Όταν πλησίασε το τέλος του κόσμου: ένα φυσικό φαινόμενο στις αρχές του 20ου αιώνα προκάλεσε πανικό στη Γη και ασυγκράτητη κινδυνολογία

Το τέλος του κόσμου πλησιάζει… Από το Ημερολόγιο των Μάγια μέχρι τον ουρανό που ερχόταν με φόρα στα κεφάλια του Αστερίξ και του Οβελίξ, κάθε χρονιά είναι η τελευταία του κόσμου… Κάποιοι αρέσκονται στην καταστροφολογία. Η κλιματική κρίση, είναι εδώ και χρόνια το αδιαφιλονίκητο επιχείρημα για τη συντέλεια του κόσμου, όμως…

Όμως κάποιες φορές το «τέλος του κόσμου», όπως τον ξέραμε, έφτασε κοντά, πολύ κοντά, από πράξεις ανθρώπων και γεγονότα που έκαναν τη Γη να σταματήσει να γυρίζει… Ας θυμηθούμε όμως ένα μόνο από εκείνα τα φυσικά φαινόμενα που προοιώνιζαν το τέλος της ζωής στη Γη, αλλά τελικά αποδείχτηκε πομφόλυγα.

Ο Κομήτης του Χάλεϊ προκάλεσε γοητεία, αλλά και τρόμο στους πρώτους παρατηρητές του. Ο ουράνιος επισκέπτης θεωρούνταν συχνά ως κακός οιωνός και συνδέθηκε με πολλά δεινά, από τον θάνατο βασιλιάδων έως μεγάλες φυσικές καταστροφές. Ο ιστορικός Φλάβιος Ιώσηπος περιέγραψε τον κομήτη του 66 μ.Χ. ως «Άστρο που μοιάζει με σπαθί» και τον θεώρησε ως προμήνυμα της καταστροφής της Ιερουσαλήμ από τους Ρωμαίους. Αρκετούς αιώνες αργότερα, ο κομήτης, που έγινε ορατός στη Γη το 451, θεωρήθηκε ότι σηματοδοτούσε την ήττα του Αττίλα στη μάχη των πεδιάδων της Καταλονίας.

Σε ένα άρθρο τους, το 2010 στο «Journal of Cosmology», οι ερευνητές Ντάνιελ Γκράχαμ και Έρικ Χιντζ, ισχυρίστηκαν ότι ένα από τα πρώτα γνωστά περάσματα του Κομήτη του Χάλεϊ μπορεί να συνέβη γύρω στο 466 π.Χ. στον ουρανό πάνω από την Ελλάδα. Οι αρχαίες μαρτυρίες του περιστατικού επικεντρώνονται κυρίως σε έναν αρκετά μεγάλο μετεωρίτη που προσγειώθηκε στον Ελλήσποντο, αλλά σημειώνουν ότι το χτύπημα στη Γη συνοδεύτηκε από ένα «τεράστιο πύρινο σώμα» που ήταν ορατό στον ουρανό επί 75 ημέρες. Σύμφωνα με τους Γκράχαμ και Χιντζ: Είναι πιθανό ο κομήτης που είδαν οι Έλληνες να ήταν αυτός του Χάλεϊ.

Μία από τις πιο διάσημες αναφορές, που κάνουν λόγο για τον Κομήτη, βρίσκεται στην Κίνα στα «Records of the Grand Historian» της δυναστείας των Χαν, η οποία περιγράφει ένα «άστρο με ουρά σκούπας» που εμφανίστηκε στον ουρανό το 240 π.Χ. Άλλες πιο παλιές θεάσεις προήλθαν από τους Βαβυλώνιους, οι οποίοι κατέγραψαν σε πήλινες πλάκες το 164 π.Χ. και 87 π.Χ. διελεύσεις του Κομήτη και από τους Ρωμαίους, που έκαναν αναφορά σε αυτόν το 12 π.Χ.

Το 837, εν τω μεταξύ, ο αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Λουδοβίκος ο Ευσεβής φοβόταν ότι ο κομήτης ήταν μήνυμα της πτώσης του και προσπάθησε να εξορκίσει την επιρροή του με νηστεία, προσευχή και ελεημοσύνη για τους φτωχούς!

Την πλήρωσαν οι Βρετανοί...

Η εμφάνισή του Κομήτη κάθε 75-79 χρόνια έχει συμπέσει με ιδιαίτερα ιστορικά γεγονότα, όπως το 1066 όταν οι Νορμανδοί υπό τις διαταγές του Γουλιέλμου του Κατακτητή προέλασαν  στη Βρετανία. Σύμφωνα με το «Anglo-Saxon Chronicle», τους μήνες πριν ο Γουλιέλμος ο Κατακτητής σαλπάρει για την Αγγλία, «ένα σημάδι που δεν είχαν ξαναδεί οι άνθρωποι φάνηκε στους ουρανούς». Οι σύγχρονοι παρατηρητές θεώρησαν το «αστέρι με τη χαίτη» ως κακό οιωνό για τον άγγλο βασιλιά Χάρολντ Β' και η προφητεία εκπληρώθηκε αργότερα όταν ο Γουλιέλμος τον νίκησε και τον σκότωσε στη Μάχη του Χέιστινγκς.

Την εποχή τις «καταιγίδας» του Τζένκινς Χαν και των ασταμάτητων Μογγόλων του, εκεί κάπου στο 1222, στον ουρανό εμφανίστηκε ο διάσημος Κομήτης και πολλοί ιστορικοί χρεώνουν στον ουράνιο επισκέπτη την απόφασή του Μογγόλου στρατηλάτη να επεκτείνει την Αυτοκρατορία του στην Ευρώπη. 

Το 1910 πλησίασε το τέλος του κόσμου...

Το 1910 οι αστρονόμοι περίμεναν να εμφανιστεί ο Κομήτης του Χάλεϊ πλέον- αφού από το 1682 είχε πάρει το όνομα του βρετανού μαθηματικού και αστρονόμου Έντμουντ Χάλεϊ- και μάλιστα υπολόγιζαν το πόσο κοντά θα περνούσε από τη Γη. Τον Ιανουάριο εκείνης της χρονιάς, με το έμπα του 1910, ένας κομήτης, εντελώς απροσδόκητα, εμφανίστηκε στον ουρανό, γεγονός που συνέπεσε με καταστροφικές πλημμύρες στο Παρίσι. Εκείνος ο κομήτης ήταν αρκετά μεγάλος σε μέγεθος και φωτεινός μέχρι που ήταν ορατός ακόμα και κατά τη διάρκεια της ημέρας· η απροσδόκητη εμφάνιση εκείνου του κομήτης και οι καταστροφικές πλημμύρες του Παρισιού προκάλεσαν προβλέψεις για το τέλος του κόσμου, οι οποίες ενισχύθηκαν περισσότερο όταν εμφανίστηκε ο αναμενόμενος Κομήτης του Χάλεϊ τον Μάιο, μετά από δεκάδες καταστροφικές χιονοστιβάδες που είχαν προκληθεί στον Καναδά τον Απρίλιο.

Τότε, το 1910, εφαρμόστηκε η φασματοσκοπική ανάλυση της ουράς του Κομήτη και μια έρευνα αποκάλυψε ότι το κυανογόνο ήταν ένα από τα συστατικά της. Το κυανογόνο είναι ένα άκρως τοξικό αέριο. Υπολογίστηκε επίσης ότι η Γη θα περνούσε πάρα πολύ κοντά από την ουρά του Κομήτη κατά την τρίτη εβδομάδα του Μαΐου. Καθώς πολλές περιοχές σε όλο τον κόσμο πάλευαν με τις επιπτώσεις των πλημμυρών, των χιονοστιβάδων και άλλων καταστροφών, που είχε προκαλέσει ο βαρύς χειμώνας, ένας Γάλλος αστρονόμος και συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας, Καμίγ Φλαμαριόν, προέβλεψε την απόλυτη καταστροφή. Σύμφωνα με τον ευφάνταστο μυθιστοριογράφο, όταν η Γη θα περνούσε από την ουρά του Κομήτη, το τοξικό αέριο θα διέτρεχε την ατμόσφαιρα και κάθε μόριο ζωής θα εξαφανιζόταν!

Κι όπως ήταν φυσικό ακολούθησε πανικός, αφού έγινε ευρέως αποδεκτό ότι κανένα μέρος πάνω στη Γη δεν πληρούσε ασφάλεια. Σοβαροί αστρονόμοι και επιστήμονες προσπάθησαν να πείσουν το κοινό ότι η θεωρία του Φλαμαριόν ήταν επιστημονικά αβάσιμη, χωρίς όμως οι εκκλήσεις τους να έχουν αποτέλεσμα  μεταξύ των δεισιδαιμόνων και αναλφάβητων, που τότε ήταν η πλειοψηφία των Ευρωπαίων. Ο Φλαμαριόν, μάλιστα, είχε την υποστήριξη θρησκευτικών ταγών- η Εκκλησία πάντα αρωγός των καταστροφολόγων- που έκαναν εκκλήσεις για μετάνοια ώστε να αποτρέψουν τη Θεία Δίκη. Σόδομα και Γόμορρα…

Οι κάθε λογής απατεώνες άρπαξαν την ευκαιρία: ακόμα και χάπια κατά του Κομήτη εμφανίστηκαν στην αγορά, αλλά και ομπρέλα, σχεδιασμένη για να προστατεύσει τους χρήστες της από την έκθεση στο αέριο, επίσης οι μάσκες αντιασφυξιογόνες, οι οποίες- όπως και τα υπόλοιπα προϊόντα- ήταν εντελώς περιττές. 

Πανικός και στην Ελλάδα!

Όμως έχει ενδιαφέρον να μάθουμε το τι είχε γίνει στην Ελλάδα – στην Αθήνα – κυρίως το 1910 όταν η Γη περίμενε την εμφάνιση του Κομήτη. Τα σύνορα της χώρας μας τότε έφταναν μέχρι τη Θεσσαλία, η Κρήτη τελούσε υπό οθωμανικό ζυγό ακόμα, τα οικονομικά της Ελλάδας ήταν άθλια (περίεργο…) και γενικά όταν αναφερόμαστε στην Ελλάδα του ’10 μιλάμε για ένα κράτος... με ειδικές ανάγκες που προσπαθεί να σταθεί στα πόδια του. Βασιλιάς είναι ο Γεώργιος Α’, πρωθυπουργός ο Στέφανος Δραγούμης με τον Βενιζέλο στον προθάλαμο της πρωθυπουργίας, το αγροτικό κίνημα στη Θεσσαλία να βράζει, τον πόλεμο του ’97 να έχει ταπεινώσει τη χώρα και το μόνο που της έλειπε ήταν ο Κομήτης του Χάλεϊ…

Στην εφημερίδα «Χρόνος», στο φύλλο της Τρίτης 4 Μαΐου του 1910 υπάρχει το ρεπορτάζ: «Δυο ημέραι μας υπολείπονται ακόμη. Και ύστερα; Αυτό το «ύστερα» είναι που έχει ξεζουρλάνει τα εννέα δέκατα των Αθηναίων. Συζητήσεις εις τα καφενεία διά τον κομήτην, κουβεντολόι ατελείωτο επί του αυτού θέματος… Το μόνον ζήτημα της ημέρας και της νυκτός. Θα μας καταστρέψη η διαβολεμένη αυτή ουρά ή θα την περάσωμε χωρίς καμμίαν βλάβην; Δεν πιστεύωμεν ποτέ οι Αθηναίοι να ησθάνθησαν μεγαλειτέραν αγωνίαν, ούτε ακόμη κατά τας παραμονάς βουλευτικών εκλογών. Τι γίνεται την νύκτα εις την οδόν Πανεπιστημίου όπου διακρίνεται καλλίτερα η τεραστία ουρά εις το Ζάππειον και εις το Πολύγωνον ακόμη, κατά τας πρωινάς ώρας, δεν λέγεται».

Την επόμενη μέρα, Τετάρτη, 5 Μαΐου, ο «Χρόνος» κυκλοφορεί με πρωτοσέλιδο τίτλο «Ο Ανόητος Τρόμος», προσπαθώντας να διασκεδάσει τους φόβους και να εντοπίσει τη ρίζα του κακού. Βλέπετε, η… συντέλεια του κόσμου έχει οριστεί για το βράδυ εκείνης της μέρας. «Ο πανικός ο οποίος κατέλαβε τον κόσμον από την σημερινήν συνάντησιν της Γης μετά της ουράς του κομήτου Χάλεϊ, οφείλεται πρωτίστως εις την επιπολαιότητα μεθ’ ης ωμίλησαν πολλοί αστρονόμοι της Ευρώπης και της Αμερικής περί της συστάσεως και της τροχιάς του αλήτικου άστρου, αλλ’ οφείλεται συγχρόνως και τις την αναγνωσματοποίησιν του φυσικού τούτου φαινομένου, την οποίαν απεπειράθησαν πολλαί εν Αθήναις και εν Ευρώπη εφημερίδες δια γνωστούς λόγους».

Οι εφημερίδες της εποχής, μάς δίνουν μια ιδέα. «Και ήτο τόσην η συγκίνησις, ώστε και άνθρωποι σοβαροί διετέλουν χθες εν παραδόξω ταραχή, θεωρούντες άφευκτον την καταστροφήν. Συνεζήτουν όλην την ημέραν περί του κομήτου και των μέσων δια των οποίων ήλπιζον ότι πιθανώς να εσώζοντο εξ αυτού» (Καιροί, 6.5.1910). Ο τρόμος των Αθηναίων έφτασε σε τέτοιο σημείο που ένα σωρό κόσμος κατέκλυζε τα φαρμακεία της πρωτεύουσας για να προμηθευτούν… οξυγόνο και να γλιτώσουν από την ασφυξία των αερίων του κομήτη. Και οι φαρμακοποιοί, μην μπορώντας να αντεπεξέλθουν στην τεράστια ζήτηση του οξυγόνου, πουλούσαν αιθέρα και αμμωνία.

Ο λόφος των Νυμφών με το Αστεροσκοπείο πλημμύρισε από κόσμο που ίσως ένιωθε περισσότερη ασφάλεια κοντά στο παρατηρητήριο των ουρανών. Στην Ομόνοια ένας άγνωστος νέος παραφρόνησε. Το ίδιο και ένας απόστρατος αξιωματικός. «Ένας παπάς μετά 4-5 άλλων μέχρι βαθυτάτης νυκτός εις εν οινοπωλείον έθυσαν εις τον Βάκχον δια να αποθάνουν ήσυχοι ότι εξετέλεσαν ένα καθήκον» (Σκριπ, 6.5.1910). όμως το καλύτερο έγινε σε ένα ύψωμα της Πλάκας, όπου καμιά τριανταριά άντρες οπλισμένοι με ρόπαλα είχαν συγκεντρωθεί περιμένοντας να… κόψουν την ουρά του κομήτη!

Ραντεβού το 2061...

Στο τέλος του μυθιστορήματος τρόμου, η Γη πέρασε κοντά από την ουρά, ο Κομήτης συνέχισε το δρόμο του και ο πλανήτης μας τον δικό του. Και τέσσερα χρόνια μετά ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, που άφησε πίσω του εκατομμύρια νεκρούς, που ουδεμία σχέση είχαν με τον Κομήτη του Χάλεϊ. Ο διάσημος Κομήτης επέστρεψε στον ουρανό μας το 1986, για να βρει τη Γη περισσότερο πυκνοκατοικημένη από τότε που την άφησε και που δεν κατάφερε να την καταστρέψει…

Αλλά, για να πάρουμε τροφή από τους συνωμοσιολόγους για θυμηθείτε τι συνέβη κατά την τελευταία επίσκεψη του Κομήτη του Χάλεϊ από τη Γη: η καταστροφή του διαστημικού λεωφορείου Challenger, το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ, το σκάνδαλο Ιράν-Κόντρα, που ταρακούνησε τις Ηνωμένες Πολιτείες, η δολοφονία του Σουηδού πρωθυπουργού Όλαφ Πάλμε, Το Χέρι του Θεού, που σήκωσε το Μουντιάλ… Ε, δεν ήταν και λίγα. Και μέχρι το 2061 που θα επιστρέψει ο Κομήτης του Χάλεϊ, ποιος ζει, ποιος πεθαίνει…