Βατερλώ 209 χρόνια μετά: Γιατί η Ευρώπη και ο Κόσμος θα ήταν διαφορετικός αν είχε νικήσει ο Ναπολέων

Αν είχε νικήσει ο Ναπολέων, ο Κόσμος μας θα ήταν διαφορετικός; Η Ιστορία δεν γράφεται με τα «αν». Στο Βατερλώ ηττήθηκε ο Βοναπάρτης και όλα ήρθαν όπως τα ξέρουμε…

«Έλα, στρατηγέ όλα τελείωσαν, χάσαμε, πάμε να φύγουμε» είπε ο Ναπολέων Βοναπάρτης σε έναν από τους επιτελείς του.
Ήταν μια μέρα σαν σήμερα πριν από 209 χρόνια ακριβώς: 18 Ιουνίου του 1815. Ο αυτοκράτορας της Γαλλίας το είχε καταλάβει πια ότι είχε ηττηθεί στα τελματώδη χωράφια ενός υψώματος που ονομαζόταν Μπελ Αλιάνς κοντά σε ένα χωριό του Βελγίου που έμελλε να το γνωρίζουν ακόμα και τα νήπια στις επόμενες γενιές και να το θυμούνται και οι ανοϊκοί μέχρι να κλείσουν τα μάτια τους: το Βατερλώ!

Ο Ναπολέων, τώρα, ήθελε να ξεφύγει από τους εχθρούς του, που κάποιοι- όπως οι Πρώσοι- είχαν ορκιστεί να τον εκτελέσουν δημόσια.
Δεν είχε περάσει ούτε μία ώρα που ο Ναπολέων είχε στείλει οκτώ τάγματα της επίλεκτης Αυτοκρατορικής Φρουράς του στον κύριο δρόμο από το Σαρλερουά προς τις Βρυξέλλες, σε μια απεγνωσμένη προσπάθεια να σπάσει τη γραμμή Βρετανών και των συμμάχων τους που διοικούσε ο Δούκας του Ουέλινγκτον. Ο Ουέλινγκτον είχε αποκρούσει την επίθεση με τεράστια συγκέντρωση δύναμης πυρός.
«Σφαίρες, σφαίρες από παντού γέμισαν τον δρόμο με νεκρούς και τραυματίες…», θυμόταν ένας γάλλος στρατιώτης.

Μια σοκαριστική κραυγή έκανε τον υπόλοιπο Γαλλικό Στρατό να ανατριχιάσει: «La Garde recule!» (Η Φρουρά οπισθοχωρεί!)…
Η επόμενη κραυγή γκρέμισε και την τελευταία ελπίδα που θα μπορούσε να είχε ο Ναπολέων για μια ομαλή-τακτική υποχώρηση: «Sauve qui peut!» (ο σώζων εαυτόν σωθήτω…) Σε μέτωπο της μάχης, μήκους πέντε χιλιομέτρων, οι Γάλλοι πέταξαν τα μουσκέτα τους και τράπηκαν σε φυγή, τρομοκρατημένοι από τις λόγχες των Πρώσων που άστραφταν στο φως του φεγγαριού και που θα τους καταδίωκαν μέχρι να σφάξουν και τον τελευταίο.

Σαν τρομαγμένα ελάφια

Ήταν καλοκαίρι και ούτε η θέρμη, ούτε το σκοτάδι θα πλησίαζαν εκείνον τον τόπο της Ευρώπης για μέρες. «Ολόκληρο το στράτευμα βρισκόταν σε πανικό» θυμόταν χρόνια μετά ο στρατηγός Ζαν-Μαρτέν Πετί. «Πεζικό, ιππικό, πυροβολικό, όλοι έτρεχαν προς όλες τις κατευθύνσεις σαν τρομαγμένα ελάφια».
Ο Ναπολέων είχε διατάξει να σχηματιστούν δύο τετράγωνα και στις δύο πλευρές του αμαξόδρομου από την Αυτοκρατορική Φρουρά για να καλύψουν τη διαδρομή· εκεί κατέφυγε ο αυτοκράτορας καθώς ο στρατός του κατέρρευσε. Έχοντας πλάι του, ο Ναπολέων, κάποιους λίγους έμπιστους επιτελείς καθώς και μια μοίρα ελαφρού ιππικού για προσωπική προστασία, έφυγε από το πεδίο της μάχης έφιππος για την αγροικία στο Le Caillou, όπου το πρωινό εκείνο είχε ξυπνήσει γεμάτος ελπίδες για νίκη.

«Από φόβο δεν άφησε πίσω του το παραμικρό ίχνος», έγραψε αργότερα ο Κόμης ντε Φλαό, ένας από τους ανθρώπους του περιβάλλοντος του Ναπολέοντα. Ο Αυτοκράτορας, όμως, ήταν «τόσο καταβεβλημένος από την κούραση και την προσπάθεια των προηγούμενων ημερών, που πολλές φορές δεν μπόρεσε να αντισταθεί στην υπνηλία που τον κυρίευσε, και αν δεν ήμουν εκεί για να τον κρατήσω, θα είχε πέσει από το άλογό του»!

Στις 5 το πρωί της 19ης Ιουνίου σταμάτησαν μπροστά σε μια φωτιά που είχαν βάλει κάποιοι στρατιώτες σε ένα λιβάδι. Ο Ναπολέων ζεστάθηκε και είπε σε έναν από τους στρατηγούς του: «Λοιπόν κύριε, τα κάναμε όλα μια χαρά»… Ήταν ένα σημάδι της ψυχραιμίας του Ναπολέοντα· ακόμη και τότε, μπορούσε να αστειευτεί, όσο τραγική κι αν ήταν η κατάσταση.

Η απόλυτη καταστροφή

Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι η μάχη του Βατερλώ ήταν απόλυτα καταστροφική. Εκτός από τη Μάχη του Μποροντίνο, στην οποία ο Ναπολέων είχε πολεμήσει τη Ρωσία στην ολέθρια εκστρατεία του το 1812, αυτή ήταν η πιο ανθρωποβόρος ημέρα στα 23 χρόνια των Ναπολεόντειων Πολέμων: περίπου από 25.000 έως 31.000 Γάλλοι σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν και πολλοί περισσότεροι αιχμαλωτίστηκαν. Από τους 64 στρατηγούς του Ναπολέοντα, τουλάχιστον οι 26 έχασαν τη ζωή τους. Και οι απώλειες για τους Συμμάχους ήταν επίσης σοβαρές: ο Ουέλινγκτον έχασε 17.200 άνδρες, ο Πρώσος στρατάρχης Γκέμπχαρντ φον Μπλίχερ άλλους 7.000. Και μέσα σε ένα μήνα, η καταστροφή εκείνη θα κόστιζε στον Ναπολέοντα τον θρόνο του.

Περιδιαβαίνοντας στο πεδίο της μάχης σήμερα, είναι πολύ εύκολο να καταλάβεις κάποιος γιατί έχασε ο Ναπολέων. Από το Lion's Mound, το μνημείο ύψους 50 μέτρων, που χτίστηκε τη δεκαετία του 1820 στην κορυφή του πεδίου της μάχης του Βατερλώ, μπορεί κάποιος να δει αυτό που ο Ναπολέων δεν είδε τότε: το δάσος στα ανατολικά από όπου άρχισαν να ξεπετάγονται 50.000 Πρώσοι μια ώρα μετά το μεσημέρι στη γαλλική δεξιά πλευρά, συν τις δύο πέτρινες αγροικίες La Haie Sainte και Hougoumont, από όπου ανακόπηκαν οι γαλλικές επιθέσεις στο μεγαλύτερο μέρος της ημέρας.

Τα ερωτήματα και οι απαντήσεις

Χιλιάδες λίτρα μελανιού έχουν χυθεί, προσπαθώντας οι συγγραφείς να διερευνήσουν το γιατί ο Ναπολέων πολέμησε δίχως φαντασία, με τόσα σφάλματα σε μια τόσο καθοριστική μάχη όπως του Βατερλώ. Εκατοντάδες ιστορικοί έχουν ασχοληθεί για να βρουν απαντήσεις στα ερωτήματα: «Γιατί επιτέθηκε; Πότε, πού και πώς επιτέθηκε; Ωστόσο, 200 χρόνια μετά, πρέπει να τεθούν διαφορετικά ερωτήματα: «Γιατί διεξήχθη η Μάχη του Βατερλώ; Ήταν πραγματικά απαραίτητο να διασφαλιστεί η ειρήνη και η ασφάλεια της Ευρώπης;».

Ο Αυτοκράτορας των Γάλλων δεν έμαθε να μιλά τη γλώσσα τους μέχρι που στάλθηκε σε οικοτροφείο σε ηλικία 9 ετών! Δεν ήταν καν η δεύτερη γλώσσα του, αλλά η τρίτη του. Ο Ναπολέων, μάλιστα, ήταν εξαιρετικά αντι-Γάλλος μέχρι την ηλικία των 20 ετών, διανύοντας περίοδο εφηβικής αγωνίας κατά την οποία αναγνώριζε τους Γάλλους ως εχθρούς της αγαπημένης του Κορσικής.
Παρά την αντιπάθειά του για τους Γάλλους, ο νεανικός Ναπολέων ταυτίστηκε πρωτίστως με τον Διαφωτισμό και τα όνειρα του Ρουσσώ και του Βολταίρου. Το γεγονός ότι και οι δύο αναγκάστηκαν να εξοριστούν από το Γαλλικό Κράτος απλώς αύξησε την απήχησή τους γι' αυτόν. Τα υπόλοιπα είναι Πόλεμος, νίκες, λίγες ήττες και καταξίωση. Τώρα ο Ναπολέων έτρεχε να κρυφτεί…

Δεν τον εμπιστεύονταν...

Το ισχυρότερο κίνητρο που έδωσαν δημοσίως οι Βρετανοί, οι Αυστριακοί, οι Πρώσοι, οι Ρώσοι και οι μικρότερες δυνάμεις για την κήρυξη του πολέμου ήταν ότι δεν μπορούσαν να εμπιστευτούν τον Ναπολέοντα στο να διατηρήσει την ειρήνη. Όπως το έθεσε ένα μέλος του βρετανικού κοινοβουλίου, η ειρήνη «θα είναι πάντα αβέβαιη με έναν τέτοιο άνθρωπο, που όσο βασιλεύει, θα εξοπλίζεται συνεχώς και οι προετοιμασίες για πόλεμο θα είναι πιο αφόρητες από τον ίδιο τον πόλεμο». Αυτό μπορεί να ίσχυε κατά τη διάρκεια της αυτοκρατορικής του περιόδου, αλλά τότε- παραμονή του Βατερλώ- η συμπεριφορά του Ναπολέοντα έδειχνε ότι οι Σύμμαχοι θα μπορούσαν να τον είχαν εμπιστευτεί· είχε πει στο συμβούλιο του ότι είχε αποκηρύξει κάθε όνειρο για την ανασύσταση της αυτοκρατορίας και ότι «εφεξής η ευτυχία και η εδραίωση» της Γαλλίας «θα είναι το αντικείμενο όλων των σκέψεών μου». Ο Ναπολέων γνώριζε καλά ότι μετά 23 χρόνια πολεμικών επιχειρήσεων και εκστρατειών, ο γαλλικός λαός δεν άντεχε άλλο.

Δεν τον συγχώρεσαν ποτέ!

Όμως ο βασιλικός οίκος των Βουρβόνων και οι υποστηρικτές τους δεν είχαν καμία διάθεση να συγχωρήσουν ή να ξεχάσουν και οι αυταρχικοί ηγεμόνες της Ρωσίας, της Πρωσίας και της Αυστρίας ήθελαν να συντρίψουν τις επαναστατικές ιδέες τις οποίες υποστήριζε ο Ναπολέων, συμπεριλαμβανομένης της αξιοκρατίας, της ισότητας ενώπιον του νόμου, της αντιφεουδαρχίας και της θρησκευτικής ανοχής· ουσιαστικά, ήθελαν να γυρίσουν το ρολόι πίσω στην εποχή που η Ευρώπη ( πιο σωστά οι ηγέτες της Ευρώπης) ήταν ασφαλής στην παγωμένη κι’ άπονη αγκαλιά της αριστοκρατίας.

Μόλις έγινε σαφές ότι οι Σύμμαχοι συγκέντρωναν τεράστια στρατεύματα για να εισβάλουν στη Γαλλία και να τον καθαιρέσουν ξανά, ο Ναπολέων ενήργησε γρήγορα, εγκαταλείποντας το Παρίσι. Και όλα έγιναν κατά πως τα ‘χε ταγμένα η μοίρα.

Αν...

Αν ο Ναπολέων είχε παραμείνει αυτοκράτορας της Γαλλίας για τα έξι χρόνια που του απόμεναν μέχρι τον θάνατό του, ο ευρωπαϊκός πολιτισμός θα είχε ωφεληθεί ανεκτίμητα. Η αντιδραστική Ιερά Συμμαχία της Ρωσίας, της Πρωσίας και της Αυστρίας δεν θα μπορούσε να αντιταχτεί σε φιλελεύθερα επαναστατικά κινήματα σε Ισπανία και Ελλάδα, την Ανατολική Ευρώπη, αλλά και αλλού. Η πίεση στη Γαλλία για την κατάργηση της δουλείας στην Ασία, την Αφρική και την Καραϊβική θα είχε αυξηθεί. Τα πλεονεκτήματα της αξιοκρατίας έναντι της φεουδαρχίας θα είχαν γιγαντωθεί. Οι Εβραίοι δεν θα είχαν αναγκαστεί να επιστρέψουν στα γκέτο τους στις Παπικές Πολιτείες και να φορέσουν ξανά το κίτρινο αστέρι. Με λίγα λόγια, όλα θα ήταν διαφορετικά!
Ο Ναπολέων άξιζε να χάσει στο Βατερλώ και ο Ουέλινγκτον να νικήσει, όμως ουσιαστικά εκείνη η επική μάχη δεν χρειαζόταν να δοθεί. Ο κόσμος θα ήταν καλύτερα αν δεν είχε γίνει. Αν…

***Το άρθρο βασίστηκε στο βιβλίο του Andrew Roberts: «Napoleon: A Life». Ο Andrew Roberts είναι Βρετανός βραβευμένος ιστορικός και δημοσιογράφος, συγγραφέας πολλών επιτυχημένων βιβλίων.