Από τον Καλτεζά στους «ιπτάμενους αναρχικούς» και το αίτημα για «Δηκεοσίνη» - Οι πορείες του Πολυτεχνείου που έμειναν στην ιστορία

«Κουμής – Κανελλοπούλου – Μιχάλης Καλτεζάς
Το Πολυτεχνείο δεν τέλειωσε για μας»

Ποιοι είναι αυτοί οι τρεις, και γιατί τα ονόματά τους ακούγονται κάθε χρόνο στην πορεία του Πολυτεχνείου; Πώς συνδέονται με τον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο, του οποίου το όνομα επίσης προστέθηκε σε μία μεταγενέστερη εκδοχή του συνθήματος που ακούγεται κάθε 17 Νοέμβρη; Με ποιο τρόπο, ο λαός της Αθήνας, επί 49 συναπτά έτη τιμά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, και ποιες είναι τελικά, οι πορείες που έμειναν στην ιστορία – είτε ως αιματοβαμμένες, είτε ως πολυπληθείς, είτε γιατί, λόγοι ανωτέρας βίας επηρέασαν τη διεξαγωγή τους ή, ακόμα, και για λόγους σημειωλογικους – αναγνώρισης, από την πολιτεία, του αγώνα φοιτητών, φοιτητριών, νέων και εργαζόμενων της εποχής, που δεν δίστασαν να ορθώσουν το ανάστημά τους στον αυταρχισμό και έκαναν το πρώτο, αποφασιστικό βήμα αποδόμησης της κυριαρχίας του καθεστώτος των συνταγματαρχών.

Το ethnos.gr θυμάται τις πορείς του Πολυτεχνείου που έμειναν στην ιστορία – από το 1974 έως σήμερα.

1974 – 900.000 πολίτες στους δρόμους

Η 17η  Νοέμβρη του 1974, εκτός της πρώτης επετείου της εξέγερσης ήταν και ημέρα εκλογών – και μάλιστα, των πρώτων μεταπολιτευτικών εκλογών. Ο λαός οδηγείται στις κάλπες για πρώτη φορά μετά από 10 χρόνια, και το δίλημμα «Καραμανλής ή τανκς» (όπως το έθεσε ο αείμνηστος Μίκης Θεοδωράκης) απαντάται με νίκη της Νέας Δημοκρατίας, με ένα καταιγιστικό 54,37%.

Λόγω των εκλογών, η πορεία, που διοργανώνουν αριστερά κόμματα, φορείς και συλλογικότητες, πραγματοποιείται την Παρασκευή, 15 Νοέμβρη. Ξεκινά από την είσοδο του Πολυτεχνείου στην Πατησίων και καταλήγει στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Οι διοργανωτές κάνουν λόγο για 50.000 συμμετέχοντες Μία εβδομάδα αργότερα, όμως, πραγματοποιούνται οι επίσημες εκδηλώσεις μνήμης που κατεβάζουν στον δρόμο εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες – με κάποια από τα μέσα της εποχής να μιλούν για 900.000. Πρόκεται για την ογκωδέστερη πορεία του Πολυτεχνείου στην ιστορία. Κατά τις εκδηλώσεις, από τον εξώστη της Αρχιτεκτονικής Σχολής, η Μαρία Φαραντούρη, ο Νίκος Ξυλούρης και άλλοι καλλιτέχνες, τραγουδούν, μαζί με το πλήθος το  «Πότε θα κάνει ξαστεριά».

1977 – Τα πρώτα σοβαρά επεισόδια

Οι δεύτερες εκλογές της Μεταπολίτευσης (τις οποίες ξανά κερδίζει η ΝΔ του Καραμανλή, σημειώνοντας, ομως, σημαντική υποχώρηση των ποσοστών της, με41,84%) διεξάγονται στις 20 Νοεμβρίου του 1977. Αυτό, ξανά, μεταθέτει τις εκδηλώσεις μνήμης για το Πολυτεχνείο κατά 10 μέρες, και συγκεκριμένα, την Κυριακή, 27 Νοέμβρη. Για πρώτη φορά, το 1977, ξεσπάνε εκτεταμένα επεισόδια αφού, η κυβέρνηση Καραμανλή απαγορεύει την πορεία και η αστυνομία έχει λάβει την εντολή να οδηγήσει τους διαδηλωτές προς το Πεδίον του Άρεως. Περίπου 2.000 πολίτες, που συμμετέχουν στις εκδηλώσεις, επιχειρούν να σπάσουν τον αστυνομικό κλοιό και, για πολύ ώρα, επικρατεί μεγάλη ένταση και βιαιοπραγίες. Από τα επεισόδια, 22 πολίτες και 4 αστυνομικοί τραυματίζονται ενώ, 44 συλλαμβάνονται.

1978 – Η Βουλή τιμά την Εξέγερση

Η Βουλή των Ελλήνων για πρώτη φορά τιμά την Εξέγερση του Πολυτεχνείου, πέντε χρόνια αφότου τα τανκς έριξαν την πύλη του. Στην πορεία, που πραγματοποιείται στις 19 Νοέμβρη, συμμετέχουν 150.000 άτομα ενώ, για πρώτη φορά, επίσημα, μεταξύ των συμμετεχόντων είναι και μέλη της ΟΝΝΕΔ. Επεισόδια ξεσπούν, μετά το τέλος της πορείας, στους δρόμους γύρω από το εκπαιδευτικό ίδρυμα και στα Εξάρχεια.

1980 – Θύματα της αστυνομικής βίας οι Κουμής και Κανελλοπούλου

Η κυβέρνηση του Γεωργίου Ράλλη έχει απαγορεύσει τη διέλευση της πορείας, που γίνεται στις 16 Νοέμβρη, μπροστά από την αμερικανική πρεσβεία. Αντί της διαδρομής ως εκεί, οι δυνάμεις της αστυνομίας έχουν διαταγή να επιτρέψουν την πορεία ως την πλατεία Συντάγματος. Οι περισσότερες φοιτητικές παρατάξεις της ΕΦΕΕ υπακούν, ωστόσο περίπου 2.000 μέλη αριστερών φοιτητικών οργανώσεων αποφασίζουν να κατευθυνθύν προς τη Βασιλίσσης Σοφίας, προκειμένου να φτάσουν στην πρεσβεία. Τα άγρια επεισόδια ξεκινούν στο ύψος της Βουλής.

Από χτυπήματα ανδρών των ΜΑΤ (των οποίων η ταυτότητα δεν εξακριβώθηκε ποτέ) χάνουν τη ζωή τους η Σταματίνα Κανελλοπούλου, 20χρονη εργάτρια και ο Ιάκωβος Κουμής, 26χρονος φοιτητής από την Κύπρο. Η κυβέρνηση κάνει λόγο για «οργανωμένες ομάδες αναρχικών και εξτρεμιστικών στοιχείων» που «αμαύρωσαν τη μεγάλη λαϊκή επέτειο και προκάλεσαν βάναυσα τα δημοκρατικά και ειρηνικά αισθήματα του συνόλου του ελληνικού λαού». Και ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέας Παπανδρέου, όμως, ο οποίος ήδη ήταν εν αναμονή πρωθυπουργός, είναι ιδιαίτερα διακριτικός απέναντι στην αστυνομική βία.

1981 – Ο πρωθυπουργός καταθέτει στεφάνι

Μετά τις εκλογές της «Αλλαγής», για πρώτη φορά ο πρωθυπουργός της χώρας, Ανδρέας Παπανδρέου, καταθέτει στεφάνι στο Πολυτεχνείο, καθιερώνοντας την κυβερνητική παρουσία και συμμετοχή στην επέτειο. Η Αριστερά κατηγορεί τον ηγέτη του ΠΑΣΟΚ για αποϊδεολογικοποίηση της επετείου ενώ η πορεία, που πραγματοποιείται στις 15 του μήνα είναι ειρηνική και, για πρώτη φορά, μεταδίδεται ανά διαστήματα από την κρατική τηλεόραση.

1985 – Ένα παιδί νεκρό από πυρά αστυνομικού

Περίπου 150.000 πολίτες συμμετέχουν στην καθιερωμένη πορεία μετά το τέλος της οποίας ξεκινούν σοβαρά επεισόδια μεταξύ αστυνομίας και αναρχικών στα Εξάρχεια. Ομάδα διαδηλωτών βαζει φωτιά με βόμβες μολότοφ σε κλούβα των ΜΑΤ. Μέσα στην κλούβα βρίσκεται ο αστυνομικός Αθανάσιος Μελίστας. Βγαίνει έξω τρέχοντας και πυροβολεί στα «τυφλά» τον 15χρονο μαθητή, Μιχάλη Καλτεζά, στο πίσω μέρος του κεφαλιού του, από απόσταση μόλις 20 μέτρων, την ώρα που, το παιδί, έτρεχε μαζί με άλλους διαδηλωτές προς την πλατεία Εξαρχείων.

Αμέσως μετά τη δολοφονία Καλτεζά καταλαμβάνονται από αναρχικούς το παλιό Χημείο στη Σόλωνος και το Πολυτεχνείο. Η αστυνομία, το πρωί της 18ης Νοέμβρη, παίρνει την άδεια από την Επιτροπή Πανεπιστημιακού Ασύλου, με πρόεδρο τον πρύτανη Μιχάλη Σταθόπουλο, να πει στο Χημείο ώστε να διαλύσει την κατάληψη. Οι αστυνομικοί κάνουν χρήση δακρυγόνων για την εισβολή τους εκεί και συνέλαβαν 37 άτομα τα οποία ξυλοκόπησαν άγρια. Η ιστορία του Χημείου σηματοδοτεί και την πρώτη άρση ασύλου μετά την επίσημη θεσμοθέτησή του από την κυβέρνηση Παπανδρέου, το 1982. Και τις επόμενες μέρες στην Αθήνα συνέχισαν να σημειώνονται επεισόδια ενώ, για λόγους ευθυξίας, υπέβαλλαν τις παραιτήσεις τους ο Μένιος Κουτσόγιωργας, υπουργός Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης και Θανάσης Τσούρας, αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης. Ωστόσο, ο Ανδρέας Παπανδρέου δεν έκανε δεκτές τις παραιτήσεις.

1986 - «Τα ΜΑΤ κι οι ασφαλίτες»

Πριν την επέτειο ενός χρόνου της δολοφονίας Καλτεζά, αναρχικές συλλογικότητες καλούν με αφίσες τον κόσμο «να εκδικηθεί για τον θάνατο του Καλτεζά». Περίπου 17.000 αστυνομικοί περιφρουρούν την πορεία ενώ, οι οδηγίες που έχουν λάβει από τους πολιτικούς τους προϊστάμενους είναι να κρατήσουν παθητική στάση. Μεταξύ των 120.000 διαδηλωτών, όμως, που κατευθύνονται προς την πρεσβεία των ΗΠΑ είναι και 4 αστυνομικοί με πολιτικά οι οποίοι εντοπίζονται και ξυλοφορτώνονται από το πλήθος.

1995 – 15 κλούβες για τις μαζικότερες συλλήψεις στα αστυνομικά χρονικά

Ήδη, από τις 14 Νοεμβρίου του 1995 έχουν ξεκινήσει τα επεισόδια και όλα προμηνύουν ότι, ανήμερα του εορτασμού, αυτά θα επεκταθούν. Το βράδυ της 17ης Νοέμβρη, μετά την πορεία, σε απευθείας μετάδοση στους τηλεοπτικούς τους δέκτες, οι τηλεθεατές βλέπουν τις συμπλοκές μεταξύ αντιεξουσιαστών και αστυνομικών να εκτυλίσσονται, τράπεζες, καταστήματα και αυτοκίνητα δέχονται επιθέσεις και εμπρησμούς ενώ, εντός της aula του Πολυτεχνείου, έχουν ταμπουρωθεί εκατοντάδες νέοι – κάποιοι εκ των οποίων πετούν βόμβες μολότοφ στους αστυνομικούς απέξω. Απέναντι στο ενδεχόμενο οι εγκαταστάσεις του εκπαιδευτικού ιδρύματος να καταστραφούν για μία ακόμη φορά, η σύγκλητος αίρει το πανεπιστημιακό άσυλο, με αποτέλεσμα η αστυνομία να εισβάλλει εντός του Πολυτεχνείου. Τα ξημερώματα της 18ης Νοέμβρη, στα γραφεία της ΓΑΔΑ μεταφέρονται 472 καταληψίες, για τη μεταφορά των οποίων επιστρατεύονται 15 κλούβες της ΕΛ.ΑΣ. Πρόκειται για τις μαζικότερες συλλήψεις στα αστυνομικά χρονικά.

2000 – Φόρος τιμής στα θύματα της επταετίας

Η πορείς του 2000 μπορεί πράγματι να ήταν η πιο ήσυχη και υποτονική όλων των ετών με τη συμμετοχή μόλις 8.000 ατόμων. Ωστόσο, έχει σημασία γιατί, για πρώτη φορά, στις εκδηλώσεις του Πολυτεχνείου, διαβάζονται τα ονόματα 88 πεσόντων κατά τη διάρκεια της 7ετούς δικτατορίας. Τα ονόματα διαβάζει η Πιπίνα Έλλη, αδελφή του Παναγιώτη Έλλη, αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης ο οποίος δολοφονήθηκε, στις 25 Απριλίου του 1967 στον Ιππόδρομο του Φαλήρου (όπου είχαν μεταφερθεί από τη χούντα γνωστοί Αριστεροί αγωνιστές), από τον ανθυπίλαρχο Κωνσταντίνο Κότσαρη.

2002 – Ο πόλεμος στο Ιράκ, η (οργάνωση) 17 Νοέμβρη και το διαχρονικό αίτημα για την Παλαιστίνη

Όλη την πρώτη δεκαετία του 2000, με μεγάλη πλειοψηφία της ελληνικής κοινωνίας να απολαμβάνει τις «παχιές αγελάδες» και την αποϊδεολογικοποίηση, σε μεγάλο βαθμό που έφερε η κυριαρχία των αγορών, η συμμετοχή στην πορεία του Πολυτεχνείου φθίνει. Ωστόσο, το 2002, μετά από αρκετά χρόνια, οι διαδηλωτές, κατευθυνόμενοι προς την αμερικανική πρεσβεία, ξαναβρίσκουν τον παλμό τους. Άλλοι, φωνάζουν συνθήματ κατά του (επικείμενου) πολέμου στο Ιράκ, άλλοι υπέρ του παλαιστινιακού λαού, άλλοι κατά της παγκοσμιοποίησης. Κάποιοι ζητούν την άμεση αποφυλάκιση του Γιάννη Σερίφη, που κατηγορείται για συμμετοχή στην τρομοκρατική οργάνωση 17Ν – μεταξύ αυτών, και η σύζυγος του συλληφθέντα που συμμετέχει στην πορεία. Παρούσες μαζί της είναι και η Μαρί Τερέζ Πεϊνό, σύντροφος του φερόμενου ως «εγκεφάλου» της οργάνωσης, Αλέξανδρου Γιωτόπουλου, αλλά και η Αλίθια Ρομέρο Κορτέζ, σύντροφος του Σάββα Ξηρού.

2003 – Η ΠΑΣΠ τερματίζει τον σουρρεαλισμό

Η πορεία του 2003 μπορεί να μην είχε τίποτα ιδιαίτερο, ωστόσο κατά τη διάρκειά της, ο «ακτιβισμός» μελών της νεολαίας του ΠΑΣΟΚ, που περνούν τρέχοντας μπροστά από την αμερικανική πρεσβεία φορώντας κράνη, κρατώντας ξύλα και φωνάζοντας «Ανδρέα ζεις, εσύ μας οδηγείς» θα υπενθυμίζει για πάντα, στον ιστορικό του μέλλοντος ότι, ενίοτε, η πραγματικότητα μπορεί να είναι απολύτως σουρρεαλιστική.

2010 – Η πρώτη αντιμνημονιακή πορεία

Η χώρα ήδη από τον Απρίλιο έχει μπει στα μνημόνια. Παρά τη βροχή, και σε αντίθεση με τη χαμηλή συμμετοχή τα προηγούμενα χρόνια, 30.000 πολίτες αψηφούν τη βροχή και κατεβαίνουν στην πορεία θέλοντας να εκφράσουν και την αντίθεσή τους στις προθέσεις της τρόικα. Σημειώνονται επεισόδια μεταξύ ΜΑΤ και διαδηλωτών στο ύψος του Ευαγγελισμού αλλά και στη Μιχαλακοπούλου και τη Μεσογείων. Οι αστυνομικοί προσαγάγουν 69 διαδηλωτές, από τους οποίους οι 23 συλλαμβάνονται.

2013 – «Ο Παύλος ζει»

Η 40η επέτειος της εξέγερσης, είχε ηχηρό, αντιφασιστικό μήνυμα καθώς, τα συνθήματα που κυριάρχησαν στρέφονταν κατά της Χρυσής Αυγής, που, εκείνη την εποχή ήταν στο κοινοβούλιο. Ο κύριος όγκος της πορείας άρχισε να φτάνει έξω από την αμερικανική πρεσβεία μετά τις 6 το απόγευμα, φωνάζοντας συνθήματα κατά της λιτότητας αλλά και το εμβληματικό πλέον «Ο Παύλος ζει, τσακίστε τους ναζί» καθώς, μόλις δύο μήνες νωρίτερα είχε δολοφονηθεί στο Κερατσίνι ο αντιφασίστας ακτιβιστής.

Στην ίδια αυτή πορεία, στο Σύνταγμα, δύο διαδηλωτές προχωρούν -για ανεξήγητο λόγο- σε γυμνή διαμαρτυρία.

2014 – Όχι άλλο (αστυνομικό) πλιάτσικο

Μετά το πέρας της πορείας, στα Εξάρχεια, σημειώνονται ένταση και επεισόδια μεταξύ ομάδων αντιεξουσιαστών και αστυνομικών δυνάμεων. Βροχή από πέτρες, αντικείμενα και ξύλα πέφτουν στα στενά των Εξαρχείων. Εκείνη τη χρονιά, για τα δελτία ειδήσεων, κάνουν την εμφάνισή τους και οι «ιπτάμενοι αναρχικοί» που κάνουν παρκούρ στις ταράτσες των πολυκατοικιών των Εξαρχείων, πετώντας μολότοφ. Πέντε αστυνομικοί τραυματίζονται ενώ γίνονται τρεις συλλήψεις.

Ωστόσο, το ευτράπελο του 2014, είναι το βίντεο που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο και δείχνει άνδρες των ΜΑΤ να επιδίδονται σε πλιάτσικο σε περίπτερο της πλατείας. Ο περιπτεράς, μάλιστα, αναφέρει στους δημοσιογράφους, ότι οι αστυνομικοί, άνοιξαν το ψυγείο του και άπραζαν μπουκαλάκια με νερό, αρνούμενοι να πληρώσουν.

2020 – Πορεία στα χρόνια της πανδημίας

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη, εν μέσω lockdown λόγω κορονοϊού απαγορεύει την πορεία και απειλεί με πρόστιμα για όποιον πολίτη (ακόμα και τηρώντας τα περιοριστικά μέτρα) θελήσει να αφήσει λουλούδια στο Πολυτεχνείο.

Κόντρα στις απαγορεύσεις, ΜέΡΑ25 και ΚΚΕ κάνουν πορεία στο κέντρο της Αθήνας φροντίζοντας οι διαδηλωτές να κρατούν τις απαραίτητες αποστάσεις και να φορούν μάσκα.

Ο ΣΥΡΙΖΑ πραγματοποιεί μικρής έκτασης κινητοποίηση και εκδήλωση στους χώρους του ΕΑΤ – ΕΣΑ, στο Πάρκο Ελευθερίας.

2021 – Η «Δηκεοσίνη» το πιο διαχρονικό και επίκαιρο αίτημα όλων των κοινωνικών αγώνων

Μάλλον η πιο συγκινητική στιγμή των τελευταίων -πολλών- ετών στην πορεία του Πολυτεχνείου, ήταν η παρουσία της οικογένειας του Νίκου Σαμπάνη, του 18χρονου Ρομ από το Πέραμα, που, λίγες εβδομάδες πριν (στις 22 Οκτωβρίου του 2021) έπεσε νεκρός από πυρά αστυνομικού της ομάδας ΔΙΑΣ, κατά τη διάρκεια καταδίωξης.

Η οικογένεια του 18χρονου θύματος αστυνομικής βίας, κρατούσε ένα πανό με τη φωτογραφία του, με το οποίο ζητούσε «Δηκεοσίνη για τον Νήκο»- μάλλον το πιο άμεσο, ακατέργαστο και ειλικρινές αίτημα μετά το «Ψωμί – Παιδεία - Ελευθερία», που μπορεί κανείς να φανταστεί στην πορεία του Πολυτεχνείου αλλά, και μία απτή απόδειξη ότι, η επέτειος της 17ης Νοέμβρη, δεν είναι μία γιορτή μουσειακού ενδιαφέροντος, αλλά ημέρα διεκδίκησης της «Δηκεοσίνης»

Διαβάστε ακόμη

Συνελήφθη η Ειρήνη Μουρτζούκου - Πήγε στο ΑΤ για να καταθέσει μήνυση κατά του Κουσουλού

Τέλος εποχής για τον ΣΥΡΙΖΑ και λίγα... αλλά καλά προνόμια για το ΠΑΣΟΚ - Πώς αλλάζει το πολιτικό τοπίο

Τραγωδία στη Θεσσαλονίκη: Νεκρό 10χρονο παιδί - Κατέρρευσε σε εμπορικό κέντρο

Μανούσος Μανουσάκης: Ο καλλιτεχνικός κόσμος αποχαιρετά τον σπουδαίο σκηνοθέτη