Πώς πέθανε ο τελευταίος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου – Διχάζονται οι ιστορικοί, συμφωνεί ο θρύλος

Πώς πέθανε ο τελευταίος Αυτοκράτορας του Βυζαντίου; Τι υποστηρίζουν ιστορικές πηγές και τι οι θρύλοι; Αν κάνετε πως αναμετράτε και γυρίσετε προς τα πίσω τον καιρό, σε 571 χρόνους ακριβώς θα βρεθείτε στην ρημαγμένη Κωνσταντινούπολη· εάλω η Πόλις, φωτιά, θρήνος και οδυρμός, θάνατος κι αντάρα!

Ήταν μια μέρα σαν σήμερα (αποφράδα την αποκαλεί ο λαός) όταν οι Οθωμανοί «πάτησαν» την Πόλη, αλλάζοντας τη ροή της Παγκόσμιας Ιστορίας και τον γεωπολιτικό χάρτη της Γης. Μια μέρα σαν σήμερα, ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος έπεφτε μαχόμενος στα τείχη της Πόλης ή όχι; Μαρμάρωσε μήπως; Διέφυγε, όπως γράφουν κάποιοι ιστορικοί;

Ο Γκιστάβ-Λεόν Σλυμπερζέ (1844-1929, Γουστάβος Σλουμπερζέ για άλλους…), Γάλλος βυζαντινολόγος και ερευνητής της ιστορίας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μας έχει παραδώσει στοιχεία αδιάσειστα· από εκείνα αντλούμε στο σημερινό μας θέμα. Έτσι πέθανε λοιπόν ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος.

Ήρωας, που αγωνίστηκε και έπεσε πρώτος

«Ο θάνατος του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ήταν θάνατος ήρωα, που αγωνίστηκε και έπεσε πρώτος από όλους τους συμπολεμιστές του. Η αγάπη και ο πόνος για την πατρίδα αυτού του ιδεολόγου ηγεμόνα, μπορεί να κάνει ακόμα και τον πιο αδιάφορο μπροστά σ όλα αυτά τα θέματα να κλάψει. Εξιστορώντας τα σχετικά με την πολιορκία ο Δούκας και ο αρχιεπίσκοπος Λεονάρδος λένε, ότι την τελευταία ώρα της μάχης, βλέποντας ο Κωνσταντίνος την αγαπημένη του πόλη να καταλαμβάνεται από τους Τούρκους, κραύγασε: «...δεν υπάρχει κανείς Χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι;». Όλοι πλέκουν εγκώμια για την ιπποτική ανδρεία του αυτοκράτορα και βεβαιώνουν, πως όταν είδε τους Αγαρηνούς να εισβάλλουν νικητές από το ρήγμα, φώναξε έντονα και ακούστηκε καθαρά: «η πόλη κυριεύτηκε και εγώ ζω ακόμα;». Αμέσως όρμησε στο κέντρο της μάχης και σκοτώθηκε.

»Οι διηγήσεις της εποχής εκείνης σχετικά με τον θάνατο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, διαφέρουν μεταξύ τους. Οι θρύλοι αντικατέστησαν την αλήθεια, που δεν έχει ακόμα ξεκαθαριστεί. Κανένας από τους ιστορικούς της πολιορκίας δεν ήταν μπροστά την ώρα του θανάτου του. Ο πιστός του Φραντζής, που μας άφησε μια συγκινητική για όλα αυτά διήγηση, και τον συντρόφευσε στον τελευταίο έφιππο περίπατο στον περίβολο των τειχών, λέει με σαφήνεια, ότι εκείνη την τραγική ώρα δεν ήταν δίπλα στον αγαπημένο του ηγεμόνα αλλά αρκετά μακριά, σε αποστολή που του είχε ανατεθεί για να επιθεωρήσει κάποιο άλλο σημείο της άμυνας.

»Ο Κριτόβουλος λέει, ότι ο βασιλιάς σκοτώθηκε δίπλα στη μικρή πύλη, που χρησίμευσε στην αποχώρηση του Ιουστινιάνη. Ο Λεονάρδος ο Χίος μαρτυρεί ότι έπεσε κάτω πληγωμένος από έναν γενίτσαρο, σηκώθηκε και ξαναχτυπήθηκε, πια θανάσιμα. Ο Μοντάλδος μιλάει για δύο διαφορετικές φήμες που διαδόθηκαν τότε. Η μία λέει, ότι τσαλαπατήθηκε από αυτούς που οπισθοχωρούσαν άτακτα και η άλλη ότι κάποιος Τούρκος του έκοψε το κεφάλι. Ο Ρικκιέριος λέει επίσης, ότι όρμησε χτυπώντας δεξιά και αριστερά και σκοτώνοντας όποιον έβρισκε μπροστά του, αν και τραυματισμένος θανάσιμα.

Σκότωσε τρεις και ύστερα σκοτώθηκε

»Σύμφωνα με τον Πούσκουλο, χτυπιόταν με τους γενίτσαρους «στο ίδιο πρόχωμα», σκότωσε τρεις και ύστερα σκοτώθηκε από μια δυνατή σπαθιά. Το κεφάλι του κόπηκε και πάρθηκε από κάποιον που τον γνώριζε. Το πήγε στον Μωάμεθ που πλήρωσε την αμοιβή που είχε υποσχεθεί για αυτή την περίπτωση. Ο Δούκας αφηγείται ότι δυο Τούρκοι μάλωσαν μεταξύ τους για το ποιος σκότωσε τον Κωνσταντίνο, κόβοντας του το κεφάλι. Λέει, ότι το κεφάλι αναγνωρίστηκε από τους πιστούς του, που ανάμεσά τους ήταν και ο μεγάλος δούκας Λουκάς Νοταράς. Έπειτα καρφώθηκε στην κολώνα του Αυγουσταίου και μετά γδάρθηκε. Γέμισαν το δέρμα με άχυρα και το διαπόμπευσαν, με διαταγή του σουλτάνου, στην Περσία και την Αραβία και σε όλους τους άλλους Μουσουλμάνους. Ο Μοντάλδος προσθέτει, ότι αυτό το κεφάλι στάλθηκε στον πασά της Βαβυλωνίας μαζί με 40 αγόρια και 40 παρθένες, που είχαν σκλαβωθεί. Ο Μωάμεθ διέταξε αυτή την διαπόμπευση, για να αναγγείλει σε όλη την Ασία τον θρίαμβο της ημισελήνου.

»Παρουσιάζουμε τώρα και τα όσα είπε για το θέμα ένας Πολώνός γενίτσαρος. “Ο Κωνσταντίνος αγωνίστηκε γενναία και στο τέλος έπεσε σκοτωμένος από έναν γενίτσαρο, που αφού πρώτα τον αποκεφάλισε, πήγε και άφησε το κεφάλι στα πόδια του σουλτάνου, λέγοντας: “ευτυχισμένε σουλτάνε, να το κεφάλι του πιο φοβερού απ’ τους εχθρούς σου” ο σουλτάνος στράφηκε σε κάποιον από τους επίσημους αιχμαλώτους, με το όνομα Ανδρέας, και τον ρώτησε αν γνώριζε ποιανού ήταν αυτό το κεφάλι. Είναι του αφέντη μας του αυτοκράτορα, απάντησε με λυγμούς ο Έλληνας. Ο Μωάμεθ αντάμειψε αυτόν τον γενίτσαρο που τον έλεγαν Σαφλέρ, δίνοντάς του τη διοίκηση του Αϊδινίου στην Ανατολή».

Από τα σανδάλια με τους αετούς

»Η πιο έγκυρη από το σύνολο των διηγήσεων της εποχής είναι εκείνη, που κάνει λόγο για την αναγνώριση του πτώματος του αυτοκράτορα,έπειτα από αρκετές ώρες, από τα σανδάλια με τους αετούς, επισημαίνοντας επίσης ότι μόλις νίκησε ο σουλτάνος, πληροφορήθηκε αμέσως τα σχετικά με την τύχη του αυτοκράτορα και έδειξε στους εξέχοντες από τους αιχμαλώτους, το κεφάλι για να το αναγνωρίσουν. Η αναγνώριση έγινε με απερίγραπτη συγκίνηση. Μετά την εισβολή των Τούρκων στον περίβολο, λέει ο Pears, οι τελευταίοι υπερασπιστές βρέθηκαν περικυκλωμένοι σαν να ήταν μέσα σε λαβίδα. Η μόνη διέξοδος που τους απέμεινε για να φύγουν προς την πόλη, ήταν αυτή η μικρή θυρίδα που είχε αποχωρεί ο Ιωάννης Ιουστινιάνης. Η μεγάλη πύλη του Αγίου Ρωμανού, από κει που έγινε η έφοδος , ήταν ακόμα κλειστή. Την έφραζε ένας τεράστιος σωρός από πτώματα Ελλήνων και Ιταλών, εμποδίζοντας έτσι κάθε διαφυγή από κει. […].

»Η μαρτυρία του Δούκα για την ταρίχευση ή μάλλον για το γέμισμα με άχυρα του κεφαλιού του Αυτοκράτορα και την επίδειξή του σε όλες τις πόλεις της Ασίας, επιβεβαιώνεται και από την αφήγηση του Μοσχοβίτη. Σύμφωνα με αυτήν, κάποιος γραφέας έφερε στον σουλτάνο το κεφάλι του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Αυτός, αφού πρώτα βεβαιώθηκε ότι ήταν πράγματι το κεφάλι του αυτοκράτορα, το φίλησε και το έστειλε στον Πατριάρχη. Τότε το έβαλαν σε ένα δοχείο ασημένιο και το έθαψαν κάτω από την Αγία Τράπεζα της Αγίας Σοφίας, ενώ το σώμα το μετέφεραν νύχτα στον Γαλατά όπου και το έθαψαν.

»Τα ίδια λέει περίπου και η διήγηση του Πούσκουλου. Λένε και για άλλα σημεία όπου τάφηκε μέσα στην αφάνεια ο τελευταίος αυτοκράτορας των Ελλήνων. Όλα αυτά όμως είναι θρύλοι, που δεν έχουν καμία αξιόλογη βάση. Ανάξιος λόγου είναι επίσης και εκείνος ο θρύλος που λέει, ότι ο άτυχος βασιλιάς ξέφυγε από το θάνατο και έζησε σαν περιπλανώμενος για πολλά ακόμα χρόνια. Είναι αναξιόπιστες όλες οι διηγήσεις αυτού του είδους. Ο Μπάρμπαρο, με τη συνηθισμένη ειλικρίνεια που τον χαρακτηρίζει, όταν φυσικά δεν αναφέρεται στους Γενουάτες, λέει απλώς τα εξής: «Για την τύχη του Αυτοκράτορα δεν έγινε γνωστό αν έζησε ή αν πέθανε. Μερικοί λένε ότι τον βρήκαν ανάμεσα στους νεκρούς. Λέχθηκε ότι καταπατήθηκε και πέθανε κατά την εισβολή των Τούρκων στην πύλη του Αγίου Ρωμανού».

Διάτρητος από τα τραύματα

»Ο Φραντζής, που όπως και ο Μπάρμπαρο βρισκόταν εκείνη την ώρα στην πόλη, λέει πως ο σουλτάνος διέταξε να γίνει δραστική έρευνα για το αν ο βασιλιάς ζει ή πέθανε. Στάλθηκαν στρατιώτες για να τον βρουν μέσα στην σωρεία των πτωμάτων των Τούρκων και των Χριστιανών. Έπλυναν πάρα πολλά κεφάλια, χωρίς να μπορέσουν να αναγνωρίσουν ποιο ήταν του Αυτοκράτορα. Στο τέλος όμως ανακαλύφθηκε ένα πτώμα που έφερε χρυσούς αετούς στα σανδάλια ή στις περικνημίδες, σύμφωνα με το έθιμο των Αυτοκρατόρων, και πως ο σουλτάνος χάρηκε πολύ όταν το πληροφορήθηκε, διατάσσοντας να παραδοθεί το σώμα στους Χριστιανούς για να ταφεί με τιμές.

»Η πιο αξιόπιστη διήγηση, όπως λέει ο A. Mordtmann είναι ότι ο βασιλιάς διάτρητος από τα τραύματα και αγνώριστος, βρέθηκε μετά τρεις μέρες κάτω από έναν σωρό πτωμάτων και αναγνωρίστηκε μόνο από τα κόκκινα πέδιλά του. κάποιος θρύλος εξαιρετικά διδακτικός λέει ακόμα ότι ο σουλτάνος μπροστά στο θέαμα του σώμα του αυτοκράτορα ρώτησε τους γενίτσαρους ποιος απ’ αυτούς τον είχε σκοτώσει ώστε να τον ανταμείψει. Τότε κάποιος Αιθίοπας απάντησε: “εγώ τον σκότωσα”, και ο σουλτάνος διέταξε να τον εκτελέσουν αμέσως. Με αυτόν τον τρόπο, όπως συνήθιζε, θέλησε να αυτοχαρακτηριστεί επίσημα ως ο διάδοχος του βυζαντινού βασιλιά και να τιμωρήσει αμέσως αυτόν που έχυσε το αίμα του νόμιμου αυτοκράτορα.

»Περίεργη αλλά και αξιόλογη είναι η διήγηση του Σλαβονικού χρονικού. Σύμφωνα με αυτό, ο σουλτάνος τους ρώτησε όλους σχετικά με την τύχη του Βασιλιά. Βγαίνοντας από την Αγία Σοφία και πηγαίνοντας προς την Ακρόπολη, κάποιος Σέρβος του παρουσίασε ένα κομμένο κεφάλι και κραυγάζοντας με μεγάλη φωνή είπε: “Ένδόξε αφέντη, να είναι αιώνια η ευτυχία σου. Ορίστε το κεφάλι του Τσάρου Κωνσταντίνου”. Όλοι κατέβηκαν από τα άλογα. Ο μεγάλος δούκας Λουκάς Νοταράς και τα άλλα μέλη της ελληνικής αριστοκρατίας κλήθηκαν αμέσως, για να αναγνωρίσουν, με κλάματα, το κεφάλι του ίδιου τους του Αυτοκράτορα . Ο Σέρβος πήγε μερικούς από τους αξιωματικούς του σουλτάνου στο πτώμα που είχε αποκεφαλίσει. Ήταν πράγματι του βασιλιά. Φορούσε ακόμα τα κόκκινα πέδιλα με τον κεντημένο δικέφαλο αυτοκρατορικό αετό. Βρισκόταν στην πλατεία, που λέγεται σήμερα Σαντζακντάρ Γιοκουσάρ. Ο σουλτάνος διέταξε ναι εκτεθεί το κομμένο κεφάλι μέχρι το απόγευμα σε κάποια κολώνα από πορφυρίτη, απέναντι από το αυτοκρατορικό ανάκτορο. Έπειτα, την ίδια μέρα επέτρεψε να ταφεί ο νεκρός από τον Ελληνικό Κλήρο με όλες τις τιμές που άρμοζαν στο αξίωμά του. Για να δείξει ακόμα περισσότερο την εκτίμηση που έτρεφε στον άτυχο ηγεμόνα, διέταξε το λάδι του καντηλιού, που θα έκαιγε στο σεπτό μνήμα του, να πληρώνεται από αυτόν τον ίδιο.

»Όλοι αυτοί οι θρύλοι και οι διηγήσεις για τα περιστατικά και τον τόπο ταφής του ηρωικού βασιλιά, είναι ακόμα ζωντανοί στις καρδιές όλων των Ελλήνων. Ακόμα και σήμερα στην Κωνσταντινούπολη, οι ξεναγοί δείχνουν στους επισκέπτες τον μυστηριώδη τάφο του ένδοξου νικημένου. Κανένας χρονογράφος της εποχής εκείνης ή και μεταγενέστερος δεν καθορίζει με σαφήνεια τη θέση αυτού του μνημείου. Αν οι Έλληνες ήξεραν τον ακριβή του τόπο θα τον θυμόνταν σίγουρα. Επίσης αν το σώμα του κηδευόταν κάπου μυστικά θα υπήρχε κάποιος σχετικός θρύλος.

»Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, πέθανε γενναία, αφού πρώτα έδειξε ένα ασύγκριτο θάρρος στη διάρκεια της πολιορκίας. Έμεινε πιστός στην ελληνική ιδέα μέχρι την τελευταία του πνοή».
Αυτά γράφει ο Γκιστάβ-Λεόν Σλυμπερζέ επικαλούμενος χρονογράφους της εποχής της Άλωσης. Εμείς τι να προσθέσουμε; Την ρήση του Βρετανού ταξιδιωτικού συγγραφέα Ρόμπερτ Μπάιρον: «Το μεγαλείο του Βυζαντίου ήταν η τριπλή συνύπαρξη: ενός Ρωμαϊκού σώματος, ενός Ελληνικού νου και μιας μυστηριακής ανατολίτικης ψυχής». Τίποτε άλλο…

Μια ματιά από τη σημερινή σκοπιά…

Και ας δούμε τι γράφει και ένας «ιστορικός» της νέας γενιάς, της Generation Z, o αυτοαποκαλούμενος The Trivialist στο προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του «Από τον Βασιλιά Θάνατο στον Βασιλιά Ήλιο», εκδόσεις διόπτρα.
«Οι Βυζαντινοί, όπως και οι Οθωμανοί, μελετούσαν κάθε είδους προφητεία, δείχνοντας ένα σχεδόν εμμονικό ενδιαφέρον σε όλες εκείνες που προμήνυαν το τέλος της Αυτοκρατορίας ή και του Κόσμου ολόκληρου. Μάλιστα, στο τέλος το είχαν δει να έρχεται το 508, το 532, το 557, το 628, το 1028, αλλά και για το 1234! Όμως τώρα η καταστροφή δεν μπορούσε να πάρει παράταση, αφού οι οιωνοί ήταν ξεκάθαροι.

»Τα μεσάνυχτα της 22ας Μαΐου έγινε έκλειψη Σελήνης, κάνοντας τους οιωνοσκόπους να μιλήσουν για σίγουρο θανατικό και ακόμα τρεις μέρες αργότερα, πυκνή ομίχλη σκέπασε την πόλη και τον Βόσπορο. Μάλιστα, μια γαλάζια ακτίνα φωτός εμφανίστηκε πάνω από την Αγία Σοφία, κάνοντας τους πάντες να πιστέψουν πως το Άγιο Πνεύμα τους αποχαιρετούσε και τους εγκατέλειπε στη μοίρα τους. […]. Πλέον, όσοι συνέχισαν να αμύνονται λυσσαλέα είχαν περικυκλωθεί σε ένα κομμάτι γης, δίπλα στην πύλη του Αγίου Ρωμανού ανάμεσά τους βρισκόταν και ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, που πολεμούσε σαν κοινός στρατιώτης. Εκεί τον είδαν για τελευταία φορά όσοι μάχονταν δίπλα του. Στις έξι το πρωί, οι μάχες σταμάτησαν και αντήχησαν οι κραυγές των Οθωμανών. Η Πόλη είχε αλωθεί! Και μετά ξεκίνησε το πλιάτσικο που υποσχέθηκε ο Μωάμεθ. […].

»Όλως παραδόξως, υπήρχαν στην Πόλη και κάποιοι που δεν κατάλαβαν τι είχε συμβεί ή δεν πίστεψαν πως μια τόσο μεγάλη πολιτεία μπορούσε ποτέ να αλωθεί! Οι άνθρωποι εκείνοι, γιορτάζοντας τη μνήμη της Οσιομάρτυρος Θεοδοσίας, κατά το ξημέρωμα φόρεσαν τα καλά τους και, με κεριά και θυμιάματα στα χέρια, κίνησαν για τις εκκλησίες. Έτσι περιποιημένοι και όμορφοι όπως ήταν, έπεσαν πάνω στους μαινόμενους κατακτητές, που τους έδεσαν με αλυσίδες και τους έσυραν σαν να ήταν πρόβατα σε κοπάδι!»…

Κι έτσι μ’ έναν λυγμό και πολλούς κρότους γκρεμίστηκε η Αυτοκρατορία χιλίων και βάλε χρόνων. Γιατί… ήταν «θέλημα Θεού η Πόλι να τουρκέψη»!