Ιωάννης Μεταξάς: Τα μυθεύματα της Δεξιάς για τον ήρωα του «ΟΧΙ» και η πραγματικότητα ενός ελεεινού και συμπλεγματικού δικτάτορα

Πέρασαν 87 χρόνια από την 4η Αυγούστου του 1936 και ο Ιωάννης Μεταξάς επιστρέφει συνειρμικά στη σκέψη πολλών. Ποιος ήταν τελικά ο Μεταξάς; Τα μυθεύματα της Δεξιάς για τον ήρωα του «ΟΧΙ» και η πραγματικότητα ενός ελεεινού και συμπλεγματικού δικτάτορα.

Τρεις μέρες πάλευε η μάνα του, η κυρα Λένη, με τις ωδίνες του τοκετού για να τον φέρει στον κόσμο και όταν γεννήθηκε, ο πατέρας του ο μπαρμπα Παναγής έγραψε σε ένα χαρτί: «ο Γιάννος μου»! 

Ο Ιωάννης Μεταξάς γεννήθηκε στις 24 Απριλίου του 1871 στην Ιθάκη.
Η οικογένεια των Μεταξάδων ήταν γνωστή ως οι Κόντηδες και έφεραν τον τίτλο του Κόμη.

Δεν ήταν Γιάννης, ήταν Γιαννάκης

Ο Ιωάννης, είχε ένα πρόβλημα με τα ονόματά του από νωρίς: η οικογένεια του και οι στενοί του φίλοι τον φώναζαν Γιαννάκη, το υποκοριστικό που του ταίριαζε καλύτερα απ' όλα γιατί ήταν κοντός και μικροκαμωμένος. Στη διάρκεια της δικτατορίας του, βαστώντας σφιχτά στα χέρια του ένα μπαστούνι με ασημένιο χερούλι που είχε σκαλιστό το κεφάλι ενός λιονταριού, οι δικοί του τον φώναζαν μπάρμπα Γιάννη. Αν και ευγενούς καταγωγής, ο ίδιος ισχυριζόταν ότι ήταν γιος αγρότη και οι αργυρώνητοι υποστηρικτές του καθεστώτος, οι αυλόδουλοι δημοσιογράφοι και οι οπαδοί του τον αποκαλούσαν Πρώτο Αγρότη και Πρώτο Εργάτη της Ελλάδας!
Οι Γάλλοι τον φώναζαν Ζαν, οι Βρετανοί και οι Αμερικάνοι Τζον και Ιταλοί Τζιοβάνι.
Ο Μεταξάς «γεννήθηκε μέσα στη φτώχεια», όπως έλεγε στα χρόνια τα κατοπινά· Ήταν όμως ευφυής εξαιρετικά καλός μαθητής με ιδιαίτερη κλίση στα μαθηματικά. Οι ελάχιστοι φίλοι του θυμούνται ένα μοναχικό αγόρι που του άρεσαν οι μακρινοί περίπατοι στην εξοχή και ο διαλογισμός· φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων, όπου διέπρεψε παίρνοντας προαγωγή: «πάντα ανάμεσα στους πρώτους από τους συμφοιτητές του». Και τη συνέχεια την ανέλαβε η Ιστορία.

Ξεπεσμένος αριστοκράτης

Ο Μεταξάς, αν και υποστήριζε ότι γεννήθηκε πάμπτωχος, δεν ξέχασε ποτέ την ευγενική του καταγωγή: «Με όλο το δημοκρατικό - όχι λαϊκό θέλω να ειπώ - περικάλυμμα μου, μου μένουν πάντα στα βάθη της ψυχής οι αριστοκρατικές ιδέες», έγραφε στο ημερολόγιό του.
«Δι’ εμέ πατρίς δεν είναι η από του ‘21 γεννηθείσα Ελλάς. Ανήκω εις γένος όπερ υπήρξε προγενέστερον της πατρίδος ταύτης και το οποίο ανήκεν εφ' εις άλλην, πολύ μεγαλειτέραν πατρίδαν. Ανήκω εις την αριστοκρατίαν εκείνην ήτις επολέμησεν ήδη υπέρ του Βασιλέως της και υπέρ του Κράτους πολύ πριν γεννηθεί η νέα Ελλάς. Εκ των αγώνων και των θυσιών της εγεννήθη η Ελλάς αύτη». Φιλαυτία και μεγαλοϊδεατισμός.

Στην υπηρεσία του Βασιλέως

Ο Μεταξάς θεωρούσε τους πολιτικούς όλων των κομμάτων «αηδιαστικούς» και τις πολιτικές διενέξεις «εξευτελιστικές». Οι πολιτικοί γι’ αυτόν ήταν «άθλιοι δημαγωγοί οι οποίοι κυβερνούσαν τον όχλο, ο οποίος κυβερνά τα πάντα», όπως έγραφε.

Ο Μεταξάς, είναι η αλήθεια, γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια ατμόσφαιρα πολιτικού εξευτελισμού και διαφθοράς, γι’ αυτό είχε πολλούς λόγους να διατηρεί κάκιστη άποψη για τους πολιτικούς της εποχής του· όταν ανήλθε στην εξουσία κατήργησε τους πολιτικούς!
Ο Μεταξάς κυρίως υπήρξε στρατιωτικός· πήρε το βάπτισμα του πυρός στον ολέθριο Πόλεμο του 1897, ως μέλος του Γενικού Επιτελείου. Τότε ήταν που γνώρισε τον διάδοχο Κωνσταντίνο: «Τον είδον πρώτη φοράν εκ του πλησίον και ομίλησα μαζί του την Μεγάλην Δευτέρα το εσπέρας. Πόσον διαφορετικόν τον εφανταζόμην. Είναι νέος αγαθώτατος και προσηνέστατος».

Θα γράψει αργότερα στο ημερολόγιό του: «Είμαι στρατιώτης και ευγενής, και θέτω εις την υπηρεσία του Βασιλέως μου το ξίφος μου, του αφιερώ δε την ζωήν και την διάνοιάν μου. Μου είναι αδιάφορον αν ο Βασιλεύς είναι καλός ή κακός, επιβλαβής ή ωφέλιμος, δεν εξετάζω αν αι πράξεις του προξενούν καλόν ή κακόν εις το έθνος». Αυλοθεράπων, αυλοκόλακας, αυλόδουλος και ποιος νοιάζεται για την Ελλάδα;

Από το χακί…

Ο Μεταξάς, μετεκπαιδεύτηκε στην Πολεμική Ακαδημία του Βερολίνου με έξοδα του διαδόχου Κωνσταντίνου, λάτρεψε τις πομπώδεις όπερες του Βάγκνερ και ποτίστηκε με φιλογερμανικά ιδεώδη. Υπασπιστής του Βενιζέλου, όταν κατείχε και το χαρτοφυλάκιο του υπουργού των Στρατιωτικών, σημαίνον στέλεχος του Γενικού Επιτελείου Στρατού στους Βαλκανικούς Πολέμους και κατόπιν υπαρχηγός του. Έπαιξε ρόλο στον Εθνικό Διχασμό, εξορίστηκε στην Κορσική από τους Γάλλους, δραπέτευσε σαν τον Μεγάλο Ναπολέοντα του οποίου θαύμαζε την στρατηγική ιδιοφυία, παρέμεινε στην Ιταλία μέχρι να επιστρέψει ο βασιλιάς Κωνσταντίνος κι όταν γύρισε στην Ελλάδα, προήχθη σε υποστράτηγο, ενώ, καιροσκοπικά πράττοντας, αρνήθηκε να λάβει μέρος στην Μικρασιατική Εκστρατεία.

Ήταν αντίθετος με τα σχέδια του Βενιζέλου για προσάρτηση της Ιωνίας, αλλά απέφυγε να πάρει θέση σαν ήρθαν οι Βασιλικοί στην εξουσία· όταν του ζήτησαν να αναλάβει την Αρχιστρατηγία του μετώπου, απέρριψε την πρόταση. Μετά την Καταστροφή και το παλιρροϊκό κύμα των προσφύγων, ο Μεταξάς εμφανίστηκε τιμητής των πάντων, για να λάβει εγγράφως και δημοσιευμένη την απάντηση στην «Καθημερινή» της 25ης Αυγούστου του 1922 από τον Άγγελο Βλάχο: «Φύγε απ’ εδώ, άνθρωπε μικρέ, που περίμενες να κατασκευάσεις πρωθυπουργικόν φράκον από τα ράκη. Φύγε από εδώ, ανυπότακτε στρατιώτα των αναγκών μου, αυτόκλητε κηδεμόνα της ατυχίας μου, τέκνον άχρηστον, άνθρωπε μηδέν. Αυτό θα έλεγε εις τον Αντιστράτηγον κ. Μεταξάν, δακρύουσα η Ελλάς, αν έστρεφε ποτέ προς τον κ. Μεταξάν η Ελλάς τα βλέμματα»!

…σε ρόλο πολιτικού

Τον Οκτώβριο του 1922, ο Μεταξάς ίδρυσε το Κόμμα Ελευθεροφρόνων, το οποίο μπήκε στη Βουλή· το 1926, το κόμμα του αναδείχτηκε 3η δύναμη, αλλά σε επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις συγκέντρωσε χαμηλά ποσοστά. Ο Μεταξάς αναμείχθηκε στο κίνημα Λεοναρδόπουλου - Γαργαλίδη το 1923. Τον Μάρτιο του 1936 ορίστηκε αντιπρόεδρος και υπουργός Στρατιωτικών της κυβέρνησης Δεμερτζή και στις 13 Απριλίου διορίστηκε από το βασιλιά Γεώργιο Β΄ Πρωθυπουργός. Και τότε, υπό το πρόσχημα του κομμουνιστικού κινδύνου (όπως και 30 χρόνια μετά το ίδιο επικαλέστηκαν οι Απριλιανοί) και με τις ευλογίες του Γεωργίου, επέβαλε την δικτατορία της 4ης Αυγούστου.

Και ο Βενιζέλος πλανήθηκε

Όμως ακόμα και ο Βενιζέλος είχε παραπλανηθεί από την προσωπικότητα του Μεταξά· όταν έμαθε ότι ο Γεώργιος διόρισε υπουργό Στρατιωτικών τον Μεταξά τον Μάρτιο του 1936, συνέταξε επιστολή προς στον προσωπικό φίλο του Λουκά Ρούφο, στην οποία μεταξύ άλλων έγραφε: «Με την ενέργειάν του αυτήν ο βασιλεύς απέκτησε πάλιν ακέραιον το κύρος του, τόσον απαραίτητον διά την αποκατάστασιν της ψυχικής ενότητος του ελληνικού λαού και την οριστικήν επάνοδον της Χώρας εις κανονικόν πολιτικόν βίον… Από μέσα από την καρδιά μου αναφωνώ: Ζήτω ο Βασιλεύς!».

Ο Μεταξάς δοξάστηκε και συνεχίζει να επαινείται από τους συντηρητικούς κύκλους: αρθρογράφους και ιστορικούς, ενώ οι αριστερόστροφοι τον μέμφονται και του αποδίδουν βαριές κατηγορίες.
Ακραιφνής μοναρχικός, λόγο… καθαρόαιμου καταγωγής, ο Μεταξάς υποστήριξε τα συμφέροντα του Στέμματος με όλη την ισχύ του σε κάθε πτυχή της Ιστορίας.

Το «ΟΧΙ» εκείνο το σωστό…

Το βασικό που του πιστώνουν οι υμνητές του είναι το «Όχι» προς την ιταλική, απρόκλητη επίθεση.
Η απάντηση του Μεταξά στον ιταλό πρέσβη , ήταν απλά μια διαπίστωση και μάλιστα εις την γαλλικήν: «Alors, c’est la guerre», δηλαδή: Αυτό σημαίνει πόλεμος. Το «Όχι» το έγραψε ο καθεστωτικός Τύπος και εκείνο το πρωτοσέλιδο «Όχι», το εκμεταλλεύτηκε ο Μεταξάς μετά τις πρώτες επιτυχίες του ελληνικού στρατού, ο οποίος, ας το σημειώσουμε, είχε διαταγή για χαλαρή άμυνα.

«Την 28η Οκτωβρίου 1940 ο Ιωάννης Μεταξάς απέρριψε το ιταλικό τελεσίγραφο, διότι ήταν βαθύτατα πεπεισμένος ότι η Αγγλία θα ήταν η νικήτρια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η πικρή εμπειρία του Α' Παγκοσμίου Πολέμου τον είχε διδάξει ότι κυρίαρχοι του κόσμου ήταν οι κυρίαρχοι των θαλασσών», είπε σε συνέντευξή του πριν από λίγα χρόνια στη LIFO, ο επίκουρος καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Σπυρίδων Πλουμίδης.

Ουσιαστικά εκείνο το «ΌΧΙ» είχε προαποφασιστεί από το 1934, όταν μετά την άνοδο του Χίτλερ όλοι οι αρχηγοί των τότε κομμάτων είχαν συμφωνήσει ότι σε περίπτωση πολέμου θα τάσσονταν… στη σωστή πλευρά της Ιστορίας, δηλαδή στο πλευρό της Αγγλίας.
Και μιας και η αναφορά στο Έπος του ’40 να σημειώσουμε, ότι η μεταξικής έμπνευσης δημιουργία των οχυρών στην δυτική Μακεδονία, το πολυδάπανο έργο που παρέπεμπε στον 19ο αιώνα, διόλου δεν ανέκοψε την πορεία των Ναζί προς την Αθήνα. Πολύ κακό για το τίποτα!

Το ΙΚΑ και το οκτάωρο

Όσο για τα φιλολαϊκά μέτρα του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, όπως η δημιουργία του ΙΚΑ ή η εφαρμογή του οκταώρου;
Το ΙΚΑ ήταν ειλημμένη υποχρέωση της Ελλάδας μετά την κύρωση διεθνών συμβάσεων εργασίας το 1920 ( Ν.2269), ενώ είχαν προηγηθεί η Ίδρυση του ΝΑΤ του ΤΑΕ του ΤΕΒΕ και η Εργατική Εστία και το 1934 θεσπίστηκε με τον Νόμο 6298 η δημιουργία του ΙΚΑ. Η καθολική εφαρμογή του οκταώρου αποφασίστηκε επί Κυβέρνησης Βενιζέλου, με Προεδρικό Διάταγμα, που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ (υπ. αριθ. Α 212 19320704) και τέθηκε σε ισχύ από τις 4 Ιουλίου του 1932· ολοκληρώθηκε η εφαρμογή του όπως είχε σχεδιαστεί, από τον υπουργό Γεώργιο Καρτάλη το 1935.

Ο Μεταξάς θαύμαζε τις ηγετικές μορφές των Μουσολίνι και Χίτλερ, έκαψε βιβλία και έκλεισε εφημερίδες, κυνήγησε απηνώς αντικαθεστωτικούς και κομμουνιστές, τους οποίους με μια μιαρή πράξη παλιανθρωπιάς και καιροσκοπισμού κράτησε έγκλειστους και οι μετά από αυτόν τους παρέδωσαν στους Γερμανούς κατακτητές για τις λεπτομέρειες…

Με την κήρυξη του πολέμου, οι περίπου 2.500 εξόριστοι και φυλακισμένοι κομμουνιστές, χωρίς καμία μεταξύ τους συνεννόηση, έκαναν αιτήσεις προς την κυβέρνηση για να σταλούν στην πρώτη γραμμή. Το μεταξικό καθεστώς φάνηκε πιο απάνθρωπο και από το χιτλερικό: όχι μόνο δεν δέχθηκε τις αιτήσεις αλλά τους παρέδωσε στους Γερμανούς να τους εξοντώσουν, νίπτοντας οι ίδιοι τας χείρας τους.

Λέει ο Σπυρίδων Πλουμίδης: «Η μεγαλύτερη ζημία που προκάλεσε την περίοδο του καθεστώτος του ήταν η σύνθλιψη της βενιζελικής φιλελεύθερης παράταξης, που αποτελούσε βαρύνοντα παράγοντα ισορροπίας και μετριοπάθειας στον τόπο».

Γιαννάκη θα κάνεις δικτατορία;

Τον Απρίλιο του 1936 ο βασιλιάς Γεώργιος ανέθεσε το σχηματισμό κυβέρνησης στον Ιωάννη Μεταξά, αν και το κόμμα του είχε εκλέξει μόνο 7 βουλευτές! Η κυβέρνηση που σχηματίστηκε πήρε ψήφο εμπιστοσύνης από όλα τα μεγάλα κόμματα, όχι όμως και από το μικρό, του Αλέξανδρου Παπαναστασίου. Το πρωί της 4ης Αυγούστου του 1936 ο Παπαναστασίου επισκέφθηκε στο υπουργείο Στρατιωτικών τον Ιωάννη Μεταξά, με πρόσχημα το ζήτημα της διαβαλκανικής συνεργασίας, αλλά στην πραγματικότητα για να διαπιστώσει αν ο πρωθυπουργός είχε την πρόθεση να επιβάλει δικτατορία. Όταν η συνάντηση ολοκληρώθηκε, ο Παπαναστασίου είπε χαριτολογώντας στον Μεταξά: «Αλήθεια Γιαννάκη, έμαθα ότι κάνεις δικτατορία»…
Και ο Μεταξάς χαμογελώντας του απάντησε: «Αλέκο, αυτά τα λένε οι άλλοι. Τα πιστεύεις και εσύ;»…
Στις επτά το απόγευμα της ίδιας ημέρας θυροκολλήθηκε στο κτίριο της βουλής το βασιλικό διάταγμα με το οποίο επιβαλλόταν η δικτατορία και είχε υπογραφεί από τον Βασιλιά το προηγούμενο βράδυ.

Ο Μεταξάς, αμέσως μόλις ανέλαβε την εξουσία, μιμούμενος τα ολοκληρωτικά καθεστώτα των Χίτλερ και Μουσολίνι εξαπέλυσε τους μπιστικούς του σε βιβλιοπωλεία και βιβλιοθήκες της Αθήνας και του Πειραιά προκειμένου να συλλέξουν και να κάψουν όλα τα βιβλία που ήταν αντίθετα προς τη φασιστική ιδεολογία. Συγκεντρώθηκαν χιλιάδες τόμοι και κάηκαν δημόσια στους Στύλους του Ολυμπίου Διός και στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου. Δύο χρόνια αργότερα, με σχετική εγκύκλιο, απαγορεύτηκε η κυκλοφορία 445 βιβλίων· ανάμεσά τους και συγγραφείς όπως ο Θουκυδίδης και ο Σοφοκλής!

Βασανιστήρια μου έκανες πολλά…

Δύο από τα πολλά βασανιστήρια που εφάρμοζαν οι άνθρωποι του μεταξά ήταν το ρετσινόλαδο και η στήλη πάγου. Στην πρώτη περίπτωση κατά την ανάκριση υπήρχαν στο γραφείο του ανακριτή τρία ποτήρια ρετσινόλαδο. Ο κρατούμενος αναγκαζόταν να πίνει, ανάλογα με τη στάση του, τα ποτήρια. Εννοείται ότι το ποτό συνοδευόταν από άγριο ξυλοδαρμό και φάλαγγα. Στη συνέχεια ο κρατούμενος κλεινόταν στο κελί του και δεν του επέτρεπαν να πάει στην τουαλέτα. Τον άφηναν εκεί 4 - 5 μέρες και γινόταν αληθινό ράκος, μιας και το περιβάλλον δεν διέφερε από υπόνομο. Στη δεύτερη περίπτωση, ανέβαζαν τον κρατούμενο στην ταράτσα της ασφάλειας και τον ανάγκαζαν να καθίσει γυμνός πάνω σε μία στήλη από πάγο. Το αποτέλεσμα ήταν ίδιο με εκείνο του ρετσινόλαδου.
Όμορφος κόσμος ηθικός και τα λοιπά και τα λοιπά… Κι αν δεν έπεφτε σαν κεραυνός στην τρομαγμένη Ευρώπη το Έπος της Αλβανίας, ουδείς σήμερα θα μνημόνευε τον Μεταξά, παρά μόνο για τα αίσχη και τις θηριωδίες του.

Καιροσκόπος και σκοτεινός

Ο Μεταξάς ήταν καιροσκόπος, φορτωμένος συμπλέγματα και άνθρωπος σκοτεινός. Έγραφε στο ημερολόγιό του: «Δεν με θέλει ο κόσμος, ο αντιβενιζελισμός δεν με θέλει, με απέβαλεν εκ του μέσου του. Καλλίτερα» και συμπλήρωνε: «είμαι και κοντός»…
Και τέλος από τα σπλάχνα του μεταξικού καθεστώτος ξεπετάχτηκαν οι δωσίλογοι, οι μαυραγορίτες, οι συνεργάτες των κατακτητών, που συμμάχησαν με τους Γερμανούς, πριν ακόμα εκείνοι υψώσουν τη Σβάστικα στην Ακρόπολη.

Ξαφνικός θάνατος και θεωρίες συνωμοσίας

Ο Μεταξάς αρρώστησε από «βαριά φλεγμονή του φάρυγγος, η οποία κατέληξε σε παραμυγδαλικό απόστημα με τοξιναιμικά φαινόμενα και επιπλοκές», όπως έγραφε η ληξιαρχική πράξη θανάτου. Πέθανε στις 29 Ιανουαρίου του 1941 στις 06:00 σε ηλικία εβδομήντα χρονών στο σπίτι του στην οδό Δαγκλή της Κηφισιάς. Ο σχεδόν αιφνίδιος θάνατος του δικτάτορα προκάλεσε ψίθυρους στην αρχή, κραυγές μετά και τέλος παγιωμένες θεωρίες συνωμοσίας που κάνουν λόγο για δολοφονία από τους Βρετανούς που για τον σκοπό τους χρησιμοποιήσαν τον άγγλο γιατρό που τον φρόντιζε στις τελευταίες μέρες του και που τον δηλητηρίασε (όπως λένε οι συνωμοσιολόγοι).
Η αλήθεια είναι ότι ο Μεταξάς υποστήριζε με πάθος τα βρετανικά συμφέροντα και ουδείς λόγος υπήρχε η εξόντωσή του. Άλλωστε το είχε γράψει στο ημερολόγιό του: «…προτιμότερον να πεθάνωμεν παρά να υποταχθώμεν εις τον Χίτλερ».

Και πέθανε ο Μεταξάς έμπλεος δόξης εν μέσω νικών στην Αλβανία και πολλοί Έλληνες ξέχασαν. Για αρκετούς ο Ιωάννης Μεταξάς, ο Γιαννάκης για τους δικούς του ήταν ένας ήρωας της Ελλάδος. Για άλλους πάλι δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένας σκληρός δικτάτορας που ασέλγησε στον λαό του. Ευτυχώς η Ιστορία είναι πάντα παρούσα με τα «υπομνήματά» της…