Το διαβόητο Πείραμα Rosenhan: Πώς τινάχτηκε στον αέρα το οικοδόμημα της ψυχιατρικής και της θεραπείας σε ψυχιατρεία – Αβάσιμες διαγνώσεις και θεραπείες

Ήταν το διαβόητο Πείραμα Rosenhan, που διεξήχθη για να προσδιοριστεί η εγκυρότητα μιας ψυχιατρικής διάγνωσης στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Αποτέλεσμα; Τινάχτηκε στον αέρα το οικοδόμημα της ψυχιατρικής και της θεραπείας σε ψυχιατρεία. Διαπιστώθηκαν αάσιμες διαγνώσεις και θεραπείες!

Προκάλεσε αίσθηση η είδηση που δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα για τη νοσηλεία του ηθοποιού Σταμάτη Γαρδέλη σε ψυχιατρική κλινική. Και θυμηθήκαμε μια παλιά ιστορία που έχει να κάνει με ψυχιάτρους και ψυχιατρέια...

Το άρθρο υπό τον τίτλο: «On Being Sane insane Places» (σε ελεύθερη μετάφραση: Το να είσαι Λογικός σε Παράλογα Μέρη) δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Science» (ένα από τα κορυφαία επιστημονικά περιοδικά στον κόσμο) το 1973, και το υπέγραφε ο ψυχολόγος - καθηγητής Νομικής και Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ Ντέιβιντ Ρόσενχαμ (David Rosenhan). Στο άρθρο εκείνο, ο καθηγητής επέκρινε έντονα τα ψυχιατρεία και τη θεραπεία που λάμβαναν οι ασθενείς τους, αλλά κυρίως επέκρινε την αξιοπιστία των ψυχιατρικών διαγνώσεων.

Η θεωρία του βασίστηκε σε έρευνα που διεξήχθη από τον ίδιο και άλλους επτά ανθρώπους που δέχτηκαν να πάρουν μέρος στο πείραμα και που λειτούργησαν υποκρινόμενοι τους ασθενείς σε διάφορα νοσοκομεία των ΗΠΑ, στα οποία όλοι τους διαγνώστηκαν με σοβαρές ή ελαφρές ψυχιατρικές διαταραχές. Για να εισαχθούν στα νοσοκομεία οι ψευδοασθενείς προφασίστηκαν ότι άκουγαν φωνές.

Το πείραμα συνίστατο στο να ενεργούν απόλυτα φυσιολογικά οι συμμετέχοντες μετά την εισαγωγή τους στο νοσοκομείο. Ακόμα κι έτσι, όπως κατέγραψαν και υποστήριξαν εξακολουθούσαν να θεωρούνται ως ψυχικά ασθενείς από το ιατρικό προσωπικό. Οι ψευδοασθενείς γρήγορα ενημέρωσαν τους θεράποντες ιατρούς τους, ότι ένοιωθαν περίφημα και ότι οι παραισθήσεις τους είχαν εξαφανιστεί· οι γιατροί, όμως, αγνόησαν τις επισημάνσεις των «ασθενών» και εξακολούθησαν να τους δίνουν αντιψυχωσικά φάρμακα.

Ουδείς τους έδωσε σημασία!

Παρόλο που οι ψευδοασθενείς ισχυρίζονταν ότι ένιωθαν φυσιολογικά- πετούσαν τα φάρμακα στην τουαλέτα- και ενεργούσαν με ήρεμο, ορθολογικό τρόπο, καταγράφοντας μάλιστα τις παρατηρήσεις τους σε σημειωματάριο, για τους νοσηλευτές και τους γιατρούς εξακολουθούσαν να είναι ασθενείς και αντιμετωπίζονταν αναλόγως.

Αντί το νοσηλευτικό προσωπικό να ερευνήσει την υπόθεση, ουδείς θεώρησε τη συμπεριφορά των δήθεν ασθενών ως φυσιολογική, γιατί το στερεότυπο ήταν πως πίσω από τους τοίχους ενός ψυχιατρείου, οι μόνοι λογικοί είναι οι εργαζόμενοι!
Μάλιστα σε κάποια περίπτωση, ένας από τους νοσηλευτές θεώρησε την καταγραφή σημειώσεων ως παθολογική συμπεριφορά, ενώ οι πραγματικοί ασθενείς δεν ένοιωθαν άνετα γύρω από τους «συγγραφείς» και μάλιστα υποστήριζαν ότι πρέπει να είναι κάτι σαν δημοσιογράφοι....

Η διάρκεια παραμονής των δήθεν ασθενών στα νοσοκομεία κυμαινόταν από 7 μέχρι και 52 ημέρες, με μέσο όρο νοσηλείας τις 19 ημέρες. Κάθε ένας από τους ψευδοασθενείς είχε προφασιστεί ότι παρουσίαζε ακριβώς τα ίδια συμπτώματα, δηλαδή το να ακούει φωνές του ίδιου φύλου με το δικό του. Αν και δεν ξεκαθάριζαν τι ακριβώς άκουγαν, υποστήριζαν ότι αντιλαμβάνονταν λέξεις όπως «χτύπημα», «κούφιο» και «άδειο». Οι λέξεις είχαν επιλεγεί προσεκτικά έτσι ώστε οι ψυχίατροι να μπορέσουν να αναλύσουν την κατάσταση του ασθενούς ως υπαρξιακή κρίση, όμως κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Μπορεί όλοι τους να υποστήριξαν ότι παρουσίαζαν τα ίδια συμπτώματα, αλλά η διάγνωσή των γιατρών τους διέφερε και είχε να κάνει από σχιζοφρένεια έως και μανιοκαταθλιπτική ψύχωση.

Απάνθρωπη μεταχείριση και κακοποίηση

Ο καθηγητής Ρόσενχαν είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι ψυχικές ασθένειες εκλαμβάνονται ως ανίατες καταστάσεις που καθορίζουν τη ζωή του ατόμου. Οι ψευδοασθενείς ανέφεραν, μετά το εξιτήριό τους από τα κέντρα νοσηλείας, ότι οι υπέστησαν απάνθρωπη μεταχείριση και συχνά κακοποιήθηκαν λεκτικά και σωματικά από κάποιους νοσηλευτές.

Το πείραμα εκείνο εξέθεσε τα νοσοκομεία και τις ιατρικές διαγνώσεις· αποτέλεσμα: μια από τις διοικήσεις των νοσοκομείων εθίγη και προκάλεσε τον Ρόσενχαν να στείλει περισσότερους ψευδοασθενείς στις εγκαταστάσεις του, υποστηρίζοντας ότι αυτή τη φορά το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό θα μπορούσε να τους αποκαλύψει. Τις επόμενες εβδομάδες, εκείνο το νοσοκομείο δέχθηκε 193 νέους ασθενείς, 41 από τους οποίους αναγνωρίστηκαν ως «ψευδοασθενείς», κυρίως από μέλη του νοσηλευτικού προσωπικού αλλά και από τουλάχιστον έναν ψυχίατρο. Η διοίκηση του νοσοκομείου θριαμβολόγησε, όμως υπήρχε ένα σοβαρό πρόβλημα: ο Ρόσενχαν δεν είχε στείλει ούτε έναν ψευδοασθενή στο νοσοκομείο εκείνη την περίοδο!

Έχουν διεξαχθεί και άλλα πειράματα από διαφορετικούς τύπους επιστημόνων για τη διερεύνηση των αντιλήψεων των ψυχολόγων και των ψυχιάτρων και για την αποκάλυψη της κακής πρακτικής που υφίσταται σε πολλά ψυχιατρικά ιδρύματα.
Ένα παράδειγμα, που πήρε έκταση όταν δημοσιοποιήθηκε ήταν η υπόθεση της ερευνήτριας δημοσιογράφου Νέλι Μπλάι (Nellie Bly), η οποία προσποιήθηκε ότι έπασχε από ψυχική νόσο, κάτι που της άνοιξε την πόρτα για να εισαχθεί σε ψυχιατρική κλινική, στις αρχές του 20ου αιώνα. Το ρεπορτάζ της, αποκάλυψε άθλιες συνθήκες μέσα στο νοσοκομείο και φρικτή μεταχείριση των ασθενών από το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό.

Ένα άλλο ενδιαφέρον πείραμα διεξήχθη από τον αμερικανό ψυχολόγο και συγγραφέα Μόρις Τέμερλιν (Maurice K. Temerlin) το 1968, ο οποίος χώρισε στα δύο μια ομάδα ψυχιάτρων για να παρατηρήσουν έναν ηθοποιό που ερμήνευε έναν χαρακτήρα χωρίς ψυχικά προβλήματα. Προτάθηκε σε μία από τις δύο ομάδες ότι ο ηθοποιός φαινόταν «νευρωτικός αλλά στην πραγματικότητα ήταν αρκετά ψυχωτικός», ενώ στην άλλη ομάδα δεν είπαν τίποτα. Στο τέλος, περισσότεροι από τους μισούς της πρώτης ομάδας διέγνωσαν ότι ο ηθοποιός έπασχε από σχιζοφρένεια, ενώ η άλλη ομάδα διέγνωσε ότι δεν διαπίστωσαν τίποτα το ασυνήθιστο στον ηθοποιό.

Αντιδράσεις της επιστημονικής κοινότητας

Το Πείραμα Ρόσενχαμ προκάλεσε- όπως ήταν φυσικό- αντιδράσεις. Κορυφαίοι ψυχίατροι υπερασπίστηκαν την ειδικότητά τους, υποστηρίζοντας ότι η ψυχιατρική διάγνωση βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αναφορά του ασθενούς ή των οικείων του για την συμπεριφορά του, συνεπώς ένα ψέμα μπορεί να τους αποπροσανατολίσει· πατώντας πάνω σε αυτό το σκεπτικό, ο ψυχίατρος Ρόμπερτ Σπίτζερ αντέκρουσε το Πείραμα Ρόσενχαμ το 1975: «Αν έπινα ένα λίτρο αίμα και, κρύβοντας αυτό που είχα κάνει, κατέφθανα στα Επείγοντα οποιουδήποτε νοσοκομείου κάνοντας εμετούς με έντονο αίμα, η συμπεριφορά του γιατρών και προσωπικού θα ήταν προβλέψιμη: θα κατέληγαν στη διάγνωση και θα με αντιμετώπιζαν ότι πάσχω από αιμορραγικό πεπτικό έλκος».

Το 2019 στο βιβλίο της «The Great Pretender » η συγγραφέας Σουζάνα Καχάλαν αμφισβήτησε την ακρίβεια και την εγκυρότητα του Πειράματος Ρόσενχαμ κάτι που υπερασπίστηκε στο επιστημονικό περιοδικό «History of Psychiatry» τον περασμένο Φεβρουάριο, το 2023 δηλαδή, ο Άντριου Σουλ, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Σαν Ντιέγκο. Ό,τι και να έγινε, το Πείραμα Ρόσενχαμ ανέτρεψε πολλά στερεότυπα στην Ψυχιατρική και προκάλεσε και ακόμα προκαλεί πλήθος αμφισβητήσεων.