Μάχη του Υπρ: Ποιο νέο υπερόπλο έκανε την εμφάνισή του – Η διήγηση ενός στρατιώτη που χτυπήθηκε είναι συγκλονιστική

Ήταν 22 Απριλίου του 1915, όταν άρχισε η Μάχη του Υπρ. Ένα νεό «υπερόπλο» βγαίνει επί… σκηνής.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος απέκτησε πολλά προσωνύμια: Μεγάλος Πόλεμος, Πόλεμος Χαρακωμάτων και ο Πόλεμος των Αερίων. Αν και με τη σύμβαση της Χάγης του 1907 απαγορευόταν  η χρήση δηλητηρίων ή δηλητηριασμένων όπλων, στα πεδία των μαχών, στα τέλη της πρώτης 10ετίας του 20ου αιώνα έγινε συστηματική χρήση χημικών όπλων, αρχής γενομένης από το Υπρ (Ypres: Δήμος στη Φλαμανδική Περιοχή, μία εκ των τριών περιοχών του Βελγίου στη φλαμανδική επαρχία της Δυτικής Φλάνδρας). Από το όνομα της πόλης έλαβε την ονομασία του ο «Υπερίτης» ή αλλιώς αέριο μουστάρδας, μια θανατηφόρος ουσία που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1917.
Η πρώτη καταγεγραμένη επίθεση με δηλητηριώδη αέρια έγινε στη δεύτερη μάχη του Υπρ. Ο τόπος ήταν ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας και οι δύο αντίπαλοι ήθελαν να το θέσουν υπό την κυριαρχία τους. Στις 22 Απριλίου 1915 έγινε η δεύτερη μάχη στο Υπρ, όπου οι Γερμανοί επιτέθηκαν στους συμμάχους, χρησιμοποιώντας δηλητηριώδες αέριο με κυλίνδρους.

Ήταν η πρώτη πετυχημένη μαζική ρίψη χημικών όπλων σε πόλεμο. Είχαν προηγηθεί κάποιες επιθέσεις των Γάλλων με χειροβομβίδες, που περιείχαν δακρυγόνο αέριο αλλά δεν είχαν επιτυχία.

Δεν γνώριζαν τι τους περίμενε

«Ήταν τότε δυο γαλλικές μεραρχίες. Δεν γνώριζαν τι τους περίμενε. Ήταν τελείως απροστάτευτοι απέναντι στα αέρια. Πολλοί έπαθαν αμέσως ασφυξία. Άλλοι κατάφεραν να διαφύγουν, αλλά πέθαναν αργότερα από δηλητηρίαση. Συνολικά υπολογίζεται ότι την πρώτη μέρα έχασαν τη ζωή τους 1.150 γάλλοι στρατιώτες», ο ιστορικός Πίτερ Τρογκ περιγράφει το τι συνέβη στη μάχη (τη 2η) του Υπρ.
Το νέο όπλο των Γερμανών μπορεί να αιφνιδίασε τον εχθρό, εντέλει όμως δεν κατάφερε να κάνει την προσδοκώμενη διαφορά στον πόλεμο, γράφει ο Πίτερ Τρογκ: «Στόχος του όπλου ήταν να αλλάξει τη ροή του πολέμου. Στο τέλος της σκληρής δεύτερης μάχης της Υπρ όμως δεν είχε αλλάξει τίποτα. Το χημικό όπλο δεν είχε επιτυχία».

Ο Γερμανός καθηγητής Φριτς Χάμπερ, γνωστός ως ο Πατέρας των Χημικών Όπλων, ήταν εκείνος που παρασκεύασε το αέριο χλωρίνης για λογαριασμό του γερμανικού στρατού. Μάλιστα πρότεινε να το διοχετεύσουν σε εμπορικούς κυλίνδρους αντί σε οβίδες και παρευρέθηκε στη μάχη του Υπρ για να παρακολουθήσει από κοντά τις συνέπειες του όπλου του.
Κατά τις 5 το απόγευμα οι Γερμανοί αιφνιδίασαν τους Γάλλους στρατιώτες, όταν τους επιτέθηκαν με 168 τόνους χλωρίου. Ένα σύννεφο ομίχλης πλησίασε τις γαλλικές γραμμές και το πεδίο της μάχης έγινε λευκό από το χλώριο.
Οι Γάλλοι στρατιώτες μόλις είδαν την ομίχλη να πλησιάζει έτρεξαν, αλλά δεν κατάφεραν να ξεφύγουν. Μόλις εισέπνευσαν τις χημικές ουσίες ο οργανισμός τους κατέρρευσε. Δεν μπορούσαν να αναπνεύσουν και πονούσαν τα μάτια και τα πνευμόνια τους. Παρά το γεγονός πως οι Γάλλοι αιφνιδιάστηκαν και αποδυναμώθηκαν από την εισπνοή του δηλητηριώδους αερίου, οι Γερμανοί δεν κατάφεραν να κάμψουν την αντίσταση τους.
Λίγες ώρες αργότερα επανέλαβαν τη ρίψη χημικών όπλων σε διαφορετικό σημείο του μετώπου, αλλά ένας Καναδός στρατηγός, που ήταν χημικός αναγνώρισε το χλώριο και βρήκε τον τρόπο να το εξουδετερώσει. Διέταξε τους στρατιώτες να ουρήσουν πάνω σε πανιά, να τα τοποθετήσουν στο πρόσωπό τους και να αναπνέουν μέσα από τα ούρα τους. Η αυτοσχέδια λύση είχε αποτελέσματα και δεν εμπόδισε το χλώριο να εισέλθει το στον οργανισμό τους. Συνολικά έχασαν τη ζωή τους από το χλώριο 1.200 στρατιώτες!
Μετά τη χρήση του χλωρίου, χρησιμοποιήθηκαν πολλές ακόμα χημικές ουσίες και από τα δύο στρατόπεδα. Η χειρότερη ουσία που προκάλεσε τους περισσότερους θανάτους ήταν το φωσγένιο, το οποίο ήταν ισχυρό ασφυξιογόνο που χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τους Γερμανούς και κατέληξε να γίνει το βασικό χημικό όπλο των Βρετανών.
Αποτελεσματικό ήταν και το καυστικό αέριο μουστάρδας, το οποίο προκαλούσε τύφλωση και ασφυξία και χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά στην τρίτη μάχη του Υπρ το 1917 μέσα σε οβίδες.

Η ασπίδα κατά των αερίων

Όταν εμφανίστηκαν τα πρώτα χημικά όπλα άρχισε και η συστηματική αναζήτηση των κατάλληλων μέσων για να αντιμετωπιστούν. Οι στρατιώτες πήγαιναν στο πεδίο της μάχης φορώντας οτιδήποτε θα εμπόδιζε τα χημικά αέρια να εισέλθουν στον οργανισμό τους. Φορούσαν γάζες εμποτισμένες με χημικά, γυαλιά για να προστατεύουν τα μάτια τους από τα αέρια και σακούλες στο κεφάλι που τις πότιζαν με γλυκερίνη, σόδα και νερό.
Οι Βρετανοί ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν, ένα χρόνο μετά την δεύτερη μάχη του Υπρ, αντιασφυξιογόνα μάσκα, η οποία είχε έναν αναπνευστήρα, γυαλιά και φίλτρο στο λαιμό.
Από τους 113.000 τόνους χημικές ουσίες που ρίχτηκαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, προσβλήθηκαν περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνδρες από τους οποίους πέθαναν οι 100.000.
Γερμανοί, Βρετανοί και Γάλλοι ανέπτυσσαν μυστικά όλο το διάστημα τις δηλητηριώδεις ουσίες. Το 1925 απαγορεύθηκε με διεθνείς συμφωνίες η χρήση χημικών όπλων. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δεν χρησιμοποιήθηκαν δηλητηριώδη αέρια, παρά μόνο στ αστρατόπεδα εξόντωσης των Ναζί...

Μια συγκλονιστική μαρτυρία

Ο δεκανέας Ουίλιαμ Πέρσι διηγείται την εμπειρία του από δηλητηρίαση χημικών σε μάχη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου: «Ξύπνησα από έναν τρομερό πάταγο. Η στέγη έπεσε πάνω στο στήθος και στα πόδια μου και το μόνο που μπορούσα να κουνήσω ήταν το κεφάλι μου. Σκέφτηκα: ώστε αυτό ήταν λοιπόν. Διαπίστωσα ότι ανάσανα με δυσκολία. Άκουγα φωνές. Άλλοι συνάδελφοι με αντιασφυξιογόνα κράνη, που φάνταζαν τρομακτικοί στο μισοσκόταδο, σήκωναν δοκάρια από πάνω μου και κάποιος προσπαθούσε να μου φορέσει με το ζόρι ένα αντιασφυξιογόνο κράνος. Ακόμη και όταν είσαι καλά είναι δύσκολο να φοράς τέτοιο κράνος. Να πιέζεται η μύτη σου και να ανασαίνεις μέσα από ένα μεταλλικό κύλινδρο με χημικά. Μιας και πνιγόμουν ήδη στο βήχα, θυμάμαι ότι προσπάθησα να τους εμποδίσω να μου βάλουν το κράνος. Το επόμενο πράγμα που θυμάμαι είναι ότι, με κουβάλησαν με ένα φορείο πέρα από τους αξιωματικούς μας και σε απόσταση από τα πυροβόλα. Άκουσα κάποιον να ρωτάει ποιος είναι αυτός; «Ο δεκανέας πυροβολικού Πρέσι, κύριε»! Με έβαλαν σε ένα ασθενοφόρο και με μετέφεραν στη βάση, όπου μας τακτοποίησαν όλους δίπλα δίπλα στο δάπεδο μιας σκηνής. Υποθέτω πώς θα έμοιαζα με κάποιο είδος ψαριού έτσι που είχα ανοιχτό το στόμα μου και πάσχιζα να ανασάνω λες και οι πνεύμονες μου έκλειναν σιγά-σιγά και η καρδιά μου χτυπούσε σαν τύμπανο. Κοιτάζοντας τον διπλανό μου, μου ήρθε να κάνω εμετό γιατί από το στόμα του έβγαινε ένα πράσινο υγρό. Ήταν πραγματική δοκιμασία το να μπορέσω να αναπνεύσω λίγο οξυγόνο και όσο λιγότερο ανέπνεα τόσο λιγότερο πονούσα. Αποκοιμόμουν για λίγο, αλλά ξυπνούσα σχεδόν αμέσως πανικόβλητος. Για να απαλύνω τον πόνο στο στήθος μου μπορεί υποσυνείδητα να έπαυα να αναπνέω, μέχρι που με ξυπνούσε ο χτύπος της καρδιάς μου. Ξαφνιαζόμουν κάθε που αντιλαμβανόμουν ότι ξυπνούσα γιατί ήμουν σίγουρος ότι θα πέθαινα στον ύπνο μου. Ήταν τόσο λίγα αυτά που ξέραμε σχετικά με τη θεραπευτική αγωγή για διάφορα αέρια ώστε δε με υπέβαλαν σε καμία θεραπεία για φωγένιο, το αέριο που υποτίθεται ότι είχα εισπνεύσει, και είμαι σίγουρος ότι το αέριο που είχαν εισπνεύσει κάποιοι άλλοι ήταν χειρότερο από αυτό. Κάθε τόσο οι τραυματιοφορείς έβγαζαν έξω και κάποιο φορείο…».

Ο νομπελίστας συγγραφέας Έριχ Μαρία Ρεμάρκ έχει περιγράψει γλαφυρά στο μυθιστορημά του Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο, αλλά και στο  Τρεις Σύντροφοι τη χρήση δηλητηριωδών αερίων στον Μεγάλο Πόλεμο.