Υπόθεση Πατσίφικο: Οι καλοί μας σύμμαχοι Βρετανοί καταδικάζουν την Ελλάδα σε λιμοκτονία για τις απαιτήσεις ενός ελεεινού τυχοδιώκτη

Η Υπόθεση Πατσίφικο ήταν μια σοβαρή κρίση που ουσιαστικά κορυφώθηκε μια μέρα σαν σήμερα, 3 Ιανουαρίου του 1850. Οι πάντα… καλοί μας σύμμαχοι Βρετανοί καταδικάζουν την Ελλάδα σε λιμοκτονία για τις απαιτήσεις ενός ελεεινού τυχοδιώκτη!

Ο δον Νταβίντ Πατσίφικο ήταν Εβραίος με καταγωγή από την Πορτογαλία, που είχε γεννηθεί στη Μάλτα ή στο Γιβραλτάρ· είχε έρθει στην Αθήνα το 1836 ως Πρόξενος της Πορτογαλίας. Τον Ιανουάριο του 1842 παύτηκε με την κατηγορία του καταχραστή. Ο Πατσίφικο παρέμεινε στην Αθήνα, με την οικογένειά του, αλλάζοντας μόνο την υπηκοότητα και παίρνοντας την ισπανική. Τέλος, πριν από το 1847, οπότε έγιναν τα μοιραία γεγονότα, πήρε την αγγλική υπηκοότητα.

Μετά την αποπομπή του από τη διπλωματική θέση του, συνέχισε τον παρασιτικό βίο του στην Αυλή της Δουκίσσης της Πλακεντίας με ισπανική υπηκοότητα πλέον και εγκατέλειψε τη χώρα μας έπειτα από την πολύκροτη Υπόθεση - με υπηκοότητα βρετανική αυτή τη φορά - για να αφήσει την τελευταία του πνοή στο Λονδίνο το 1854. Ο Πατσίφικο ήταν ένας τυχοδιώκτης – παράσιτο με διεθνές διαβατήριο που του επέτρεπε να περνάει τις πύλες εύπορων θυμάτων… Ποια ήταν η πολύκροτη Υπόθεση Πασίφικο;

Οι Έλληνες καίγοντας τον Ιούδα κάηκαν οι ίδιοι...

Κάπως έτσι αρχίζει η ιστορία: Σε πολλούς τόπους της Ελλάδας – ακόμα και σήμερα – κατά τις ημέρες του εορτασμού του Πάσχα αναβιώνει το έθιμο του καψίματος του Ιούδα. Το Πάσχα του 1849 με κυβερνητική εντολή το έθιμο αυτό απαγορεύτηκε, γιατί εκείνο τον καιρό περιδιάβαινε τη χώρα μας ο εβραίος μεγαλοτραπεζίτης Ρότσιλντ, που θα συνομιλούσε με τους Έλληνες για την εκχώρηση δανείου του οποίου το ποσό θα ήταν αρκετά υψηλό.
Πολλοί από τους κατοίκους της Αθήνας αψήφησαν την διαταγή και έκαψαν, προκλητικά, ομοιώματα του Ιούδα σε κεντρικά σημεία της πόλης. Μάλιστα σημειώθηκαν και σοβαρά επεισόδια ανάμεσα σε αστυνομικούς και πολίτες. Σε ένα από αυτά τα επεισόδια μαινόμενο πλήθος πετροβόλησε το σπίτι όπου διέμενε ο Εβραίος Πατσίφικο, στην οδό Καραϊσκάκη στου Ψυρρή· προκάλεσαν σημαντικές καταστροφές, λεηλάτησαν την οικία (λέγεται μάλιστα ότι ο γιος του στρατηγού Τζαβέλλα έφυγε με ένα σεντούκι λίρες…) και ο ένοικοί του κατέφυγαν κυνηγημένοι στην πρεσβεία της Μεγάλης Βρετανίας.

Την επόμενη ημέρα ο βρετανός πρέσβης σερ Έντμοντ Λάιονς, διαμαρτυρήθηκε με διάβημα στο υπουργείο Εξωτερικών, απαιτώντας μάλιστα για τις καταστροφές που υπέστη το σπίτι το ποσόν των 886.736,50 δραχμών, ποσό αστρονομικό για την εποχή! Όπως ήταν φυσικό, η Ελληνική Κυβέρνηση παρέπεμψε το θέμα στη Δικαιοσύνη, αρνούμενη να ικανοποιήσει τις εξωφρενικές απαιτήσεις του Πατσίφικο.

Κι ενώ ήταν Απρίλιος και όλα έδειχναν ότι η υπόθεση θα καιγόταν στη θέρμη του καλοκαιριού και με την απόδοση ποινικών ευθυνών σε ενεχόμενους, ο σερ Έντμοντ Λάιονς αντικαταστάθηκε από τον σερ Τόμας Ουάιζ, τον Ιούλιο του 1849 και η πρώτη του προτεραιότητα ήταν να διακοινώσει προς την κυβέρνηση της Ελλάδας ότι η Μεγάλη Βρετανία απαιτεί:
1. Αποζημίωση 886.736 δραχμών και 57 λεπτών στον Πατσίφικο.
2. Αποζημίωση 45.000 δραχμών στον σκωτσέζο ιστορικό Τζορτζ Φίνλεϊ για το οικόπεδό του, που περιλήφθηκε στον Βασιλικό κήπο.
3. Αποζημίωση 2.000 ισπανικών τάλιρων για έξι βρετανικά καΐκια που είχαν ληστευτεί το 1846 στις ακτές της Αιτωλοακαρνανίας.
4. Αποζημίωση 2.000 στερλίνων για δύο κατοίκους της Ζακύνθου, που είχαν κακοποιηθεί.
5. Αποζημίωση 500 στερλινών, για κακοποίηση δύο βρετανών ναυτών στην Πάτρα και προσβολή της αγγλικής σημαίας.
Και 6ο και πιο σοβαρό: Εκχώρηση στην Μεγάλη Βρετανία της Ελαφονήσου, του νησιού στον Λακωνικό κόλπο και της νησίδας Σαπιέντζας, απέναντι από τη Μεθώνη!

Εκείνη την εποχή που η Ευρώπη μαστιζόταν από επαναστατικά κινήματα, πολέμους και ταραχές, ο έλεγχος της Ελλάδας ήταν πολύ σοβαρή υπόθεση στο Ανατολικό Ζήτημα, που είχε να κάνει με τους Ρώσους, την Οθωμανική Αυτοκρατορία που γκρεμιζόταν, τους Γάλλους και τους Βρετανούς.

Στα πρόθυρα παγκόσμιας σύρραξης

Έχει γραφτεί για τις προκλητικά παράλογες απαιτήσεις των Βρετανών και ιδιαίτερα για τις δύο νησίδες ότι: «τα ερημικά τούτα βραχονήσια σε περίπτωση θαλάσσιου πολέμου θα αποκτούσαν μεγάλη σημασία…». Το διακύβευμα λοιπόν είχε να κάνει με στρατηγικής σημασίας περιοχές και όχι με τις καταστροφές στο σπίτι του Πασίφικο.

Οι απαιτήσεις των Βρετανών απορρίφθηκαν δίχως συζήτηση και μια μέρα σαν σήμερα, στις 3 Ιανουαρίου του 1850 ο πανίσχυρος βρετανικός στόλος αποτελούμενος από 8 δίκροτα, 5 ατμοκίνητες φρεγάτες με 8.000 άντρες και 731 κανόνια κατέπλευσε στον Σαρωνικό κόλπο και απέκλεισε το λιμάνι του Πειραιά!
Και πάλι η Ελληνική Κυβέρνηση δεν ενέδωσε στις βρετανικές απαιτήσεις, ενώ στο πλευρό της Ελλάδας στάθηκαν επίσημα η Ρωσία και η Γαλλία.

Και ο ναύαρχος, που ήταν επικεφαλής του στόλου - που όπως λέγεται ήταν μεγαλύτερος από εκείνον του Οράτιου Νέλσονα που νίκησε τους Γάλλους στο Τραφάλγκαρ – κατέλαβε την ναυαρχίδα του ελληνικού στόλου, την κορβέτα «Όθων», κατέλαβε πάνω από 100 εμπορικά πλοία και απέκλεισε, εκτός του Πειραιά, τα λιμάνια της Πάτρας, της Κορίνθου, της Σύρου, της Ύδρας.

Οι Βρετανοί συσπείρωσαν τους Έλληνες!

Η Ελλάδα, λίγα χρόνια μετά την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, βρισκόταν σε κατάσταση πολιορκίας με οδυνηρά αποτελέσματα: πείνα εν μέσω βαρυχειμωνιάς, ανέχεια, απογοήτευση και τρόμο για την επόμενη ημέρα. Κι όμως από όλη αυτή την ιστορία βγήκε και κάτι θετικό: ο λαός συσπειρώθηκε γύρω από την κυβέρνηση Κριεζή, ο βασιλιάς Όθων για πρώτη (και ίσως τελευταία) φορά έχαιρε της απόλυτης εμπιστοσύνης και εκτίμησης των πολιτών, πολλοί πολιτικοί αντιφρονούντες στήριξαν τις κυβερνητικές αποφάσεις, ο κόσμος βγήκε στους δρόμους διαδηλώνοντας και η Ελλάδα έδειξε τη γροθιά της στους υπερφίαλους Βρετανούς.

Κι όπως συμβαίνει συνήθως με πεδίο αντιπαράθεσης έναν μικρό και φτωχό τόπο οι Μεγάλες Δυνάμεις άρχισαν να μετρούν την ισχύ τους. Οι Ρώσοι έσπασαν τον αποκλεισμό, επέδωσαν «νότα» διαμαρτυρίας στον υπουργό των Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας λόρδο Πάλμερστον (Χένρι Τζον Τεμπλ - 3ος Υποκόμης Πάλμερστον) και μετέτρεψαν την διαφορά των Βρετανών με την Ελλάδα σε διεθνές ζήτημα. Άμεσα έσπευσαν να υποστηρίξουν την Ελλάδα, η Πρωσία, η Βαυαρία και η πανίσχυρη Γαλλία.
Η θρυαλλίδα μιας παγκόσμιας σύρραξη είχε αρπάξει φωτιά και η πυριτιδαποθήκη του κόσμου κινδύνευε να τιναχτεί στον αέρα! Και τότε άρχισε να επικρατεί η σωφροσύνη…

Οι Βρετανοί υποχώρησαν σχετικά με τις απαιτήσεις των νήσων και στη συνέχεια αναζήτησαν τον «έντιμο συμβιβασμό». Και άρχισαν διαπραγματεύσεις. Γάλλοι, Ρώσοι στο ίδιο τραπέζι και οι Έλληνες έξω από την πόρτα περιμένοντας να τους διακοινωθούν οι αποφάσεις τους!
Κατάληξη; Ζητούσαν από την πεινασμένη Ελλάδα 330.068 δραχμές και 39 λεπτά! Η υπόθεση έφθασε μέχρι το Βρετανικό Κοινοβούλιο, όπου κατατέθηκε πρόταση μομφής και μάλιστα έγινε δεκτή με απόλυτη πλειοψηφία! Η Βασίλισσα Βικτωρία με έγγραφο της στον Πρωθυπουργό κατηγορούσε τον Πάλμερστον ως «κύριο υπαίτιο της εις βάρος της Αγγλίας αποδιδόμενη διεθνή δυσφορία», και απαιτούσε την απαγόρευση οποιασδήποτε ενέργειας επί εξωτερικών σχέσεων χωρίς την έγκρισή της.
Τελικά το καλοκαίρι του 1850, έπειτα από έρευνα για να εκτιμηθεί το ύψος των ζημιών, επιδικάστηκαν στον Πασίφικο 3.750 δραχμές και ο άθλιος Εβραίος και τα βρετανικά πολεμικά πλοία σήκωσαν πανιά και άφησαν πίσω τους τα ελληνικά λιμάνια.
Η ελληνική κυβέρνηση κατέβαλε το ποσόν και της επιστράφηκε το υπόλοιπο από τις 330.000 δραχμές, που είχε καταθέσει στην Αγγλία, ως εγγύηση, για την άρση του αποκλεισμού. Οι… βρετανοί πειρατές απέπλευσαν και η μικρή Ελλάδα ένοιωσε λαβωμένη, αλλά νικήτρια.

«Μας έφκειασαν όλους νοικοκυραίους»

Ο στρατηγός Μακρυγιάννης στα Απομνημονεύματά του δίνει διαφορετική την εικόνα της Υπόθεσης Πασίφικο, από ό,τι έχει καταγραφεί στην επίσημη Ιστορία. Αρχινίζει ο στρατηγός:
«Μίαν Λαμπρή καμπόσοι πολίτες, σύντροφοι του Κωλέτη και του Τζαβέλα, και άλλοι από το μπαγιράκι του Κυργιακού πήγαν και αλμούργιαξαν το σπίτι ενού Οβραίου ξένου, ονομαζόμενου Πατζίφικου, και το καταχάλασαν· και κιντύνεψαν και οι άνθρωποι του σπιτιού και τρόμαξαν να σωθούνε. Η κυβέρνηση δεν έλαβε καμμίαν πρόνοιαν. Αναφέρθη πολλάκις ο Οβραίος και μπορούσαν το πολύ με δεκαπέντε ως είκοσι χιλιάδες δραχμές να σβέσουνε αυτό το κακό. Όσες φορές αναφέρθη, τίποτας δεν έκαμαν. Ήταν και σούντιτος (υπήκοός) Άγγλος. Αναφέρθη ο πρέσβυς του, κι' αυτός δεν εισακούστη. Ήταν κι’ άλλα παράπονα της Αγγλίας, κανένας δεν τους έδινε ακρόασι. Ο Κωλέτης είχε τον Φίλιππα και τον Γκιζώτη βοηθούς: κι ο Πισκατόρης τον δυνάμωνε εις τις όρεξές του. Γίνεται η μεταβολή στη Γαλλία – πέθανε κι ο Κωλέτης προτύτερα – τότε ο Πάλμεστρον ετοιμάζει έναν σημαντικόν στόλο με βατζέλα, με φεργάδες, με μπρίκια και με στρατέματα κι ο Πάρκερ ναύαρχος κι έρχονται εις τον Περαία κι Αμπελάκι και μας κάνουν στενόν μπλόκο με τον λόγον ότι ζημιώσαμε τον Οβραίον και τον Φίνλεϋ – Άγγλος κάτοικος εις την Αθήνα, ‘διοχτήτης και σύμβουλος επαρχιακός· του πήραν έναν τόπον πλησίον εις το Παλάτι και δεν τον είχε αποζημιώσει το δημόσιον. Και παίρνουν όλα τα εθνικά πλοία και τα εμπορικά· κι αφανίζουν το εμπόριον γενικώς και τους δυστυχισμένους τους νησιώτες. Βάσταξε ο μπλόκος μπαίνοντας ο Γενάρης τα 1850 ως τον Μάρτιον. Και μας έφκειασαν όλους νοικοκυραίους. Και φοβέριζαν σήμερα κινηθούν δια την πρωτεύουσα κι αύριο θα κινηθούν. Το κόμμα το αγγλικόν αδύνατο· νέκρωσε από το μίσος των ανθρώπων. Κ’ ενώθει όλο το έθνος αναντίον τους. Διόρισε κ’ εμένα η Κυβέρνηση αργηγόν των Αθηναίων. Εγώ είπα νάχωμεν φρόνησιν και γνώση, ότ’είναι μια δύναμη μεγάλη κι’ εμείς μικρή· και να μη χαθούμε. Κι’ ο Θεός, ο που μας γλύτωσε τόσες φορές, μας έσωσε και τότε».

Και ο στρατηγός Μακρυγιάννης καταλήγει: «… με διόρισαν αρχηγό κ' ενώθηκα με όλους τους Αθηναίους· και πήγα και μίλησα του αξιοσέβαστου Γκενεράλ Τζούρτζη (Τζωρτς) και τον περικάλεσα με δάκρυα να πάη να μιλήση τού Πάρκερ. Τότε ο Γκενεράλης πήγε και μίλησε. Ο Βασιλέας και η Κυβέρνηση μού έστειλαν τον Γαρδικιώτη και μού είπαν να βαρέσω ντουφέκι. Τους είπα, ντουφέκι δεν βαρώ, απ' όσα κανόνια έχει ο Πάρκερ, δεν έχουμε ντουφέκια εμείς»…

Και για να μην ξεχνάμε την Ιστορία: πάντα πίσω από όλες τις συμφορές στον τόπο μας, οι Βρετανοί είναι εκείνοι που κινούσαν τα νήματα: Μικρασιατική Καταστροφή, Κρήτη 1944, Εμφύλιος ’44 και μετά η σκυτάλη στους Αμερικανούς…