Πριν από τον Φιντέλ, τον Τσε, τον Χο, τον Μάο υπήρξε ο Σαντίνο: Το ποντίκι που σκότωσε τη γάτα, αλλά φαγώθηκε από άλλα ποντίκια

Πολύ πριν από τον Φιντέλ Κάστρο και τον Τσε Γκεβάρα, πριν από τον Χο Τσι Μινχ και πριν ο Μάο αρχίσει τη Μεγάλη Πορεία του, υπήρχε ο Αουγκούστο Σέζαρ Σαντίνο. Ο επαναστάτης που άλλαξε την Ιστορία της Νικαράγουα. 

Αν και ο Σαντίνο δεν είναι τόσο γνωστός όπως οι μεγάλοι επαναστάτες του 20ου αιωνα, ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς και επιτυχημένους αντάρτες που έβαλε δύσκολα στους αμερικανούς πεζοναύτες στη Νικαράγουα. Η εικόνα του, με το εμβληματικό του καουμπόικο καπέλο α λα Tom Mix, γυρτό από τη μία πλευρά, συνεχίζει να είναι το εικόνισμα που προσεύχονται κι ομνύουν στα χωριά και στις πόλλεις της Νικαράγουα – μιας χώρας που διοικείται εδώ και χρόνια από το Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης Σαντινίστας, που πήρε το όνομά του προς τιμήν του Αουγκούστο Σέζαρ.

Σε αντίθεση με τους διάσημους επαναστάτες, ο Σαντίνο δεν ήταν διανοούμενος και δεν ήταν μαρξιστής. Ήταν ένας μηχανικός από μια μικρή πόλη έξω από την πόλη Μασάγια, στη Νικαράγουα, και μέλος του Φιλελεύθερου Κόμματος της πατρίδας του.
Ο Σαντίνο δεν έγινε επαναστάτης από πεποίθηση ή μελετώντας Ιστορία· παρασύρθηκε στον ένοπλο αγώνα ως απάντηση στην εισβολή και την κατοχή των πεζοναυτών των ΗΠΑ στη χώρα του, που άρχισε το 1911 με στόχο την εκδίωξη του προέδρου του Φιλελεύθερου Κόμματος Χοσέ Ζελάγια.

Όπως εξήγησε το ίδιο το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, η αμερικανική δυσφορία προς τον Ζελάγια προήλθε από την πρόθεσή του να συνεργαστεί με την ιαπωνική κυβέρνηση για την διάνοιξη ενός καναλιού από τον Ατλαντικό μέχρι τις ακτές του Ειρηνικού στο έδαφος της Νικαράγουα, κανάλι που θα συναγωνιζόταν τη διώρυγα του Παναμά η οποία ελέγχεται από τις ΗΠΑ.

Δεν το «σήκωσαν» οι ΗΠΑ

Αυτό ερχόταν αντίθετο με το Δόγμα Μονρόε του 1823, το οποίο χοντρικά υποστηρίζει ότι «Οι ΗΠΑ έχουν την αποκλειστική κυριαρχία στο Δυτικό Ημισφαίριο και το δικαίωμα να επέμβουν σε οποιαδήποτε χώρα που βρίσκεται σε αυτό για να αποτρέψουν την επιρροή άλλων εθνών».
Οι ΗΠΑ δημιούργησαν διαδοχή προέδρων του Συντηρητικού Κόμματος της αρεσκείας τους υπό καθεστώς βίας και έτσι μπόρεσαν να συνάψουν συμφωνία με την (δική τους) κυβέρνηση της Νικαράγουας, η οποία παρείχε σε αμερικανικές εταιρείες σημαντικά ποσοστά στον σιδηρόδρομο της Νικαράγουας, αλλά και έλεγχο των οικονομικών και των δημόσιων Ταμείων. Ωστόσο, αυτό δεν άρεσε στον λαό της χώρας που, τελικά, επαναστάτησε. Όπως εξηγεί το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ, η προσπάθεια των ΗΠΑ «να αποτρέψουν την τοπική διαχείριση των οικονομικών… προκάλεσε σημαντική εθνικιστική ανησυχία στη Νικαράγουα». Για να καταστείλουν την προκύπτουσα αναταραχή και τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε μεταξύ των Φιλελευθέρων και των Συντηρητικών, οι ΗΠΑ, που είχαν αποσύρει τους Πεζοναύτες τους το 1924, έστειλαν ακόμη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη στη Νικαράγουα το 1925.

Αυτή η απόβαση ήταν το φιτίλι που πυροδότησε την «πυριτιδαποθήκη» του Αουγκούστο Σέζαρ Σαντίνο, ο οποίος οδήγησε εκατοντάδες - κυρίως επαναστατημένους αγρότες - εναντίων των Αμερικανών. Όπως γράφει ένας ιστορικός: «Ο Σαντίνο, ο οποίος είχε γίνει στρατηγός των Φιλελευθέρων στον εμφύλιο, εξαπέλυσε τους κεραυνούς του, λεηλατώντας το αμερικανικό χρυσωρυχείο San Albino και εκδίδοντας διακηρύξεις εναντίον των «άνανδρων και εγκληματιών Γιάνκις» και των «σκωληκοφάγων και παρηκμασμένων αριστοκρατών της Νικαράγουας, που εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των ΗΠΑ».

Ο μικρός, κουρελιασμένος, αλλά ανίκητος στρατός...

Ο Σαντίνο και οι δυνάμεις του, αν και ολιγάριθμες και επίσης όχι τόσο καλά οπλισμένες όσο το Σώμα των Πεζοναυτών των Ηνωμένων Πολιτειών, αποδείχθηκαν μια ισχυρή δύναμη που δεν μπορούσε ούτε να τιθασευτεί ούτε και να νικηθεί. Ο Σαντίνο έγινε σύντομα θρύλος

«Το έπος του Αουγκούστο Σέζαρ Σαντίνο ξεσήκωσε τον κόσμο. Ο μακροχρόνιος αγώνας του αρχηγού των ανταρτών της Νικαράγουας είχε τις ρίζες του στο αίτημα των θυμωμένων αγροτών για γη. Ο μικρός, κουρελιασμένος στρατός του, πολέμησε για χρόνια κόντρα σε 12.000 αμερικανούς εισβολείς και την φανατική Εθνική Φρουρά. Κονσέρβες από σαρδέλες γεμάτες με πέτρες χρησίμευαν σαν χειροβομβίδες, τουφέκια Σπρίνγκφιλντ και πολλά μαχαίρια κλάπηκαν από τον εχθρό κι αυτά ήταν τα όπλα τους! Η σημαία κυμάτιζε από οποιοδήποτε ραβδί, και οι χωρικοί μετακινούνταν μέσα από ορεινές διαβάσεις φορώντας λωρίδες δέρματος που ονομάζονταν χουαράκες αντί για μπότες. Οι αντάρτες τραγούδησαν, με τη μελωδία της Αντελίτα: «Στη Νικαράγουα, κύριοι, το ποντίκι σκοτώνει τη γάτα».

Ανελέητοι βομβαρδισμοί

Και έτσι, πάνω στην απελπισία τους να υποτάξουν με κάποιο τρόπο τον Σαντίνο και τη συμμορία των «χαρούμενων» ανδρών και γυναικών του, οι ΗΠΑ στράφηκαν σε μια νέα μορφή πολέμου, που συνεχίζουν να διεξάγουν μέχρι σήμερα: Τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς πόλεων και χωριών με θύματα αμάχους.
Καταγράφοντας μαρτυρίες μαρτύρων της επίθεσης των ΗΠΑ, ένας ιστορικός περιγράφει τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς ως «έναν αδίστακτο απρόσωπο εχθρό που προκαλεί αδιάκριτη βία εναντίον σπιτιών, χωριών, ζώων και ανθρώπων που, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου, σωματικής δύναμης, κοινωνικής στάτους, δεν είχαν καμία προστασία και η αγωνία τους ήταν να σώσουν τη ζωή τους και τα υπάρχοντά τους».

Σύμφωνα με έναν συμπολεμιστή του Σαντίνο που έζησε τον αεροπορικό βομβαρδισμό και την λεηλασία του Οκοτάλ της Νικαράγουα: «Η αεροπορία προκάλεσε μεγάλη ζημιά στον πληθυσμό από απώλειες ζωής και απώλειες περιουσίας...».
Τα στρατεύματα του Σαντίνο στάθηκαν παλικαρίσια κάτω από τα αεροπλάνα και πολέμησαν όσο καλύτερα μπορούσαν, καταρρίπτοντας ένα Fokker, αλλά δεν μπορούσαν να αντισταθούν περισσότερο. Τα στρατεύματα των Αμερικανών μπήκαν σε κατεστραμμένες πόλεις και τις αποτελείωσαν, λεηλατώντας ακόμα και τις καμπάνες από τα ερείπια των εκκλησιών και πετώντας τις στο ποτάμι· σφάζοντας παιδιά και γυναίκες»!

Ένα ενοχλητικό έντομο...

Γράφει ο Εντουάρντο Γκαλεάνο στους «Καθρέφτες» του: «Ένα πλατύγυρο καπέλο του σκέπαζε το πρόσωπο. Από το 1926 ένα ενοχλητικό έντομο που ονομάζεται Αουγκούστο Σέζαρ Σαντίνο έχει τρελάνει τον γίγαντα κατακτητή. Χιλιάδες πεζοναύτες βρίσκονται εδώ και χρόνια στη Νικαράγουα όμως η βαριά στρατιωτική μηχανή των Ηνωμένων Πολιτειών δεν καταφέρνει να νικήσει τους πατριώτες αγρότες που παίζουν κρυφτό μαζί της. «Ο Θεός και τα βουνά είναι σύμμαχοι μας», λέει ο Σαντίνο. Λέει επίσης πως η Νικαράγουα και αυτός έχουν την τύχη να υποφέρουν από την ίδια ασθένεια οξείας μορφής λατινοαμερικάντιδας…
Αποκαλούν τον Σαντίνο ληστή. Αυτός τους ευχαριστεί για το αστείο. «Ώστε ήταν ληστής και ο Τζορτζ Ουάσινγκτον που πολεμούσε για το ίδιο πράγμα;». Επίσης τους ευχαριστεί για τα δώρα: τα τουφέκια Browning, τα πολύτιμα Thompson και όλα τα όπλα και τα πυρομαχικά που εγκαταλείπουν και το βάζουν στα πόδια. Το κατόρθωμα του Σαντίνο απλώθηκε πάνω από τον κόσμο, δείχνοντας σε όλους ότι ακόμα και ένας μικρός αντάρτικος στρατός μπορεί να αμφισβητήσει, να αποκρούσει, ακόμη και να νικήσει τη στρατιωτική υπεροχή μιας υπερδύναμης! «Ελάτε, σκοτώστε μας στη χώρα μας όσοι πολλοί κι αν είσαστε! Θα σας περιμένω σαν αρχηγός γνήσιων πατριωτών. Κι αν μας σκοτώσετε, το αίμα μας θα κυλίσει πάνω στους άσπρους τοίχους του Λευκού σας Οίκου, αυτής της φωλιάς μέσα στην οποία εξυφαίνονται εγκληματικά σχέδια», είχε διαμηνύσει στους Αμερικανούς.
Το 1933 οι πεζοναύτες έφυγαν ταπεινωμένοι από τη Νικαράγουα. Έφυγαν; Όχι ακριβώς. Άφησαν στη θέση τους τον Αναστάσιο Σομάζα και τους στρατιώτες του, που είχαν εκπαιδευτεί από τους εισβολείς να πάρουν τη σκυτάλη. Ο Σαντίνο, νικητής του πολέμου, ηττήθηκε από προδοσία. Το 1934 έπεσε θύμα των προδοτών της Εθνικής Φρουράς, στενών συνεργατών των Αμερικανών, που με δέλεαρ μια συνάντηση ειρήνης θα τον απαγάγει και θα τον δολοφονήσει άνανδρα. Σε τρεις μήνες θα έκλεινε τα 39 και θα πατούσε τα 40. Τον πρόλαβαν οι δολοφόνοι».
Τα λείψανα του Σαντίνο δεν βρέθηκαν ποτέ.

«Σκύλας γιος, αλλά… ο γιος της σκύλας μας»

Εν τω μεταξύ, ο Σομόζα – «Σκύλας γιος, αλλά… ο γιος της σκύλας μας», όπως θα τον ειρωνευόταν – έγινε πρόεδρος της Νικαράγουας με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και στράφηκε γρήγορα στην εξόντωση των οπαδών και των υποστηρικτών του Σαντίνο.
Ο Σομόζα και ο γιος του, και πιο μετά ο εγγονός του, κυβέρνησαν τη Νικαράγουα με σιδερένια γροθιά (και στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ) για τα επόμενα 45 χρόνια. Ωστόσο, το παράδειγμα του Σαντίνο ενέπνευσε τη δημιουργία του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου Σαντινίστας (FSLN) το 1962. Το FSLN, και πάλι ένα κυρίως αγροτικό κίνημα σε μια κυρίως αγροτική κοινωνία, διεξήγαγε έναν ανταρτοπόλεμο εναντίον του Σομόζα και της Εθνικής Φρουράς του, με αποκορύφωμα τη νίκη της. Ο Σομόζα δεν έφυγε χωρίς μάχη. στο τέλος του εμφυλίου 50.000 άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους, κυρίως από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς που θύμιζαν τους βομβαρδισμούς των ΗΠΑ στη δεκαετία του 1920 και στις αρχές της δεκαετίας του 1930.
Επιπλέον, 100.000 τραυματίστηκαν, 40.000 παιδιά έμειναν ορφανά και 150.000 άνθρωποι έγιναν πρόσφυγες. Και, όταν ο Σομόζα έφυγε από τη χώρα, πήρε το θησαυρό του, διασφαλίζοντας ότι τεράστιες εκτάσεις της Νικαράγουας θα παρέμεναν ερειπωμένες από την αεροπορική του επιδρομή για τα επόμενα χρόνια. Ο δικτάτορας Σομόζα, δολοφονήθηκε από Αργεντίνους επαναστάτες το 1980, ενώ ήταν εξόριστος στην Παραγουάη.

Υπερήφανος ο Σαντίνο

Γράφει ο Ντανιέλ Κόβαλικ, ο καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ και συγγραφέας του βιβλίου «No More War: How the West Violates International Law»: «Ταξιδεύω στη Νικαράγουα από το 1987. Ττότε ήταν που είδα τις πρώτες εικόνες του Σαντίνο και έμαθα για τον αγώνα του ενάντια στους πεζοναύτες των ΗΠΑ. Συνάντησα ακόμη και έναν γέρο στο Οκοτάλ, που πολέμησε με τον Σαντίνο και που περήφανα καθόταν στην βεράντα του με άθικτη την παλιά στολή που φορούσε στη μάχη. Έχω δει μια χώρα με συγκλονιστικά χαμηλά επίπεδα φτώχειας και υπανάπτυξης να γίνεται ευημερούσα και ανεπτυγμένη. Τώρα πια ο Αουγκούστο Σέζαρ Σαντίνο κοιτάζει τη Νικαράγουα με το παγερό βλέμμα των αγαλμάτων και σίγουρα θα είναι περήφανος με ό,τι βλέπει...