Πόλεμος Κριμαίας: Ήταν όλοι τους εκεί, καινοτομίες, συγγραφείς, ποιητές, Iron Maiden και Έλληνες που ρίζωσαν στη Μαριούπολη

Μια μέρα σαν σήμερα, 28 Μαρτίου του 1854, Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία κηρύσσουν πόλεμο στη Ρωσία: Ο Πόλεμος της Κριμαίας γενικεύεται.
Είναι κάποιοι τόποι «σημαδεμένοι». Να, η Ουκρανία για παράδειγμα. Ο ήχος των όπλων είναι το «καλημέρα» της και η φωτιά του πολέμου η «δύση» της… Δεν έχει αποκοιμηθεί ποτέ γαλήνια εδώ και αιώνες. Καταραμένοι τόποι ή καταραμένοι άνθρωποι που πιστεύουν ότι μπορούν να διαφεντεύουν ψυχές και χώρες; Άλλη ιστορία αυτή…

Ουκρανία λοιπόν και Κριμαϊκός Πόλεμος και τρεις αυτοκρατορίες του 19ου αιώνα συγκρούονται: Η Ρωσική Αυτοκρατορία στο ένα στρατόπεδο, η Βρετανική, η Οθωμανική, η Γαλλική στο άλλο και αρωγός τους το Βασίλειο της Σαρδηνίας.

Ο πόλεμος έμεινε γνωστός για τους Ρώσους ως Ανατολικός Πόλεμος, ενώ για τους Βρετανούς ως Ρωσικός Πόλεμος. Αίτιο του πολέμου ήταν ο από χρόνια πολλά ανταγωνισμός συμφερόντων, ανάμεσα στις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχής, για επιρροή και εκμετάλλευση των ανατολικών εδαφών της ψυχορραγούσης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κι όταν λέμε «ανατολικά εδάφη» τότε, εννοούμε τη σημερινή Ουκρανία. Επίσης, ο Πόλεμος της Κριμαίας έχει μείνει στην Ιστορία ως ο πόλεμος των μοιραίων λαθών του εφοδιασμού και της στρατηγικής φύσεως. Να πάρουμε τα γεγονότα από την αρχή τους.

Οι ρωσικές φιλοδοξίες προκαλούσαν ανησυχία στη βρετανική κυβέρνηση. Ο τσάρος ενίσχυε την επιρροή του στην Ανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Μια μέρα σαν τη σημερινή, λοιπόν, στις 28 του Μαρτίου του 1854, η Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο στον τσάρο Νικόλαο τον Α’, οδηγώντας τη χώρα στην πρώτη ευρωπαϊκή στρατιωτική σύγκρουση από την εποχή του Μεγάλου Ναπολέοντα. Στο πλευρό των Βρετανών και ο Ναπολέων Γ’ της Γαλλίας και ο σουλτάνος Αμπντούλ Μετζίτ Α’.
Οι ένοπλες συγκρούσεις επεκτάθηκαν από τη Βαλτική, στην Άπω Ανατολή, αλλά και στον Καύκασο, όμως ο πόλεμος εκείνος έμεινε γνωστός από την τοποθεσία όπου διεξήχθη η πιο αιματηρή του μάχη, την Κριμαία.

Πάνω από μια ετοιμοθάνατη αυτοκρατορία

Η διεθνής τάξη πραγμάτων αποστρέφεται την ύπαρξη «κενού ισχύος» και στην άλλοτε κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία κινδύνευε να γίνει ακριβώς αυτό. Η τεράστια επικράτεια του σουλτάνου απλωνόταν από τα Βαλκάνια έως τη Μέση Ανατολή και την Ερυθρά Θάλασσα, περιλαμβάνοντας πλούσιες εκτάσεις, που έκαναν τις αντίπαλες αυτοκρατορίες να τις κοιτάζουν με όρεξη αρπακτικών αγριμιών.

Η Ρωσία αναζητούσε λιμάνια προς τον μεσογειακό νότο από καιρό, ενώ ταυτόχρονα οι ηγεμόνες της ονειρεύονταν να απελευθερώσουν τους Σλάβους αδελφούς τους από τον οθωμανικό ζυγό, ίσως ακόμα και να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη, το λίκνο της Ανατολικής Ορθόδοξης Πίστης τους. Κι αυτός ο τελευταίος ήταν ο λόγος που στο πλευρό της Ρωσίας πολέμησαν και έλληνες εθελοντές στρατιώτες!
Η Βρετανία και η Γαλλία, από την άλλη, ήθελαν να κρατήσουν ζωντανό το ασθενικό οθωμανικό καθεστώς. Τους βόλευε, εκείνη η περιοχή να βρίσκεται υπό την κυριαρχία μιας ακίνδυνης πλέον ηγεμονίας, δεδομένου του εθνοτικού και θρησκευτικού μωσαϊκού που κυριαρχούσε εκεί. Έστειλαν λοιπόν εκστρατευτική δύναμη για να πολιορκήσει μία από τις καίριες ρωσικές στρατιωτικές βάσεις στη Σεβαστούπολη της Κριμαίας.
Επί ένα χρόνο τούρκοι, γάλλοι και βρετανοί στρατιώτες υπέμειναν απάνθρωπες συνθήκες εκστρατείας, που περιγράφονταν σαν την απόλυτη κόλαση, στη βάση των τειχών του οχυρού, οι οποίες επιδεινωνόταν και από την ανεπάρκεια σε προμήθειες και ιατρικές υποδομές.

Σε... ζωντανή μετάδοση

Ήταν όμως η πρώτη φορά που ένα πεδίο μάχης καλυπτόταν άμεσα δημοσιογραφικά. Ανταποκριτές εφημερίδων ήταν παρόντες και από τις δύο εχθρικές παράταξεις. Μάλιστα ένας από αυτούς τους δημοσιογράφους που κάλυπτε για τους Ρώσους τα πολεμικά γεγονότα ήταν ένας νεαρός συγγραφέας, που τον ονόμαζαν Λέων Τολστόι!
Στο αντίπαλο στρατόπεδο μία νοσοκόμα που άκουγε στο όνομα Φλόρενς Νότιγκειλ, κατόρθωσε με τις ενέργειές της να γίνει λαοφιλής προσωπικότητα των Βρετανών, αφού εκείνη πρώτη επέφερε καινοτόμες και ουσιαστικές αλλαγές στην στρατιωτική ιατρική στα πεδία των μαχών.

Από άποψη τεχνολογίας, ήταν ο πρώτος πόλεμος που εισήγαγε μεγάλο αριθμό καινοτομιών. Ήταν η πρώτη σύρραξη όπου οι αντιμαχόμενοι έκαναν εκτεταμένη χρήση - σε τακτικό επίπεδο - του σιδηροδρόμου και του τηλέγραφου: Eνα καλώδιο τηλέγραφου βυθίστηκε στη Μαύρη Θάλασσα μεταξύ Βάρνας, Βουλγαρίας και Μπαλακλάβα, μήκους 500 χιλιομέτρων, πράγμα που επέτρεπε να γίνονται τακτικές ενημερώσεις, μέσα σε διάστημα ελαχίστων ωρών! Οι πολιτικοί βρέθηκαν τότε αντιμέτωποι με δημοσιεύματα που ασκούσαν κριτική και στηλίτευαν τις ελλείψεις και κυρίως κατέγραφαν περιστατικά ανικανότητας στο μέτωπο. Ο πόλεμος είχε αρχίσει να παίρνει τη σύγχρονη όψη του.

Τι γύρευαν στην Κριμαία οι Έλληνες;

Στον πόλεμο της Κριμαίας συμμετείχαν και περίπου 1000 έλληνες εθελοντές στο πλευρό των Ρώσων. Το ελληνικό στράτευμα έμεινε γνωστό ως η «Ελληνική Λεγεώνα του Αυτοκράτορα Νικολάου Α'». Αρχηγοί των Ελλήνων εθελοντών υπήρξαν, μεταξύ άλλων, οι Αριστείδης Χρυσοβέργης και Πάνος Κορωναίος. Η συμμετοχή των ευρωπαϊκών δυνάμεων στο πλευρό των Τούρκων, προσέδωσε, για τους Έλληνες, χαρακτήρα θρησκευτικού πολέμου. Στις 6 Δεκεμβρίου, ανήμερα του Αγίου Νικολάου, τα πορτρέτα του αυτοκράτορα της Ρωσίας, στολισμένα με δάφνες, 'εμφανίστηκαν σε κεντρικά σημεία των Αθηνών. Το όνομα του αυτοκράτορα, μάλιστα, μνημονεύτηκε στις εκκλησίες. Όταν έφθασε η είδηση της ήττας του τουρκικού στόλου στην Σινώπη, οι Έλληνες αντεύχονταν την Πρωτοχρονιά: «Και του χρόνου στην Κωνσταντινούπολη»...

Στις αρχές του 1855 η Λεγεώνα, η οποία αριθμούσε περίπου 800 άνδρες, έφτασε στην Κριμαία. Με λάβαρο στο οποίο ήταν γραμμένο στα ελληνικά «Για την Ορθοδοξία», οι έλληνες εθελοντές έλαβαν μέρος στις μάχες του Μαρτίου του 1854, περνώντας στη δεξιά όχθη του Δούναβη, και τον Μάιο του ίδιου χρόνου στη μάχη εναντίον των Τούρκων στο νησί Ραντομάν. Περισσότεροι από 500 Έλληνες έπεσαν στο πεδίο της μάχης ή έχασαν τη ζωή τους από κακουχίες και ασθένειες. Τον Ιούνιο του 1856 η Λεγεώνα διαλύθηκε. Πολλοί από τους εθελοντές αρνήθηκαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα για τον φόβο διώξεων από τις τουρκικές αρχές, καθώς ακόμη κάποιοι ήταν Τούρκοι υπήκοοι. Πάρθηκε απόφαση και 201 εθελοντές εγκαταστάθηκαν στη Μαριούπολη, όπου από τον 18ο αιώνα, υπήρχε ο γηγενής ελληνικός πληθυσμός της Κριμαίας.

Ο θρύλος της Ελαφράς Ταξιαρχίας

Και μιας και πιο πάνω κι έγινε λόγος για συγγραφείς και δημοσιογραφική κάλυψη του Κριμαϊκού Πολέμου, αξίζει να αναφερθούμε σε ένα ποίημα, που έδωσε μια ρομαντική πινελιά στην ανθρωποβόρα σύρραξη του 19ου αιώνα: «Πώς η δόξα τους μπορεί να λησμονηθεί; Η φρενιασμένη τους επίθεση! Όλος ο κόσμος εκστατικά κοιτούσε. Δοξάστε την επέλαση αυτή! Δοξάστε την ελαφρά ταξιαρχία, Τους υψηλόφρωνες εξακόσιους!»… Είναι οι στίχοι από το ποίημα του Τόμας Τένισον «H Eπέλαση της Ελαφράς ταξιαρχίας». Ποια όμως ήταν η Ελαφρά Ταξιαρχία και γιατί υμνήθηκε με κάποια δόση υπερβολής; Ίσως γιατί η υπερβολή χαρακτήρισε την θρυλική επέλασή της. Να πώς έχει η ιστορία.

Μια αυτοκτονική κι ανούσια έφοδος

Το 1854, στη διάρκεια του πολέμου της Κριμαίας, το βρετανικό ιππικό έκανε μία αυτοκτονική και εντελώς ανούσια έφοδο κόντρα στις ρωσικές γραμμές. Ήταν η Επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας. Στη διάρκεια μιας μάχης έξω από την πόλη Μπαλακλάβα στην Κριμαία, μία κωμικοτραγική σειρά παρεξηγήσεων, κακών συνεννοήσεων και διοικητών διψασμένων για δόξα, οδήγησε 676 άντρες και τα άλογα της Ελαφράς Ταξιαρχίας, να ριχτούν προς το ρωσικό πυροβολικό, το οποίο είχε πεντακάθαρο πεδίο βολής και περίμενε όπως ο εκδορέας το σφάγιο...

Οι αδιανόητα θαρραλέοι (τρελοί τους είπαν κάποιοι) ιππείς σχημάτισαν τακτικές γραμμές και άρχισαν να κατηφορίζουν καλπάζοντας την κοιλάδα της περιοχής. Οι ρώσοι στρατιώτες, τοποθετημένοι ψηλότερα στις πλαγιές, άρχισαν να τους θερίζουν με τα τουφέκια τους. Ένας στρατιώτης του 17ου Συντάγματος Λόγχοφόρων περιέγραψε αργότερα τη σκηνή: «Μπροστά και πλάι μας, η Κόλαση είχε ανοίξει τα σαγόνια της για να μας καταπιεί»…

Οι στρατιώτες άρχισαν να καλπάζουν και καθώς πλησίαζαν στις ρωσικές θέσεις, στο τέρμα της κοιλάδας, τα κανόνια άρχισαν να τους χτυπούν ανελέητα σχεδόν εξ επαφής. Το εντυπωσιακό ήταν ότι κατάφεραν να υπερπηδήσουν τη γραμμή του πυροβολικού, χωρίς όμως να έχουν τον τρόπο να χρηστέψουν τα κανόνια ή να τα σύρουν μαζί τους. Επόμενη επιλογή τους ήταν να γυρίσουν στο σημείο από όπου είχαν ξεκινήσει περνώντας για δεύτερη φορά την κόλαση της κοιλάδας. Η Ελαφρά Ταξιαρχία υπέστη απώλειες 40% ενώ χάθηκαν 475 από τα άλογα! Από τους 670 άνδρες που πήραν μέρος στην Επέλαση, επέστρεψαν λιγότεροι από 200!
Το φταίξιμο για την παρανόηση που οδήγησε στη σφαγή δεν αποδόθηκε σε κανέναν, αφού η αρχική διαταγή ήταν ασαφής και ο αξιωματικός που την έδωσε είχε σκοτωθεί μέσα στο πρώτο λεπτό της επίθεσης.
Δεν είναι τυχαίο, ότι ο Κριμαϊκός έμεινε στην ιστορία ως πόλεμος σφαλμάτων εφοδιαστικής και στρατηγικής φύσεως. Στο βιβλίο του Ίαν Γουάιτλο, «Τα μεγαλύτερα λάθη της ιστορίας και οι άνθρωποι που τα διέπραξαν» (εκδόσεις Κλειδάριθμος), εξιστορείται πώς μια ασαφής διαταγή και οι προσωπικές βεντέτες μεταξύ αξιωματικών στοίχισαν τη ζωή εκατοντάδων βρετανών ιππέων στη μάχη της Μπαλακλάβα.
Ο λόρδος Κάρντιγκαν, που ήταν επικεφαλής του στρατεύματος, γύρισε ζωντανός και ακμαίος, αλλά και ευδιάθετος, αφού - όπως λένε - το ίδιο βράδυ γιόρτασε με δείπνο και σαμπάνιες πάνω σε πολεμικό πλοίο την... επιτυχία του. Το να μείνει ζωντανός ίσως;

Η θυσία του βρετανικού ιππικού που περιγράφεται από τον Τένισον, ενέπνευσε 129 χρόνια μετά τους Iron Maiden. Το 1983 το Heavy Metal βρετανικό συγκρότημα, κυκλοφόρησε το τέταρτο άλμπουμ της δισκογραφίας του με τίτλο «Piece Of Mind». Αναμφισβήτητα, το πιο επιτυχημένο τραγούδι που περιέχει είναι το «Trooper», το οποίο αναφέρεται σε αυτή τη μάχη!

Ο Απόλλων Σμύρνης και η Ελαφρά Ταξιαρχία

Επίσης δεν θα μπορούσε ο κινηματογράφος να μην απαθανατίσει με τον δικό του μοναδικό τροπο την Επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας. Η ταινία του 1936 «The Charge of the Light Brigade» βασίστηκε στο ποίημα του Τένισον. Πρωταγωνιστές της ταινίας ήταν οι Έρολ Φλιν και Ολίβια Ντε Χάβιλαντ. Το 1968 ο βρετανός σκηνοθέτης Τόνι Ρίτσαρντσον γύρισε το remake της ταινίας με περισσότερο σεβασμό στην ιστορική ακρίβεια και με πρωταγωνιστές τον Τρέβορ Χάουαρντ, τη Βανέσα Ρέντγκρεϊβ και τον Τζον Γκίλγκουντ. Κι αξίζει εδώ να καταγράψουμε μια λεπτομέρεια που έχει να κάνει με τα ποδοσφαιρικά δρώμενα της Ελλάδας: Από την πρώτη ταινία, «Η Επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας», ο Απόλλων Σμύρνης πήρε το προσωνύμιό του, που τον ακολουθεί ακόμα και σήμερα στο μεγάλο ταξίδι του στα γήπεδα της χώρας μας.

Να κλείσουμε αναφέροντας ότι ο Πόλεμος της Κριμαίας τέλειωσε τον Μάρτιο του 1856 με τη Συνθήκη των Παρισίων. Η Ρωσία νοιώθοντας πιεσμένη από την απειλή της Αυστρίας στο να ενταχθεί στο στρατόπεδο των Συμμάχων, αναγκάστηκε να οδηγηθεί σε προκαταρκτική συζήτηση για ειρηνικούς όρους και προϋποθέσεις. Στις 29 Φεβρουαρίου του 1856 τα όπλα σιώπησαν… Για πόσο;

Πηγές: Dan Snow, On This day in History, historic-uk.com