Από τα μεγάλα ερωτηματικά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: Γιατί η Ιαπωνία δεν χτύπησε την ΕΣΣΔ αν και το προετοίμαζε

Πολλά- ακόμα- τα αναπάντητα ερωτηματικά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αν και του χρόνου κλείνουν 80 χρόνια από το τέλος του. Γιατί η Ιαπωνία δεν επιτέθηκε στη Σοβιετική Ένωση, αν και το προετοίμαζε επιμελώς; Δεν χτύπησε την ΕΣΣΔ και επιτέθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες! Ανεξερεύνητοι αι βουλαί του πολέμου…

Από τις αρχές του 20ου αιώνα, η Ρωσία είχε έρθει σε ένοπλη σύγκρουση με την Ιαπωνία. Ο Ρωσοϊαπωνικός πόλεμος του 1904 που είχε ως αντικειμενικό σκοπό και για τους δύο αντιπάλους την κυριαρχία σε Κορέα και Μαντζουρία, είχε αφήσει πίσω του βαθύ μίσος ανάμεσα σε Ρώσους και Ιάπωνες, αλλά και 200.000 νεκρούς. Τότε, η ταπεινωτική ήττα της Ρωσίας είχε ανάψει τη θρυαλλίδα της Επανάστασης.

Και έκτοτε, οι Ιάπωνες ονειρεύονταν να καταλάβουν τη Σοβιετική Σιβηρία και τα σοβιετικά εδάφη της Άπω Ανατολής. Όταν ξέσπασε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος όμως, οι στρατηγοί του Χιροχίτο δεν έδειξαν πρόθυμοι να τα βάλουν με τον Κόκκινο Στρατό, αντίθετα, περίμεναν από τους Ναζί να κάνουν τη σκληρή δουλειά για αυτούς- να βγάλουν το φίδι από την τρύπα, όπως θα λέγαμε- και εκείνοι να χτυπήσουν, όταν θα είχε ανοίξει ο δρόμος διάπλατα.

Περίμεναν στην... αναμονή

Στις 22 Ιουνίου του 1941, η Βέρμαχτ εισέβαλε στην ΕΣΣΔ. Την ίδια στιγμή, ένας άλλος πανίσχυρος και καθ’ όλα έτοιμος στρατός προετοιμαζόταν να περάσει τα σοβιετικά σύνορα στην Άπω Ανατολή: ο ιαπωνικός.
Το Βερολίνο και το Τόκιο, σύμμαχοι του Τριμερούς Συμφώνου και του Συμφώνου κατά της Κομιντέρν, σχεδίαζαν να εξοντώσουν τις σοβιετικές ένοπλες δυνάμεις το συντομότερο δυνατό κι’ έπειτα να διανείμουν τη γιγάντια χώρα μεταξύ τους. Ήταν, δε, κάτι περισσότερο από βέβαιο, πως αν οι Σοβιετικοί δέχονταν σφυροκόπημα από δύση και ανατολή, με το χάλι που είχε τότε ο Κόκκινος Στρατός, θα ήταν διαφορετική η έκβαση του πολέμου. Αν… Κι ενώ όλα ήταν έτοιμα για τον ιαπωνικό Blitzkrieg, αυτός δεν άρχισε ποτέ. Γιατί;

Από το 1918 η Ιαπωνία ορεγόταν τη Σιβηρία. Μάλιστα, στις αρχές του 1920, οι ιαπωνικές δυνάμεις, που ήταν εκπαιδευμένες για επέμβαση στη Ρωσία, αριθμούσαν 100.000 άνδρες· αντιμετωπίζοντας όμως τη διπλωματική πίεση των δυτικών χωρών, αναγκάστηκαν να αποσυρθούν.
Ωστόσο, η ματαίωση της «Σιβηρικής αποστολής» δεν έκανε το Τόκιο να ξεχάσει τις ορέξεις του. Κατά τη διάρκεια ολόκληρης της δεκαετίας του 1920, το Γενικό Επιτελείο των χερσαίων δυνάμεων του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Στρατού ανέπτυξε ενεργά σχέδια πολέμου κατά της Σοβιετικής Ένωσης.
Με την κατάληψη του βορειοανατολικού τμήματος της Κίνας (Μαντζουρία) το 1932, οι Ιάπωνες απέκτησαν ισχυρό έρεισμα για επίθεση στην ΕΣΣΔ. Αμέσως άρχισε η κατασκευή στρατιωτικών αεροδρομίων και σιδηροδρόμων που οδηγούσαν στα σοβιετικά σύνορα. Τα στρατεύματα, που στάθμευαν στην περιοχή, άρχισαν να εκπαιδεύονται στις μεθόδους στρατιωτικών ενεργειών κατά του Κόκκινου Στρατού.

Έπαθαν κι έμαθαν...

Το 1937, ξέσπασε ο Β' Σινοϊαπωνικός Πόλεμος και η Σοβιετική Ένωση άρχισε να στέλνει στρατιωτική υποστήριξη στην κυβέρνηση του Τσανγκ Κάι-σεκ· αυτό προκάλεσε δυσαρέσκεια στο Τόκιο. Το καλοκαίρι του 1938, Ιάπωνες και Ρώσοι συγκρούστηκαν στην περιοχή της λίμνης Χασάν στη «στενή γωνία όπου συναντιούνται τα εδάφη της Κορέας, της Μαντζουρίας και της Ρωσίας». Ο Κόκκινος Στρατός απώθησε τις ιαπωνικές δυνάμεις έξω από το έδαφός του. Όμως, η αποτυχία των Ιαπωνικών Ενόπλων Δυνάμεων στις μάχες του ποταμού Χαλκίν Γκολ, στο έδαφος της Μογγολίας, το 1939 ήταν πολύ πιο σημαντικό πλήγμα για τη «Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου».

Έτσι περιέγραψε κάποτε ο Στρατάρχης Γκεόργκι Ζούκοφ ένα από τα επεισόδια αυτής της ένοπλης αντιπαράθεσης στις «Αναμνήσεις» του: «Οι Ιάπωνες απέκρουαν τις επιθέσεις μας απελπισμένα. Όμως, η τρομερή χιονοστιβάδα από τανκς, τεθωρακισμένα οχήματα και πεζικό, προχωρούσε όλο και περισσότερο, συνθλίβοντας και σπάζοντας ό,τι περνούσε κάτω από τις ράγες τους, υπό πυρά του πυροβολικού και ασταμάτητα χτυπήματα του πεζικού».

Ο Κόκκινος Στρατός ήταν πολύ πιο έτοιμος για μάχη από ό,τι πίστευε η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία της Ιαπωνίας. Η Αυτοκρατορία, ωστόσο, δεν ήθελε να «κάψει» τα σχέδιά της για έναν μελλοντικό πόλεμο εναντίον της ΕΣΣΔ. Και μετά το πάθημα, άρχισε να ενεργεί πιο προσεκτικά και διακριτικά. Ίσως και να ήταν αυτή η προσοχή και η διακριτικότητα που οδήγησε το Τόκιο να υπογράψει Σύμφωνο ουδετερότητας με τη Μόσχα στις 13 Απριλίου του 1941.

Να πέσει πρώτα σαν ώριμος λωτός...

Οι Ιάπωνες γνώριζαν για την προετοιμασία της της Βέρμαχτ για εισβολή στην ΕΣΣΔ, αλλά δεν φάνηκαν πρόθυμοι να ακολουθήσουν από την πρώτη ημέρα των εχθροπραξιών. Όπως έχει καταγραφεί στο «Μυστικό Ημερολόγιο Πολέμου» του Ιαπωνικού Γενικού Επιτελείου, το Σύμφωνο «δίνει επιπλέον χρόνο για να πάρουμε τη δική μας απόφαση σχετικά με την έναρξη του πολέμου κατά των Σοβιετικών».
Μετά την εισβολή της Ναζιστικής Γερμανίας στα εδάφη της ΕΣΣΔ, τον Ιούνιο του 1941, οι Ιάπωνες άρχισαν να παρακολουθούν στενά την κατάσταση, περιμένοντας την ευκαιρία για να χτυπήσουν.

«Η επίθεση πρέπει να εξαπολυθεί όταν η Σοβιετική Ένωση, σαν ώριμος λωτός, θα είναι έτοιμη να πέσει στο έδαφος», είχε δηλώσει ο υπουργός Στρατιωτικών Χιντέκι Τότζο σε μια από τις συνεδριάσεις κορυφής.

Στις 7 Ιουλίου του 1941, ο αυτοκράτορας Χιροχίτο ενέκρινε το σχέδιο επίθεσης κατά της ΕΣΣΔ, το οποίο ήταν γνωστό ως «Kantokuen»· σύμφωνα με εκείνο το σχέδιο, δύναμη 850.000 στρατιωτών, που θα ήταν συγκεντρωμένη στη Μαντζουρία και την Κορέα, θα εισέβαλε στο έδαφος της Σοβιετικής Ένωσης από και προς διάφορες κατευθύνσεις· θα καταλάμβανε το Βλαδιβοστόκ, το Χαμπαρόφσκ, το Πετροπαβλόφσκ-Καμτσάτσκι, με απώτερο σκοπό να εξοντώσει τη Λαϊκή Δημοκρατία της Μογγολίας- συμμάχους των Σοβιετικών- και, τέλος, να φθάσουν στις ανατολικές όχθες της λίμνης Βαϊκάλης.

Η Ναζιστική Γερμανία συνέχισε να προτρέπει τους Ιάπωνες να εισβάλλουν ώστε να έχουν μερίδιο από τη μελλοντική διαίρεση των εδαφών του γκρεμισμένου κολοσσού. Ωστόσο, ενθυμούμενοι τα σκληρά μαθήματα του Χάλκιν Γκολ, οι Ιάπωνες δίστασαν και περίμεναν να πέσει και να μην σηκώνεται αυτός ο κολοσσός. Κάτι που δεν έγινε ποτέ…

Θυμάστε που τα λέγαμε...

Το πρώτο «σήμα κινδύνου» ακούστηκε (και) για την Ιαπωνία κατά τη διάρκεια της Μάχης του Σμολένσκ τον Ιούλιο του 1941. Η σκληρή αντίσταση του Κόκκινου Στρατού απώθησε τους Γερμανούς και ο Κεραυνοβόλος Πόλεμος άρχισε να επιβραδύνεται σημαντικά.
Οι πληροφορίες που έστελναν οι κατάσκοποι ήταν επίσης αποκαρδιωτικές: ο αριθμός των σοβιετικών στρατευμάτων στην Άπω Ανατολή όχι απλώς παρέμενε αρκετά υψηλός (περίπου 500.000), αλλά αυξανόταν σταθερά. Και το «X-hour», η επίθεση, δηλαδή, κατά της ΕΣΣΔ, που αρχικά είχε προγραμματιστεί για τις 10 Αυγούστου, αναβαλλόταν συνεχώς. Η Μάχη της Μόσχας δεν είχε καν αρχίσει και το Τόκιο είχε ήδη αποφασίσει ότι το σχέδιο εισβολής στα εδάφη των Σοβιετικών έπρεπε να καθυστερήσει.
Και τότε, εντελώς αιφνιδιαστικά και αψυχολόγητα, αντί για μια εκστρατεία στο βορρά, επιλέχθηκε ένας πόλεμος κατά των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς και η προέλαση στη Νοτιοανατολική Ασία και η κατάληψη των Ολλανδικών Ανατολικών Ινδιών, οι οποίες από μόνες τους απέδιδαν 20 φορές περισσότερο πετρέλαιο ετησίως από όλα τα εδάφη που ελέγχονται από τους Ιάπωνες μαζί.

Και σε περίπτωση μια ξαφνικής αποτυχίας της ΕΣΣΔ, ένα μέρος του στρατού στη Μαντζουρία περίμενε με το δάχτυλο στη σκανδάλη.
Μετά τη συντριβή της Βέρμαχτ στη Μόσχα και στο Στάλινγκραντ, οι Ιάπωνες άρχισαν να βάζουν τα σχέδια εισβολής κατά της ΕΣΣΔ στα συρτάρια τους και μετά τη Μάχη του Κουρσκ το καλοκαίρι του 1943, τα έκαψαν…

Ανακυβίστηση α λα ιαπωνικά...

Συνειδητοποιώντας ότι η ήττα των χωρών του Άξονα ήταν πλέον ορατή, η Ιαπωνία άλλαξε εντελώς την πορεία της εξωτερικής της πολιτικής έναντι της Σοβιετικής Ένωσης: προσπάθησε να βελτιώσει τις σχέσεις με τον βόρειο γείτονά της. Το φθινόπωρο του 1943, πρόσφερε ακόμη και τις υπηρεσίες της ως διαμεσολαβητής για τη συμφιλίωση Μόσχας και Βερολίνου, αλλά η προσφορά δεν έγινε δεκτή.
Και οι Ιάπωνες κατάλαβαν: εγκατέλειψαν τελείως τα σχέδια επίθεσης και άρχισαν να προετοιμάζονται για πιθανή σοβιετική εισβολή.
Κατά τη Διάσκεψη της Γιάλτας τον Φεβρουάριο του 1945, ο Στάλιν υποσχέθηκε στον Ρούσβελτ και στον Τσώρτσιλ ότι η Σοβιετική Ένωση θα έμπαινε σε πόλεμο κατά της Ιαπωνίας μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους, η ΕΣΣΔ κατήγγειλε το σύμφωνο ουδετερότητας με τη «Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου». Ως αιτία για τις ενέργειές της, η σοβιετική πλευρά, δήλωσε ότι οι Ιάπωνες είχαν βοηθήσει τη Ναζιστική Γερμανία κατά τη διάρκεια του πολέμου εναντίον της ΕΣΣΔ και ότι συνέχισαν να πολεμούν ενάντια στους συμμάχους της Μόσχας: ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο.
Στις 9 Αυγούστου του 1945, η Σοβιετική Ένωση κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας· την ίδια μέρα τα στρατεύματά της εισήλθαν στο έδαφος της Μαντζουρίας και, σε μόλις δέκα ημέρες, εξόντωσαν πλήρως τον στρατό που λίγο καιρό πριν ήταν έτοιμος να εισβάλει!