Ο ήρωας Κανάρις: Μην πάει ο νους στον θρυλικό πυρπολητή – Ήρωας και ο αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών του Χίτλερ που βοήθησε Εβραίους και Βρετανούς, αλλά είχε τέλος οικτρό

Τους περισσότερους στην Ελλάδα, αν τους ρωτήσεις αν γνωρίζουν τον Ναύαρχο Κανάρη, θα σου απαντήσουν δίχως πολλή σκέψη: «ασφαλώς, τον Πυρπολητή που έκαψε την τουρκική ναυαρχίδα στη Χίο…». Κάπως έτσι.

Αν τους απαντήσεις: «ναι, αλλά εγώ σας μιλώ για τον Γερμανό Ναύαρχο, τον φον Κανάρις…», θα σε κοιτάξουν με απορία.
Ναι, άλλος ο Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Πυρπολητής, ο Ναύαρχος, ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας και άλλος ο Βίλχελμ φον Κανάρις, ο Γερμανός Ναύαρχος, ο αρχηγός της Abwehr (της γερμανικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών)· και οι δυο, όμως, ήρωες!

Ο φον Βίλχελμ Φραντς Κανάρις είχε γεννηθεί την Πρωτοχρονιά του 1887 στο Άπλερμπεκ, στην κοιλάδα του Ρουρ, στη Βεστφαλία από τον βιομήχανο Καρλ Κανάρις και την Αουγκούστε Ποπ. Ο Βίλχελμ Κανάρης θεωρούσε ότι η οικογένειά του καταγόταν από τον ήρωα του 1821, τον ψαριανό πυρπολητή, μετέπειτα ναύαρχο και πολιτικό Κωνσταντίνο Κανάρη, κάτι που επηρέασε την απόφασή του να ενταχθεί στο Αυτοκρατορικό Γερμανικό Ναυτικό. Ενώ υπηρετούσε στον γερμανικό στρατό κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ασχολήθηκε με την κατασκοπεία. Ο Κανάρις υπηρέτησε στο Πολεμικό Ναυτικό και υποβρύχια και δημιούργησε ένα εκτεταμένο δίκτυο κατασκοπείας στο Μαρόκο που τότε κατείχε η Γαλλία.

Ως επικεφαλής της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών της ναζιστικής Γερμανίας, ο Κανάρις ήταν σε θέση-κλειδί για να ελέγχει τη δράση των αντιστασιακών οργανώσεων. Όμως όσο διαβόητος ήταν στις τάξεις των Ναζί για τη μεθοδικότητά του και τις τακτικές του, τόσο παρεξηγημένος ήταν από όσους απλά άκουγαν το όνομά του με τρόμο, αλλά δεν τον γνώριζαν… Τι θέλουμε να πούμε; Ο Κανάρις ήταν- ουσιαστικά- αντιναζί και αξιωματικός που έβλεπε την καταστροφή από νωρίς, αλλά ουδείς τον άκουσε. 

Το 1920, ο Κανάρις συμμετείχε σε συνωμοσία για την ανατροπή της γερμανικής κυβέρνησης. Στόχος ήταν να ανατραπεί η Δημοκρατία της Βαϊμάρης και να επανέλθει στη Γερμανία το καθεστώς της μοναρχίας, αυτό που κυβερνούσε πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Κανάρις εξέτισε ποινή φυλάκισης μετά το ανεπιτυχές πραξικόπημα.

Σε δύσκολο διπλό ρόλο

Ο ναύαρχος Κανάρις ήταν ένα αίνιγμα· κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν επικεφαλής της Abwehr, της γερμανικής υπηρεσίας πληροφοριών, όμως θεωρείτο λαμπρός αξιωματικός που δεν ήταν φανατικός Ναζί όπως οι ανώτεροί του. Ο Κανάρις έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για να δυναμιτίσει τις προσπάθειες των Ναζί να κυριαρχήσουν, ενώ ταυτόχρονα εργαζόταν ως ο Νο1 κατάσκοπός τους. Το πώς κατάφερε, ο Κανάρις, να πετύχει ένα τέτοιο κατόρθωμα ήταν προκαλεί έκπληξη. Μία από τις φήμες που τον συνόδευαν κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά τον πόλεμο ήταν ότι εργαζόταν κρυφά για τους Συμμάχους.

Μία από τις πρώτες πράξεις του Κανάρις, ως επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών, ήταν η αρωγή του στην προσάρτηση της Αυστρίας επιβλέποντας επιχειρήσεις εξαπάτησης που είχαν σκοπό να εξαναγκάσουν τον Αυστριακού Καγκελάριο να ενδώσει. Στη συνέχεια, όταν η Αυστρία έγινε γερμανικό προτεκτοράτο, ο Κανάρις απορρόφησε την αυστριακή υπηρεσία πληροφοριών στη δική του.

Όταν άκουσε για σχέδια προσάρτησης και της Τσεχοσλοβακίας, ο Κανάρις άρχισε να αισθάνεται άβολα. Ανησυχούσε ότι ο Χίτλερ μπορεί να ξεκινήσει έναν δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και έτσι οργάνωσε σιγά σιγά μια ομάδα με στόχο να κάνει ό,τι μπορεί για να τον αποτρέψει. Μάλιστα, ο Κανάρις εξέτασε ένα σχέδιο να συλλάβει και να καθαιρέσει τον Χίτλερ και να αποδυναμώσει τους Ναζί πριν προλάβουν να εισβάλουν στην Τσεχοσλοβακία· η ομάδα του αποφάσισε να περιμένει να δει αν οι Βρετανοί κήρυτταν τον πόλεμο στη Γερμανία, υποθέτοντας ότι αυτό θα τους έδινε την ευκαιρία να κάνουν το πραξικόπημα. Οι Βρετανοί, όμως τότε είχαν αλλού το νου τους…

Σοκαρίστηκε από δολοφονίες Εβραίων

Καθώς ο Χίτλερ επέκτεινε τη δύναμή του στη Γερμανία, ο Κανάρις ήταν διστακτικός για το πού πήγαινε ο Χίτλερ τη χώρα. Αλλά ως αξιωματικός, ο Κανάρις δεν μπορούσε να εκφράσει τα συναισθήματά του στους συναδέλφους του. Τον Σεπτέμβριο του 1939, ο Κανάρις είδε μια μαζική δολοφονία στο Bedzin της Πολωνίας καθώς τα στρατεύματα των SS έκλεισαν 200 Εβραίους πολίτες σε μια συναγωγή και την πυρπόλησαν. Ο Κανάρις σοκαρίστηκε με αυτό που είδε. Επιπλέον, οι αξιωματικοί των πληροφοριών τον ενημέρωναν για μαζικές δολοφονίες που διαπράχθηκαν από στρατιωτικές μονάδες κατά την αρχική φάση της εισβολής της Γερμανίας στην Πολωνία. Ο Κανάρις, εξοργίστηκε με όσα είδε και άκουσε, πήγε στο τρένο του αρχηγείου του Χίτλερ όπου ήταν σταθμευμένο στην Άνω Σιλεσία, για να διαμαρτυρηθεί για τη σφαγή που είχε δει. Εκεί, ο Κανάρις συναντήθηκε με τον στρατηγό Κάιτελ και διαμαρτυρήθηκε έντονα για το θέμα. Ο Κάιτελ είπε στον Κανάρις να μην αναφέρει σε κανέναν άλλον λεπτομέρειες για όσα είχε δει ή ακούσει και τον συμβούλευσε να ασχοληθεί με τη δική του δουλειά.

Όταν ο Κανάρις ανέλαβε τον έλεγχο της Abwehr, έπρεπε να αντιμετωπίσει τον επικεφαλής των διαβόητο Αρχιναζί Ράινχαρντ Χάιντριχ, έναν από τους πιο ισχυρούς άνδρες στη Γερμανία. Ο Χάιντριχ ήταν ο αξιωματικός που είχε δώσει την εντολή για την Kristallnacht, τη Νύχτα των Κρυστάλλων και θεωρείται ο βασικός εμπνευστής του Ολοκαυτώματος, που όμως δεν έζησε να το… απολαύσει· δολοφονήθηκε στην Τσεχοσλοβακία, νωρίς. Λέγεται ότι ο Κανάρις είχε ένα μυστικό φάκελο για τον Χάιντριχ που τα στοιχεία του αποδείκνυαν ότι ο Χάιντριχ είχε εβραϊκές γραμμές αίματος!

Τρόμαξε στο Ανατολικό Μέτωπο

Ο Κανάρις άρχισε να απογοητεύεται να να γκρεμίζεται μέσα του η κοσμοθεωρίς του Χίτλερ, όταν επισκέφτηκε το Ανατολικό Μέτωπο το 1941· προειδοποίησε τους ανωτέρους του να μην ρίξουν τα γερμανικά στρατεύματα σε μια εκτεταμένη επίθεση κατά της Μόσχας καθώς πλησίαζε ο χειμώνας. Ο Κανάρις έπαιζε επικίνδυνο διπλό παιχνίδι. Σε κάποια περίπτωση, ο Χάινριχ Χίμλερ τον έστειλε στην Ισπανία για να πείσει τον Ισπανό δικτάτορα Φρανσίσκο Φράνκο να συνεργαστεί για να καταλάβει τον βρετανικό βράχο στο στενό του Γιβραλτάρ. Ο Κανάρις, με τον τρόπο του, οδήγησε τον ισπανό δικτάτορα στο να αρνηθεί την είσοδο γερμανικών στρατευμάτων σε ισπανικό έδαφος και να αποτρέψει τη συμμετοχή της Ισπανίας σε οποιαδήποτε επίθεση στο Γιβραλτάρ. Τότε ήταν που κάποιοι υποπτεύθηκαν ότι ο Κανάρις είχε επαφές με πράκτορες των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών.Ο γερμανός ναύαρχος επίσης προσπαθούσε με κάθε μέσο να διασώσει στόχους των Ναζί, συμπεριλαμβανομένων και Εβραίων, από τις διώξεις.

Αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένη απόδειξη ότι ο Κανάρις δούλευε κρυφά για τη βρετανική υπηρεσία πληροφοριών, οι επικεφαλής της MI6 γνώριζαν πολύ καλά ποιος ήταν ο αντίπαλός τους και ποιες ήταν πραγματικά οι προσωπικές του απόψεις για τον Χίτλερ. Για το σκοπό αυτό, οι Βρετανοί είχαν επιδοθεί σε προπαγανδιστική εκστρατεία δυσφήμισης του Κανάρις: τον αποκαλούσαν δολοφόνο, «αρουραίο με ανθρώπινο πρόσωπο» και «διεστραμμένο»· εξευτελίζοντας αρχηγό του Abwehr τον βοηθούσαν να είναι αξιόπιστος στους γερμανούς ηγήτορες.

Καθώς όμως ο Κανάρις κινούσε τις υποψίες συναδέλφων του και πολλαπλασιάζονταν οι «αστοχίες» του σε διπλωματικό επίπεδο, ο Χίτλερ τον απέλυσε από το σημαντικό πόστο του και τον έθεσε σε κατ' οίκον περιορισμό· αργότερα αφέθηκε ελεύθερος και τέθηκε επικεφαλής του Ειδικού Επιτελείου Εμπορικού Πολέμου και Οικονομικών Μέτρων Μάχης. Άνθρωποι του κύκλου του Κανάρις βρέθηκεαν στο επίκεντρο ερευνών της Γκεστάπο. Αρκετοί από εκείνους αυτοκτόνησαν, με αποτέλεσμα η Γκεστάπο να είναι πλέον σίγουρη ότι αυτοί και όλοι οι άλλοι της ομάδας Κανάρις ήταν ένοχοι.

Η τελευταία απόπειρα

Ο Κανάρις είχε μπει για καλά στο «μάτι» της μυστικής αστυνομίας του Χίτλερ και όταν το προσωπικό του ημερολόγιο κατασχέθηκε, αποδείχτηκε περίτρανα η συμμετοχή του σε πολλές συνωμοσίες για την ανατροπή του Χίτλερ. Μια τελευταία απόπειρα κατά της ζωής του Χίτλερ έλαβε χώρα στις 20 Ιουλίου του 1944, η γνωστή Επιχείρηση Βαλκυρία. Δεν υπήρξε δεύτερη σκέψη: ο φον Κανάρις, που ήταν αναμεμειγμένος, συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο για προδοσία. Ο θάνατος του Κανάρη ήταν ταπεινωτικός: μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Flossenburg, όπου τον ξεγύμνωσαν και στη συνέχεια τον στραγγάλισαν με μια χορδή βιολιού.

Μέχρι το τέλος του, ο Κανάρις εργάστηκε επιμελώς στα παρασκήνια για να αποτρέψει τα τραγικά και μοιραία λάθη της Χιτλερικής Γερμανίας· δεν τα κατάφερε. Αν και δεν υπάρχει κάτι επίσημο που να συνέδεε τον Κανάρις άμεσα με τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, οι προσπάθειές του να περάσει μυστικά μηνύματα στους Βρετανούς και οι ενέργειές του για την αποστολή πολλών Εβραίων στο εξωτερικό υπό την κάλυψη της Abwehr, αλλά και η συμμετοχή του σε αρκετες συνωμοσίες κατά του Χίτλερ, τον καθιστούν ως έναν από τους άγνωστους ήρωες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.