Μαρίνος Χαρβούρης: Ο Κεφαλλονίτης Ντα Βίντσι που μετέφερε την πιο βαριά πέτρα στον κόσμο για το άγαλμα του Μεγάλου Πέτρου

Το τεράστιο άγαλμα του «χάλκινου ιππέα» είναι ένα από τα σύμβολα της Αγίας Πετρούπολης και της Ρωσίας. Είναι ένα έφιππο άγαλμα αφιερωμένο στον Μεγάλο Πέτρο που κοσμεί την πλατεία της Γερουσίας. Είναι σκαλισμένο σε μονόλιθο από γρανίτη βάρους 2.000 τόνων. Θεωρείται η μεγαλύτερη πέτρα στον κόσμο. Είναι η μεγαλύτερη πέτρα που έχει μεταφερθεί ποτέ από άνθρωπο και το εγχείρημα φέρει την υπογραφή του Κεφαλλονίτη Μαρίνου Χαρβούρη (ή Χαρμπούρη). Σχεδίασε και εκτέλεσε τη μεταφορά του ακόμα και δια θαλάσσης. Με τον άθλο του απόλαυσε την απόλυτη εμπιστοσύνη της Μεγάλης Αικατερίνης αλλά βρήκε άδικο θάνατο το βράδυ της 19ης Απριλίου 1782...

Τα αποκαλυπτήρια του θρυλικού αγάλματος του Αγίου Πέτρου έγιναν με μεγαλοπρέπεια στις 7 Αυγούστου 1782, 14 ολόκληρα χρόνια μετά την έναρξη της κατασκευής του. Ήταν δημιούργημα του περίφημου Γάλλου γλύπτη Ετιέν Μορίς Φαλκόνε. Το άγαλμα έγινε μετά από παραγγελία της Αικατερίνης της Μεγάλης για την προσφορά του Μεγάλου Πέτρου τον οποίο θεωρούσε αναμορφωτή του ρωσικού κράτους. Το τεράστιο άγαλμα το 1833 (61 χρόνια μετά την κατασκευή του) ενέπνευσε τον Αλεξάντερ Πούσκιν στο ομώνυμο ποίημα του «χάλκινος ιππέας» που θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της ρωσικής λογοτεχνίας.  Το άγαλμα απεικονίζει τον Μέγα Πέτρο πάνω στο άλογό του και με το χέρι του να δείχνει προς τον ποταμό Νέβα στα δυτικά. Έχει ύψος περίπου 6 μέτρα και βάθρο επιπλέον 7 μέτρα. Το συνολικό ύψος είναι 13 μέτρα.

Στο Πολυτεχνείο των Παρισίων

Τίποτε όμως απ΄ όλα αυτά δεν θα είχε γίνει εάν δε μεσολαβούσε ο Κεφαλλονίτης μηχανικός που με την ευφυΐα του κατάφερε ένα θαύμα της μηχανικής που ακόμα και σήμερα προκαλεί δέος και θαυμασμό. Σήμερα το πρότυπο της μηχανής εκτίθεται στο Πολυτεχνείο των Παρισίων. 

Διαστάσεις μαμούθ

Όσο για τον γιγάντιο γρανιτένιο βράχο των 2.000 τόνων που είχε ύψος 7 μέτρα, μήκος 13 μέτρα και πλάτος 8,2 μέτρα έπρεπε να μεταφερθεί από τον Φινλανδικό Κόλπο στην Αγία Πετρούπολη. Ο Μαρίνος Χαρβούρης κατάφερε να εφεύρει μία ειδική κατασκευή ικανή να μετακινήσει την τεράστια γρανιτόπετρα. Το έργο του όμως δεν ήταν εύκολο. Έπρεπε να επινοήσει την ιδιαίτερη κατασκευή του, να οργανώσει τη χερσαία και θαλάσσια μεταφορά του τεράστιου μονόλιθου αλλά και για να πείσει τη Μεγάλη Αικατερίνη να τον εμπιστευτεί.

Το μεγάλο ρίσκο

Το μεγαλύτερο από τα ρίσκα του ήταν η στιγμή που ήρθε σε ευθεία ρήξη με τον γλύπτη Φαλκονέ. Ήταν τόσο μεγάλη η αποδοχή του Φαλκονέ που κανείς δε τολμούσε να τον κοιτάξει, πολύ περισσότερο να αμφισβητήσει τα σχέδια του που μάλιστα είχαν την έγκριση της αυτοκράτειρας.

Σύμφωνα με την πρόταση του Φαλκονέ ο ανδριάντας του Μεγάλου Πέτρου θα τοποθετούνταν σε βραχώδη λοφίσκο κατασκευασμένο ειδικά για το σκοπό αυτό. Όλοι οι κορυφαίοι μηχανικοί της εποχής υπέβαλαν τα σχέδια τους στον Φαλκονέ, τα οποία όμως ο Γάλλος γλύπτης τα απέρριπτε και εν τέλει σχεδίασε ο ίδιος ένα βάθρο με διάφορους ογκώδεις λίθους, τους οποίους είχε σκοπό να συγκολλήσει με σίδηρο και ορείχαλκο. Εκεί κάπου κάνει την εμφάνιση του ο Μαρίνος Χαρβούρης...

Πριν όμως δούμε την διείσδυση του δαιμόνιου Κεφαλλονίτη στην αυλή της Μεγάλης Αικατερίνης και τα ρίσκα που πήρε όταν αμφισβήτησε δημόσια τον Φαλκόνε, ας γυρίσουμε το χρόνο πίσω...

Το σοβαρό παράπτωμα που οδήγησε στην εξορία

Ο Μαρίνος Χαρβούρης προερχόταν από αριστοκρατική οικογένεια της Κεφαλλονιάς. Γεννήθηκε το 1729 στο Αργοστόλι. Είχε τέσσερα αδέλφια, τον γιατρό Ιωάννη Βαπτιστή (Μπατίστα) Χαρβούρη (1722-1804), τον χημικό Μάρκο Χαρβούρη (1731-1808), τον Πάολο Χαρβούρη (1740-1813) και μία αδελφή τη Μαρία. Ο Μαρίνος Χαρβούρης δεν έγινε νομικός όπως επιθυμούσαν οι γονείς του, αλλά έγινε ένας εξαιρετικός μηχανικός. 

Η εξορία και η βοήθεια του στρατηγού

Σύμφωνα με τις πηγές που αναφέρονται στη ζωή του, ο Μαρίνος Χαρβούρης υπέπεσε σε ένα σοβαρό νεανικό παράπτωμα (δεν αναφέρουν πιο ήταν αυτό το παράπτωμα) και οι Βενετοί που κυβερνούσαν το νησί τον εξόρισαν. Έτσι βρέθηκε στη Ρωσία. Το 1761 κατετάγη στο στρατό της Μαρίας Θηρεσίας και το 1763 εγκαταστάθηκε στη Ρωσία, όπου τον πήρε υπό την προστασία του ο Κεφαλονίτης στρατηγός Πέτρος Μελισσηνός ο οποίος τον πέρασε στο περιβάλλον της Μεγάλης Αικατερίνης. Λόγω των σπουδών του το 1770 έγινε αξιωματικός στο Σώμα Μηχανικών. 

Εγινε Αλέξανδρος Λάσκαρις

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Ρωσία, ο Μαρίνος Χαρβούρης άλλαξε το όνομα του σε Αλέξανδρος Λάσκαρις που σύμφωνα με τις πηγές ήταν το επίθετο του γένους Λάσκαρη με ρίζες από την Πελοπόννησο.

Επαιξε το κεφάλι του με τον Φαλκόνε

Βλέποντας να διαδραματίζεται «μπροστά» του η μεγάλη πρόκληση για τη βάση του ανδριάντα του Μεγάλου Πέτρου ο Χαρβούρης κάνει εντυπωσιακή παρέμβαση ανατρέποντας όλα τα δεδομένα της εποχής. Κατ΄αρχήν ήρθε σε ρήξη με τον γλύπτη Φαλκόνε.

Ο Χαρβούρης απέδειξε πως οι χαμηλές θερμοκρασίες που επικρατούν στη Ρωσία σε συνδυασμό με τα υψηλά ποσοστά υγρασίας θα διάβρωναν τα μέταλλα που θα ένωναν τους ογκόλιθους της βάσης, με αποτέλεσμα την οξείδωσή τους και εν τέλει την κατάρρευση της κατασκευής μετά από χρόνια.

Προκάλεσε «σεισμό»

Ο Χαρβούρης προκάλεσε «σεισμό» με την πρόταση του. Πρότεινε το βάθρο να αποτελείται από έναν μόνο τεράστιο λίθο, όμως, οι προκλήσεις ήταν μεγάλες διότι έπρεπε να αναζητηθεί ένας μεγάλος μονόλιθος ακόμα και πέρα από τα σύνορα της αχανούς Ρωσίας, δεύτερον να μεταφερθεί και τρίτον να φιλοτεχνηθεί. Η πρόταση του έμοιζε με τρέλα και αρχικά είχε πολλούς επικριτές.

Έτσι έπεισε τη Μεγάλη Αικατερίνη

Ο Χαρβούρης όμως αποδείχτηκε πως ήταν και δεινός διπλωμάτης καθώς έπεισε τη Μεγάλη Αικατερίνη να κάνει ένα ξεχωριστό μνημείο το οποίο θα άντεχε στο χρόνο. Επιπλέον επέκρινε την πρόταση του Φαλκόνε πείθοντας την αυτοκράτειρα πως οι πιθανότητες να υπάρξει φθορά και κατάρρευση είναι μεγάλες και αυτό θα είχε επιπτώσεις στη φήμη της και στην υστεροφημία της.

Η επιγραφή με νόημα

Η Μεγάλη Αικατερίνη παρά τους αρχικούς ενδοιασμούς πείστηκε με τα επιχειρήματα του Χαρβούρη και του άναψε πράσινο φως.

Υπενθυμίζεται πως ήταν Γερμανίδα πριγκίπισσα που είχε παντρευτεί στον οίκο των Ρομανόφ και ήθελε να συνδέσει τον εαυτό της με τον Μέγα Πέτρο ώστε να αποκτήσει νομιμότητα στα μάτια του λαού. Μάλιστα όταν ολοκληρώθηκε το έργο τοποθέτησε επιγραφή «Η Αικατερίνη Β΄ στον Πέτρο Α΄, 1782».

Η πέτρα του κεραυνού

Μετά την επιτυχημένη επιρροή του στην αυτοκράτειρα ο Χαρβούρης έπρεπε να δικαιώσει τους ισχυρισμούς του. Επί δύο μήνες ο ίδιος αλλά και έμπιστοι της μεγάλης Ρωσίας αναζητούσαν παντού τον τεράστιο ογκόλιθο. Μετά από πολλές άκαρπες προσπάθειες ο Χαρβούρης έλαβε πληροφορία από έναν ηλικιωμένο χωρικό πως στην περιοχή Κονάγια Λάκτα της Φινλανδίας πως υπήρχε ένας κολοσσιαίος μονόλιθος. Από την πρώτη επίσκεψη στο σημείο ο Χαρβούρης πείστηκε πως επρόκειτο για έναν τεράστιο γρανίτη στις ζητούμενες διαστάσεις και είχε την ονομασία «η πέτρα του κεραυνού».

Πως θα μεταφέρονταν από τη Φιλανδία;

Η αμέσως επόμενη πρόκληση ήταν το πως θα μεταφέρονταν ο τεράστιος βράχος των 2.000 τόνων. Ακόμα και σήμερα το εγχείρημα θα ήταν απαγορευτικό και δαπανηρό. Ομως ο Χαρβούρης με θαυμαστή αυτοπεποίθηση σχεδίασε και κατασκεύασε τη μηχανή του που θα σήκωνε τον τεράστιο βράχο και το σημαντικότερο ήταν πως θα έπρεπε να τον μεταφέρει μέσα από ένα υποτυπώδες οδικό δίκτυο, μέσα από έλη, ποτάμια αλλά και θάλασσα.

Δεν είχε περιθώριο στο λάθος

Όλη η Ρωσία παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα τα πλάνα του δαιμόνιου Κεφαλλονίτη που γνώριζε πως δεν είχε περιθώρια για αποτυχία. Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που τον ειρωνεύονταν για το εγχείρημα του, ωστόσο, η Μεγάλη Αικατερίνη ενθουσιάστηκε και τον παρότρυνε να προχωρήσει. Του υποσχέθηκε έξτρα αμοιβή 7.000 ρούβλια και το βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Τον όρισε επίσης και διευθυντή στη Σχολή Αξιωματικών του ρωσικού στρατού. Ενέκρινε μάλιστα και όλα τα έξοδα που απαιτήθηκαν για τη μεταφορά του βράχου. Σύμφωνα με αναφορές κόστισε 300.000 γαλλικά φράγκα. Ο Χαρβούρης γνώριζε πως ενδεχόμενη αποτυχία θα ήταν μία τεράστιο πλήγμα για το γόητρο και τη φήμη της αυτοκράτειρας και αυτό δίνει ακόμα μεγαλύτερη διάσταση στο εγχείρημα του.

Στρόφιγγες και τροχαλίες

Ο Χαρβούρης αγνοώντας τις συμβουλές για να εγκαταλείψει την προσπάθεια του επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη και ρίχτηκε με τα μούτρα στη δουλειά. Σχεδίασε δύο μηχανήματα δικής του επινόησης τα οποία έως σήμερα θεωρούνται θαύματα της μηχανικής τέχνης.

Επινόησε μηχανήματα ανύψωσης αποτελούμενα από στρόφιγγες και τροχαλίες στηριγμένες πάνω σε ένα τεράστιο πλαίσιο δοκών που είχαν χαλύβδινα άγκιστρα. Η κατασκευή ήταν μεγαλύτερη του μονόλιθου και είχε επίσης μεγάλο βάρος. Ελάχιστοι πίστευαν πως το εγχείρημα του Χαρβούρη θα είχε επιτυχία.

Τον έσερναν πάνω στον πάγο

Επιστρατεύτηκαν 500 επίλεκτοι στρατιώτες του μηχανικού. Επίσης ο Χαρβούρης απαίτησε η μεταφορά να γίνει το χειμώνα ώστε το νερό στις λίμνες και στα έλη να έχει παγώσει ώστε να αντέξει το βάρος του ογκόλιθου και της κατασκευής. Επίσης η χαμηλή πρόσφυση θα βοηθούσε τον σχεδιασμό της διολίσθησης του ογκόλιθου πάνω στον πάγο. Όλος ο σχεδιασμός έκρυβε τεράστια ρίσκα και όλοι οι επικριτές του Έλληνα περίμεναν την τέλεια αποτυχία ώστε να τον διώξουν. Κάθε μέρα που περνούσε όμως ο Χαρβούρης σημείωνε και μία μεγάλη νίκη με τους νόμους της φυσικής και τα στοιχεία της φύσης.

Δημιουργήθηκε λίμνη

Η μεταφορά του βράχου επί φινλανδικού εδάφους ξεκίνησε 15 Νοεμβρίου 1769 και ολοκληρώθηκε στις 27 Μαρτίου 1770, δηλαδή, διήρκεσε περίπου 4 μήνες μέσα στην καρδιά του χειμώνα. Όταν ο βράχος μετακινήθηκε από τη θέση του μετά από ακινησία εκατομμυρίων χρόνων άφησε πίσω του έναν τεράστιο λάκκο που έγινε λίμνη και υπάρχει μέχρι τις μέρες μας.

Τυμπανιστές, λαξευτές και εικόνες Φαραώ

Στα σημεία που ο πάγος δεν άντεχε ή δεν υπήρχε η διολίσθηση του ογκόλιθου επιτυγχανόταν με μικρές σφαίρες των οποίων η διάμετρος δεν υπερέβαινε τους πέντε δακτύλους. Δύο τυμπανιστές κάθονταν στην κορυφή του ογκόλιθου και κρατούσαν ρυθμό σε όσους τον τραβούσαν και τον έσερναν, προκαλώντας ανάλογες εικόνες από τις εποχές των Αιγυπτιακών δυναστειών την εποχή της κατασκευής των πυραμίδων. Τέσσερις λαξευτές πελεκούσαν τον βράχο καθ΄οδόν για να κερδίζουν χρόνο για τις πρόδρομες εργασίες καθαρισμού και διαμόρφωσης.

Η πρώτη διαδρομή που έπρεπε να καλύψει ο βράχος ήταν 7,5 χιλιόμετρα από το σημείο που βρίσκονταν μέχρι το πρώτο λιμάνι στην φινλαδική επικράτεια. Το εγχείρημα είχε γίνει παγκόσμιο γεγονός. Ακόμα και τα μέλη της Αυτοκρατορικής Αυλής μετά του Πρίγκιπα της Πρωσίας Ερρίκου στέκονταν σε διάφορα σημεία της διαδρομής για να θαυμάσουν τη μεταφορά του. Ο σχεδιασμός του Χαρβούρη άντεχε σε όλες τις προκλήσεις και είχε προβλέψει όλες τις δοκιμασίες στα σημεία που θεωρούνταν απροσπέλαστα.

Το θαύμα της μεταφοράς στη θάλασσα

Μία ακόμα μεγάλη πρόκληση ήταν η μεταφορά του βράχου των από το λιμάνι του κόλπου της Φινλανδίας στην Αγία Πετρούπολη. Ο λίθος είχε μετακινηθεί στην ακτή του κόλπου της Φιλανδίας όπου είχε κατασκευαστεί ειδική προβλήτα για τη φόρτωσή του. Ο Χαρβούρης είχε σχεδιάσει ζεύξη δύο μεγάλων πλοίων, αλλά εκεί που άφησε άφωνους τους πάντες ήταν η επινόηση της φόρτωσης και εκφόρτωσης του μονόλιθου με ασφάλεια. Και στις δύο περιπτώσεις τα πλοία βυθίστηκαν και «κάθισαν» σε σωρούς που είχαν προηγουμένως οδηγηθεί στον πυθμένα της θάλασσας. Η πέτρα μετακινήθηκε αργά και με προσοχή στα πλοία τα οποία άντεξαν το βάρος και ξεκίνησαν το ταξίδι τους προς την Αγία Πετρούπολη.

Αποθέωση στην Αγία Πετρούπολη

Το παραμικρό λάθος θα οδηγούσε για πάντα τον μονόλιθο στο βυθό. Τελικά ο ογκόλιθος έφτασε στην πλατεία Γερουσίας της Αγίας Πετρούπολης στις 26 Σεπτεμβρίου 1770 παρουσία χιλιάδων Ρώσων και της βασιλικής οικογένειας. Ο Χαρβούρης έγινε ένα θρύλος απολαμβάνοντας μοναδικά προνόμια, τιμές και δόξα.

Ηθελε να κάνει την Κεφαλλονιά τροπικό νησί

Παρότι ο Μαρίνος Χαρβούρης κρατούσε τον κόσμο στα χέρια του και απολάμβανε την απόλυτη εμπιστοσύνη της Μεγάλης Αικατερίνης αποφάσισε στο απόγειο της δόξας του να επιστρέψει στην Κεφαλλονιά αφού προηγουμένως νυμφεύθηκε Γαλλίδα στο Παρίσι.
Έξω από το Ληξούρι υπήρχε μια βαλτώδης περιοχή. Το Λιβάδι στη χερσόνησο της Παλικής. Την περιοχή ο Χαρβούρης ανέλαβε με πάθος να μετατρέψει σε εύφορο τόπο καλλιεργώντας σπάνια δένδρα και φυτά από τις ΗΠΑ. Το εγχείρημα του υποστηρίχτηκε από τη Μεγάλη Αικατερίνη και τα αρδευτικά έργα που ξεκίνησε ο Χαρβούρης υπάρχουν μέχρι και σήμερα στην περιοχή.

Μεγάλη η απώλεια του

Δεν πρόλαβε όμως να αναπτύξει όλη του την επένδυση. Η μοίρα του επιφύλαξε τραγικό και άδοξο τέλος. «Εφυγε» νωρίς, μόλις στα 53 του χρόνια. Η Κεφαλλονιά έχασε μία τεράστια επένδυση, έναν χαρισματικό επιστήμονα και πατριώτη που θα μπορούσε να προσφέρει πολλά ακόμα στην επιστήμη και στις ελληνορωσικές σχέσεις.

Τον σκότωσαν για να του πάρουν τον θησαυρό

Ο Μαρίνος Χαρβούρης φτάνοντας στην Κεφαλλονιά είχε μαζί του τις μυθικές αμοιβές της Μεγάλης Αικατερίνης καθώς και τα χρήματα που του είχε δώσει για την επένδυση του. Οι συνθήκες για το τι πραγματικά έγινε εκείνο το μοιραίο βράδυ της 19η Απριλίου 1782, παραμένουν αδιευκρίνιστες. Λέγεται πως ορισμένοι εργάτες που είχε προσλάβει στην επιχείρηση του θέλησαν να τον ληστέψουν. Του επιτέθηκαν και τον σκότωσαν, τραυμάτισαν σοβαρά τη γυναίκα του, του αφαίρεσαν τα χρήματα φεύγοντας με καράβι από το νησί. Δύο ημέρες αργότερα εντοπίστηκαν και συνελήφθησαν στην Ιθάκη από απόσπασμα των Βενετών. Καταδικάστηκαν σε θάνατο ωστόσο ο θησαυρός της Μεγάλης Αικατερίνης δε βρέθηκε ποτέ. Το έγκλημα προκάλεσε μεγάλη αναστάτωση στους κατοίκους του νησιού που μέχρι και σήμερα θρυλούν και μνημονεύουν τον Ντα Βίντσι της Κεφαλλονιάς Μαρίνο Χαρβούρη.

Με πληροφορίες από Wikipedia και Μηχανή του Χρόνου.