό του Πολυτεχνείου: «Η γενιά μου ήταν τυχερή. Ζήσαμε τα κατάλληλα πράγματα την κατάλληλη εποχή... Η ισορροπία είναι ακόμα και τώρα διαρκής στόχος. Σκέφτομαι, 40 χρόνια μετά, πόσο πιο δύσκολα είναι τα πράγματα και οι επιλογές για τους σημερινούς νέους. Το άσπρο χάνεται μέσα στα χρώματα. Το απόλυτο είναι παρελθόν και η πίστη τόσο δύσκολη! Παιδιά κουράγιο, θα βρείτε μόνοι σας τους δρόμους».

Ακόμα, 50 χρόνια μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, αυτοί οι δρόμοι που ευαγγελιζόταν η Μαρία Δαμανάκη, παραμένουν σισύφειοι…