Γνώριζε πολλά κι έπρεπε να πεθάνει - Το οικτρό τέλος του δημοσιογράφου που αποκάλυψε τη γενοκτονία των Ουκρανών

Η αποκάλυψη του λιμού που θέρισε την Ουκρανία στη 10ετία του 1930 προκάλεσε οργή στους Σοβιετικούς. Κάποιοι κάνουν λόγο για γενοκτονία του ουκρανικού λαού! Ο άνθρωπος που γνώριζε πολλά, όμως, έπρεπε να πεθάνει…

Ο Ουαλός Γκάρεθ Τζόουνς κατάφερε πολλά στην πολύ σύντομη ζωή του. Ως παιδί είχε ακούσει γοητευτικές ιστορίες για τις ευτυχισμένες στιγμές που πέρασε η μητέρα του πλάι στην οικογένεια του Άρθουρ Χιουζ από το 1889 έως το 1892 ως δασκάλα των παιδιών του.
Ο Άρθουρ Χιουζ ήταν γιος του Ουαλού, Τζον Χιουζ, του βιομήχανου χάλυβα που ίδρυσε την πόλη Χιουγκέσοβκα, που μετονομάστηκε σε Σταλίνο το 1924 και σήμερα είναι γνωστή ως Ντόνετσκ.

Εκείνες οι ιστορίες ενστάλαξαν την επιθυμία στον Τζόουνς να επισκεφτεί κάποτε τη Σοβιετική Ένωση και να πατήσει τα χώματα της Ουκρανίας. Έχοντας αυτόν τον στόχο, λοιπόν, ο Γκάρεθ Τζόουνς σπούδασε γλώσσες και είχε μια λαμπρή ακαδημαϊκή καριέρα στα Πανεπιστήμια του Aberystwyth και του Cambridge, όπου κέρδισε διακρίσεις στα γαλλικά, γερμανικά και ρωσικά. Ο Τζόουνς μιλούσε άπταιστα τέσσερις γλώσσες.

Όταν αποφοίτησε από το Κέιμπριτζ, το 1930, ο Γκάθερ Τζόουνς διορίστηκε ως σύμβουλος Εξωτερικών Υποθέσεων στο πολιτικό Γραφείο του πολιτικού Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ (πρώην πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας) και το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς επισκέφτηκε για πρώτη φορά τη Χιουγκέσοβκα· το πέρασμα του από την πόλη, που του είχε εξάψει τη φαντασία, ήταν σύντομο καθώς το μόνο φαγητό που μπορούσε να βρει ήταν μια ξερή φρατζόλα ψωμί.

Στην ΕΣΣΔ φορτωμένοι τρόφιμα

Την επόμενη χρονιά, το 1931, προσφέρθηκε στον Τζόουνς δουλειά στη Νέα Υόρκη σε οργανισμούς όπως το Ινστιτούτο Ροκφέλερ, το ίδρυμα Κράισλερ και τη Στάνταρ Όιλ, για να διεξάγει έρευνα και να γράψει ένα βιβλίο για τη Σοβιετική Ένωση. Το καλοκαίρι του 1931 συνόδευσε τον Τζακ Χάιντς (Jack Heinz II: αμερικανός επιχειρηματίας και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας HJ Heinz ) στη Σοβιετική Ένωση- φορτωμένοι με τρόφιμα από τη Heinz- και στο τέλος της περιοδείας τους επισκέφτηκαν την Ουκρανία.

Ο Γκάρεθ Τζόουνς έγραψε ένα περιεκτικό ημερολόγιο για εκείνο το ταξίδι, που ο Τζακ Χάιντς επρόκειτο να εκδώσει ως βιβλίο, ανώνυμα, με τον τίτλο «Experiences in Russia 1931: A diary» (Εμπειρίες στη Ρωσία 1931: Ένα Ημερολόγιο), το οποίο για πρώτη φορά έκανε αναφορές για την ανέχεια και την «πεινά» των σοβιετικών χωρικών.

Η Μεγάλη Ύφεση της 10ετίας του ’30, υποχρέωσε τον Γκάρεθ Τζόουνς να εγκαταλείψει τις δημοσιογραφικές αναζητήσεις του και τις περιπέτειες και να επιστρέψει στην ασφάλεια του Γραφείου του Λόιντ Τζορτζ και να βοηθήσει τον πρώην Πρωθυπουργό στη συγγραφή των «Πολεμικών Απομνημονεύσεών» του.

Το φθινόπωρο του 1932, οι φήμες για τον λιμό που σημειωνόταν υπό το καθεστώς του Στάλιν στη Σοβιετική Ένωση, οργίαζαν στο Λονδίνο και ο Γκάρεθ Τζόουνς δεν έβλεπε την ώρα να επιστρέψει στη Σοβιετική Ένωση. Όμως τα δραματικά γεγονότα που συνέβαιναν στη Γερμανία (άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία) γύρισαν την πυξίδα του Τζόουνς προς τη χώρα του Γκέτε.
Ο Τζόουνς ήταν παρών στη Λειψία την ημέρα που ο Αδόλφος Χίτλερ «ανακηρύχθηκε» Καγκελάριος και λίγες μέρες αργότερα πέταξε μαζί με τον δικτάτορα με το διάσημο προσωπικό αεροπλάνο του, το «Richthofen» για τη Φρανκφούρτη. Εκεί, ο Γκάρεθ Τζόουνς έγινε μάρτυς τις θυελλώδους υποδοχής του Χίτλερ από τους οπαδούς του· πήρε, μάλιστα, συνέντευξη από τον Φίρερ.

Πίσω στην πεινασμένη Ουκρανία

Και τον Μάρτιο του 1933, ο Τζόουνς έφυγε για την τρίτη και τελευταία του επίσκεψη στη Σοβιετική Ένωση και την Ουκρανία για να ερευνήσει τις αναφορές που είχε ακούσει για την πείνα που μάστιζε τους αγροτικούς- και όχι μόνο- πληθυσμούς.
Στο ημερολόγιό του καταγράφει ότι συνάντησε τον Βρετανό δημοσιογράφο Μάλκολμ Μάγκεριτζ (Malcolm Muggeridge) στη Μόσχα, πριν αρχίσει την περιήγηση του σε χωριά της Ουκρανίας.
Ενώ ο Γκάρεθ βρισκόταν στην Ουκρανία, ο Μάγκεριτζ δημοσίευσε τρία άρθρα του στην εφημερίδα «The Manchester Guardian», τα οποία τυπώθηκαν ανυπόγραφα, είχαν υποστεί λογοκρισία και «θάφτηκαν» στα χαμηλά από την, τότε, αριστερίζουσα και προσκείμενη προς τους κομμουνιστές εφημερίδα.

Ωστόσο, επιστρέφοντας στο Βερολίνο, ο Γκάρεθ Τζόουνς εξέδωσε το περίφημο δελτίο Τύπου του στις 29 Μαρτίου 1933, που τυπώθηκε σε πολλές αμερικανικές και βρετανικές εφημερίδες, συμπεριλαμβανομένων των «New York Evening Post» και «The Manchester Guardian», όπου έγραφε: «Περπάτησα μέσα από χωριά και αγροκτήματα. Παντού ακουγόταν η κραυγή: “Δεν υπάρχει ψωμί. Πεθαίνουμε”. Εκείνη η κραυγή ερχόταν από κάθε μέρος της Ρωσίας, από τον Βόλγα, τη Σιβηρία, τη Λευκορωσία, τον Βόρειο Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Στο τρένο, ένας κομμουνιστής αρνήθηκε ότι υπήρχε πείνα. Έριξα τότε μια φέτα ψωμιού που έτρωγα σε ένα δοχείο. Ένας χωρικός συνταξιδιώτης το άρπαξε και το έφαγε με μανία. Πέταξα μια φλούδα πορτοκαλιού στο ίδιο δοχείο και ο ίδιος χωρικός, πάλι, την άρπαξε και την καταβρόχθισε. Ο κομμουνιστής δεν μίλησε. Έμεινα μια νύχτα σε ένα χωριό όπου παλιά υπήρχαν 200 βόδια και που τώρα ήταν μονάχα έξι. Οι αγρότες έτρωγαν τις ζωοτροφές»!

Μια εξοργιστική διάψευση...

Στις 31 Μαρτίου, ο Αγγλοαμερικανός δημοσιογράφος που υπηρέτησε ως επικεφαλής του γραφείου των «New York Times» στη Μόσχα Βάλτερ Ντουράντι διέψευσε τον Τζόουνς στην εφημερίδα του, γράφοντας ότι δεν υπήρχε λιμός. Ο Ντουράντι επισήμαινε ότι το υψηλό ποσοστό θνησιμότητας οφειλόταν σε ασθένειες λόγω υποσιτισμού μεν, αλλά οι μεγαλύτερες πόλεις είχαν τρόφιμα και ότι η Ουκρανία, ο Βόρειος Καύκασος και οι περιοχές του Κάτω Βόλγα ήταν αυτές μόνο που υπέφεραν από σχετικές ελλείψεις.

Και το άρθρο-διάψευση κατέληγε: «Ο κύριος Τζόουνς είναι άνθρωπος με έξυπνο και δραστήριο μυαλό και μπήκε στον κόπο να μάθει ρωσικά, τα οποία μιλάει με μεγάλη ευχέρεια, αλλά η κρίση του κ. Τζόουνς ήταν κάπως βιαστική. Φαίνεται ότι έκανε μια βόλτα σαράντα μιλίων μέσα από χωριά στα περίχωρα του Χάρκοβο και βρέθηκε αντιμέτωπος με θλιβερές συνθήκες. Αυτό που έκανε, ήταν μια μάλλον ανεπαρκής περιήγηση σε μια αχανή χώρα».

... και μια σκληρή απάντηση

Στις 13 Μαΐου οι «New York Times» δημοσίευσαν την καυστική απάντηση του Τζόουνς, στην οποία επανέλαβε ότι υποστήριζε με πάθος την κάθε αράδα που είχε γράψει: «... Επιμένω στη δήλωσή μου ότι η Σοβιετική Ρωσία υποφέρει από σοβαρό λιμό. Πρέπει να υπενθυμίσω στον κ. Ντουράντι ότι ήταν η τρίτη μου επίσκεψη στη Ρωσία, και ότι αφιέρωσα τέσσερα χρόνια πανεπιστημιακών σπουδών στη μελέτη της ρωσικής γλώσσας και την ιστορία του τόπου και ότι μόνο έχοντας αυτή τη γνώση επισκέφτηκα είκοσι χωριά, όχι μόνο στην Ουκρανία, αλλά και στι περιοχές έξω από τη Μόσχα και κοιμήθηκα σε αγροτικές κατοικίες και δεν έφυγα αμέσως για το επόμενο χωριό.

»Τα στοιχεία μου βασίστηκαν και σε επιστολές που γράφτηκαν από Γερμανούς αποίκους στη Ρωσία, με έκκληση για βοήθεια από τους συμπατριώτες τους στη Γερμανία: “Τα τέσσερα παιδιά του αδερφού μου πέθαναν από την πείνα”. “Έξι μήνες δεν έχουμε ψωμί”. “Αν δεν λάβουμε βοήθεια από το εξωτερικό, δεν μένει παρά να πεθάνουμε από την πείνα”. Αυτοί είναι οι τίτλοι μόνο από τις σπαρακτικές επιστολές τους.

»Στην εφημερίδα «The Manchester Guardian», που ήταν εξαιρετικά φιλική προς το σοβιετικό καθεστώς, δημοσιεύτηκε μια σειρά άρθρων με θέμα “Το Σοβιέτ και η αγροτιά” (δεν είχαν λογοκριθεί). Ο ανταποκριτής, ο οποίος είχε επισκεφθεί τον Βόρειο Καύκασο και την Ουκρανία, έγραφε: “Το να λέμε ότι θερίζει η πείνα σε μερικά από τα πιο εύφορα μέρη της Ρωσίας, είναι κάτι που απέχει πολύ από την αλήθεια· δεν υπάρχει μόνο λιμός, αλλά- στην περίπτωση του Βόρειου Καυκάσου τουλάχιστον- και μια τραγική κατάσταση πολέμου, μια ανελέητη στρατιωτική κατοχή”. Και για την Ουκρανία έγραφε: “Ο πληθυσμός λιμοκτονεί”. Εν κατακλείδι, μπορώ να συγχαρώ το Σοβιετικό υπουργείο Εξωτερικών για την ικανότητά του να αποκρύπτει την πραγματική κατάσταση στην ΕΣΣΔ! Η Μόσχα δεν είναι Ρωσία και οι κοιλιές των καλοφαγάδων εκεί κρύβουν την πραγματική ελεεινή κατάσταση στην επικράτεια».

Ανεπιθύμητο πρόσωπο

Ο Γκάρεθ Τζόουνς επρόκειτο να γράψει και άλλα πολλά άρθρα για τον λιμό σε βρετανικές και αμερικανικές εφημερίδες μέχρι τον Ιούνιο του 1933· στο Ντάντσιχ συνάντησε τον Γερμανό πρόξενο στην Κρακοβία, ο οποίος είχε εκφραστεί εγκωμιαστικά για εκείνα τα άρθρα, αλλά υποστήριζε ότι οι συνθήκες ήταν πολύ χειρότερες από ό,τι είχε περιγράψει ο Τζόουνς και ότι εκατομμύρια άνθρωποι πέθαιναν στην Ουκρανία. Τότε ήταν που ο Σοβιετικός Επίτροπος Εξωτερικών Σεργκέι Λιτβίνοφ, (από τον οποίο είχε πάρει συνέντευξη ο Τζόουνς ενώ βρισκόταν στη Μόσχα) τον κατηγόρησε για κατασκοπεία. Απαγορεύτηκε στον Τζόουνς να επιστρέψει στην ΕΣΣΔ! Και ο μαχητής δημοσιογράφος στράφηκε σε άλλες χώρες που έκρυβαν μυστικά.

Η Άπω Ανατολή ήταν ένα αίνιγμα, τότε, για τη Δύση και ο Γκάρεθ ήθελε να διερευνήσει τις ιαπωνικές επεκτατικές προθέσεις· έτσι ξεκίνησε νέα περιπέτεια. Ο Τζόουνς ταξίδεψε στην Ιαπωνία, παίρνοντας συνεντεύξεις από πολλούς σημαντικούς αξιωματούχους και κορυφαίους πολιτικούς, με τον συνήθη τρόπο του, κάνοντας ενοχλητικές ερωτήσεις σχετικά για τις ιαπωνικές προθέσεις στην Ανατολή.

Ενοχλητικός και για την Ιαπωνία!

Ενώ βρισκόταν στο Τόκιο, ο Τζόουνς διέμενε- εν αγνοία του- στο διαμέρισμα του κορυφαίου σοβιετικού κατασκόπου, Ρίτσαρντ Σορτζ, που γνώριζε σαφώς τις ενοχλητικές αναφορές του Γκάρεθ Τζόουνς για τη Σοβιετική Ουκρανία... Αφού έφυγε από την Ιαπωνία, ο Τζόουνς, επισκέφτηκε πολλές χώρες στην Άπω Ανατολή πριν φτάσει τελικά στο Πεκίνο. Από εκεί, ο ατρόμητος δημοσιογράφος ταξίδεψε στην Μογγολία. Κι εκεί κάπου τον περίμενε ο σκληρός θάνατος. Κάποιοι είπαν ότι δολοφονήθηκε από ληστές, άλλοι ότι οι σοβιετικοί πράκτορες... είχαν ολοκληρώσει την αποστολή τους και άλλοι υποστηρίζουν ότι οι Ιάπωνες δεν ήθελαν να βγουν προς τα έξω τα ιμπεριαλιστικά τους σχέδια. Ο Τζόουνς είχε- λένε- απαχθεί από ληστές που ζητούσαν λύτρα χρήματα και όπλα για να τον απελευθερώσουν. Στις 15 Αυγούστου του 1935 οι κινεζικές αρχές ανακάλυψαν το σώμα του Τζόουνς με τρία τραύματα από σφαίρες. Είχε δολοφονηθεί στις 12 του μήνα, μια μέρα πριν κλείσει τα 30 του χρόνια. 

Ο Ουαλός δημοσιογράφος, που πήρε συνέντευξη από τον Χίτλερ, που προέβλεψε ότι ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν κοντά και αποκάλυψε ότι τα σχέδια εδαφικής επέκτασης από τους Ιάπωνες θα προκαλούσαν πυρκαγιά στην Άπω Ανατολή και ίσως σε ολόκληρο τον κόσμο, δεν έζησε για να δει το τι επακολούθησε. Ο Γκάρεθ Τζόουνς γνώριζε πολλά και «έπρεπε» να πεθάνει.

*** Ο μεγάλος λιμός της Ουκρανίας «Holodomor» (στα ουκρανικά σημαίνει «θάνατος από πείνα»), όπως έμεινε στην Ιστορία σκότωσε από 3,5 έως 5 εκατομμύρια ανθρώπους μόνο στην Ουκρανία. Ενώ οι μελετητές συμφωνούν ότι η αιτία του λιμού ήταν ανθρωπογενής (η κολεκτιβοποίηση θεωρείται η αιτία για την εκμετάλευση των σιτηρών από το κράτος και την αποδυνάμωση των εύπορων αγροτών), το κατά πόσο το Holodomor συνιστά γενοκτονία παραμένει αμφισβητούμενο. Πολλοί ιστορικοί συμπεραίνουν ότι ο λιμός σχεδιάστηκε σκόπιμα από τον Ιωσήφ Στάλιν για να εξαλείψει ένα ουκρανικό κίνημα ανεξαρτησίας. Μέχρι σήμερα, συνολικά 32 κράτη έχουν αναγνωρίσει το Holodomor ως γενοκτονία του ουκρανικού λαού.

*** Στο ERTflix υπάρχει το ντοκιμαντέρ Seeds of Hunger Που αναφέρεται στην προσπάθεια του Γκάρεθ Τζόουνς να αποκαλύψει στον κόσμο τον φονικο λιμό της Ουκρανίας