Αλωση της Πόλης: Οπως πάντα, τα κάστρα πέφτουν από μέσα

«Τα κάστρα πέφτουν από μέσα»! Και ανατρέχοντας σε ιστορικές πηγές που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση το άπαρτο κάστρο της Κωνσταντινούπολης, από μέσα έπεσε!

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 12 λεπτά ┋

O ιστορικός Γιάννης Κορδάτος* στο βιβλίο του «Ακμή και Παρακμή του Βυζαντίου» γράφει ξεκάθαρα για το ρόλο που έπαιξαν οι θρησκευτικές έριδες (και όχι μόνο), των κατοίκων της Βασιλεύουσας ώστε να διευκολύνουν το έργο των πολιορκητών και να γίνει πραγματικότητα η Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Γράφει ο Κορδάτος: «Στο έβγα του 1452, ο Παλαιολόγος κήρυξε την πρωτεύουσα σε κατάσταση κινδύνου και έκλεισε τις πόρτες του κάστρου. Στρατό όμως δεν είχε. Η μεγάλη βοήθεια που περίμενε δεν ήρθε. Μα κι αν ήθελαν οι δυτικοί να του στείλουν επικουρίες δεν μπορούσαν γιατί είχαν μεγάλα χάλια. Ετσι ο Παλαιολόγος με το δικό του στρατό και με επικουρίες που του έστειλε ο Πάπας (ο καρδινάλιος Ισίδωρος με 200 πολεμιστές) είχε δεν είχε έξι έως επτά χιλιάδες πολεμιστές. Ο Παλαιολόγος για να κολακέψει τον Πάπα διέταξε να γίνει στις 12 του Δεκεμβρίου του 1452 ενωτική λειτουργία, στην οποία μνημονεύτηκε ο Πάπας. Ο καρδινάλιος Ισίδωρος, όχι μόνο χοροστάτησε, αλλά και ως αντιπρόσωπος του Πάπα κάθισε στον πατριαρχικό θρόνο! Η ενωτική αυτή λειτουργία έριξε λάδι στη φωτιά. Οι ενωτικοί θριάμβευσαν, αλλά οι ανθενωτικοί έβριζαν και άρχισαν να υποστηρίζουν, πως ο ιστορικός ναός ήταν μιασμένος και «καταφύγιον δαιμόνων και βωμός ελληνικός».

Μάλιστα εκείνη την ημέρα οι περισσότεροι λαϊκοί και παπάδες δεν πήραν αντίδωρο γιατί η λειτουργία θεωρήθηκε ως «βδελυκτή θυσία» και από τότε η Αγία Σοφία θεωρούταν «Ιουδαίων συναγωγή» και «σπήλαιον και βωμός αιρετικών». Οι πολίτες στην Κωνσταντινούπολη είχαν χωριστεί σε δύο φατρίες έτοιμες να αλληλοσπαραχτούν, όταν στις 6 του Απριλίου ο Μωάμεθ άρχισε την πολιορκία της Πόλης! Σύμφωνα με τους ορισμούς του Κορανίου, ο Μωάμεθ, πριν αρχίσουν οι εχθροπραξίες, ζήτησε από τον Παλαιολόγο να παραδώσει την Πόλη, αλλά ο Παλαιολόγος αρνήθηκε, αν και οι ανθενωτικοί τον πίεζαν να ενδώσει.

Στον στρατό του Μωάμεθ υπηρετούσαν και χριστιανοί (ο Νικολό Μπάρμπαρο - ήταν βενετός γιατρός, αυτόπτης μάρτυρας της πτώσης της Κωνσταντινούπολης το 1453 - τους εκτιμά σε 50.000), από αυτούς οι πιο πολλοί ήταν Σέρβοι, Λατίνοι, Γερμανοί, Ούγγροι, Βοέμοι και Ελληνες! Οι Ελληνες πιθανώς ήταν ανθενωτικοί και από μίσος προς τους ενωτικούς είχαν πάει να πολεμήσουν για να εκδικηθούν τον Παλαιολόγο που δέχτηκε την ένωση των Εκκλησιών! Οι χριστιανοί στα βέλη που έριχναν προς το κάστρο, κολλούσαν χαρτιά στα οποία έγραφαν στους αμυνόμενους να παραδοθούν ειρηνικά και δεν θα πάθουν τίποτα! Από την άλλη ένας Τούρκος πασάς, ο Χαλίλ, έδινε με κατασκόπους του πληροφορίες στον Παλαιολόγο, τον εμψύχωνε και του παράγγελνε να κρατήσει άμυνα. Και μάλιστα ο Χαλίλ είχε οργανώσει συνωμοσία εναντίον του Μωάμεθ. Μετά το πάρσιμο της Πόλης Βυζαντινοί πρόδωσαν τις συνωμοτικές κινήσεις του Χαλίλ που πλήρωσε με το κεφάλι του»!

Από τη μια βλέπουμε, λοιπόν, Ελληνες και Χριστιανούς να πολεμούν τους αμυνόμενους στην Κωνσταντινούπολη κι από την άλλη Τούρκο αξιωματούχο να προσπαθεί να βοηθήσει. Και συνεχίζει ο Κορδάτος την περιγραφή του, παραθέτοντας πάντα τις πηγές: «Οι ανθενωτικοί μέρα και νύχτα παρακαλούσαν τον θεό να φέρει τους Τούρκους μια ώρα αρχύτερα μέσα στην Πόλη για να μην πραγματοποιηθεί η ένωση! Οι καλόγεροι - ήταν και πολλοί- ήθελαν να ανοίξουν οι πόρτες του κάστρου για να επαληθευτούν πιο γρήγορα οι προφητείες: «Ανοίξτε τις πόρτες. Αφήστε τον Μωάμεθ να μπει μέσα. Τότε άγγελος εξολοθρευτής θα σας σώσει»…

Επίσης οι ανθενωτικοί εκμεταλλεύονταν τους παλιούς χρησμούς που προέλεγαν πως είναι θέλημα θεού η Πόλη να τουρκέψει και έσπαζαν το ηθικό των αμυνομένων.
Ο φιλότουρκος και αντιδραστικός Γεννάδιος Σχολάριος (οι περισσότεροι ιστορικοί τον χαρακτηρίζουν φιλότουρκο, δημαγωγό) από τη Μονή Παντοκράτορα, όπου ήταν το αρχηγείο του και το κέντρο των ανθενωτικών έβγαλε προκήρυξη που έλεγε πως η Πόλη θα πέσει στα χέρια των Τούρκων εξαιτίας των ενωτικών»!

Δεισιδαιμονίες και προλήψεις

Οι Τούρκοι βρίσκονται μια δρασκελιά έξω από την Κωνσταντινούπολη και εντός της Βασιλεύουσας οι δεισιδαιμονίες και οι προλήψεις και το παράλογο κυριαρχούν. Σύμφωνα με μια ακόμη προφητεία: Οι τούρκοι θα έφτανα ως τη μέση της Πόλης και τότες άγγελος θα κατέβαινε και θα έδινε τη ρομφαία σε άνθρωπο του λαού κι αυτός θα έδιωχνε τους Τούρκους μακριά! Να σημειωθεί ότι οι ανθενωτικοί δεν αναγνώριζαν τον Παλαιολόγο ως βασιλιά και προέβλεπαν πως ο άγγελος θα ανεβάσει άλλον στο θρόνο το βυζαντινό, αφού όμως μπούνε πρώτα οι Τούρκοι στην Πόλη! Από τον Εβλιά Τσελεμπί (Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής 1611-1682) μαθαίνουμε πως «Τριακόσιοι καλόγεροι το έσκασαν από την πολιορκούμενη Πόλη, αλλαξοπίστησαν και πήραν μέρος στην συνέχεια της πολιορκίας». Επίσης καταγράφεται σαμποτάζ στον Ιππόδρομο, όπου μετά από ισχυρή έκρηξη έχασαν τη ζωή τους 3000 άνθρωποι. Θεωρείται πιθανό φανατικοί ανθενωτικοί να έβαλαν φωτιά σε αποθήκη με εκρηκτικές ύλες.

Οπως γίνεται αντιληπτό, οι εσωτερικές διαμάχες είναι ισχυρότερες από τον εξωτερικό εχθρό. Το φρόνημα των αμυνομένων συνεχώς παραλύει, ο πολύς λαός πεινάει και δυστυχεί και οι ανθενωτικοί όλο και προσεταιρίζονται νέους φανατικούς στους κόλπους τους και καθημερινά κάνουν λιτανείες στις εκκλησίες τους, περιφέρουν ξυπόλητοι εικόνες γύρω από τα τείχη και παρακαλούνε το θεό να τους σώσει, ενώ οι άλλοι πολεμούν τους πολιορκητές. Από την άλλη παρατηρούνται λιποταξίες, απειθαρχία στρατιωτών, έλλειψη τροφίμων και χρημάτων. Ο Παλαιολόγος παρακαλάει τους πλούσιους να συνεισφέρουν, αλλά αυτοί κωφεύουν! Οι επιθέσεις καθημερινά γίνονται και πιο ισχυρές και όλα δείχνουν ότι σύντομα οι Τούρκοι θα πατήσουν την Πόλη.

Σημάδια πτώσης

Στις 25 του Μάη οι Βυζαντινοί τα χάνουν από τη σφοδρότητα της επίθεσης με κανονιοβολισμούς και απόπειρες αναρρίχησης των Τούρκων στο κάστρο. Οι ανθενωτικοί και πάλι βγαίνουν μπροστά και ζητούν να παραδοθεί η Πόλη. Πολλοί υπουργοί και αυλικοί υποστηρίζουν πως πρέπει να φύγει ο Αυτοκράτορας και το ίδιο ενστερνίζεται και ο Πατριάρχης. Η Πόλη ήδη έχει πέσει από μέσα!

Συνεχίζει ο Γιάννης Κορδάτος την ιστορική αφήγησή του: «Συνέβησαν τότε μερικά φυσικά φαινόμενα που έκαναν τον κοσμάκη και τους επίσημους να απελπιστούν. Εγιναν, λένε οι χρονογράφοι, σημεία και τέρατα. Εβρεχε με το τσουβάλι, άστραφτε, σκοτείνιαζε, και τα μπουμπουνητά αχολογούσαν τρομακτικά. Κάποια μέρα κατά τη διάρκεια λιτανείας έπεσε η εικόνα της Παναγίας που την κρατούσαν οι παππάδες και κόλλησε στη λάσπη. Το γεγονός θεωρήθηκε κακός οιωνός». Και οι έριδες ανάμεσα στους υπερασπιστές δεν ήταν λίγες: «Ο αρχηγός των Γενοβέζων Ιουστινιάνης, ο διορισμένος από τον Παλαιολόγο ως γενικός αρχηγός, αντικρίζοντας κίνδυνο στο κάστρο από μεγάλες τρύπες που ανοίχτηκαν από τους κανονιοβολισμούς, ζήτησε από τον δούκα και πρωθυπουργό Λουκά Νοταρά να στείλει πυροβόλα για να μπορέσει να κρατήσει την άμυνα. Ο Νοταράς αρνήθηκε και τότε, κατά τους λατίνους χρονογράφους, ο Ιουστινιάνης είπε οργισμένος στον Νοταρά: «Προδότη, δεν ξέρω τι με κρατάει και δεν σε σφάζω μ’ αυτό το μαχαίρι». Σφάχτηκε αργότερα κι αυτός κι η οικογένειά του από το μαχαίρι των Τούρκων.

Οι ενωτικοί τιμούσαν ως εκείνη τη στιγμή τον Ιουστινιάνη και τον θεωρούσαν σωτήρα και λυτρωτή της Πόλη, όμως μετά το επεισόδιο με τον Νοταρά ήθελαν να τον ξεφορτωθούν. Ο Ιουστινιάνης λαβώθηκε βαριά στις 27 Μαΐου και εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη και κατέφυγε στη Χίο όπου και πέθανε. Ο Νικολό Μπάρμπαρο τον κατηγορεί ότι το ‘σκασε χωρίς λόγο. Η ουσία είναι ότι έφυγε ένας ικανός πολεμιστής και στρατιωτικός ηγέτης και ακολούθησαν πολλές οικογένειες Γενοβέζων με αποτέλεσμα να κλονιστεί περισσότερο το ηθικό των αμυνομένων. Οταν έφυγαν κι οι Γενοβέζοι η άμυνα δεν μπορούσε να βαστάξει…

«Τότε θα ΄γινε το μεγάλο συμβούλιο στο παλάτι, όπου ο Πατριάρχης, οι υπουργοί και οι στρατιωτικοί πήραν την απόφαση να παραδώσουν την Πόλη. Ο Παλαιολόγος λιγοθύμησε. Οι Βυζαντινοί ιστορικοί και οι Λατίνοι χρονογράφοι αν και δεν συμφωνούν μεταξύ τους, όλοι τους σχεδόν γράφουν πως οι Τούρκοι μπήκαν στην Πόλη στις 29 Μαΐου, ύστερα από μεγάλη επίθεση και μάχη και πως έγιναν σφαγές. Όμως, σύμφωνα με τις τουρκικές και πατριαρχικές πηγές, η Πόλη παραδόθηκε ύστερα από συμφωνία. Ο Δούκας μας πληροφορεί πως, ακριβώς γιατί η κατάσταση χειροτέρευε και δεν υπήρχε σωτηρία, ο Παλαιολόγος έστειλε πρέσβεις στον σουλτάνο και ζήτησε τους όρους για την παράδοση της Πόλης. Ο Κριτόβουλος γράφει ότι στις 28 του Μάη επικράτησε στο τουρικό στρατόπεδο απόλυτη ησυχία. Οι Τούρκοι νηστέψανε και κοιμήθηκαν. Αν ήταν η παραμονή της μεγάλης επίθεσης θα επικρατούσε αναταραχή.

Και η Κερκόπορτα

Οι Βυζαντινοι ιστορικοί, Δούκας και Φραντζής περιγράφουν μάχη σώμα με σώμα και σφαγές. Ο Δούκας μάλιστα είναι ο μοναδικός που κάνει λόγο για την περιβόητη Κερκόπορτα και ουδείς άλλος. Οι Λατίνοι χρονογράφοι τα ίδια γράφουν πάνω κάτω και αλληλοσυγκρούονται στις λεπτομέρειες. Ο Κριτόβουλος κάνει λόγο για λιποταξίες και για την πυλίδα του Ιουστίνου, την οποία δεν έχουν ακόμη βρει οι αρχαιολόγοι. «Οι στρατιώτες του σουλτάνου - περιγράφει - έμπαιναν από την πορτούλα (πυλίδα Ιουστίνου) και άλλοι κατέβαιναν από το κατεστραμένο κάστρο…». Πρέπει να υποθέσουμε ότι η πυλίδα ήταν η Κερκόπορτα.

Σύμφωνα με άλλες πηγές (του Ρώσου ιστορικού Ντμίτρι Καντεμίρ), πρέσβεις του αυτοκράτορα διαπραγματεύτηκαν την παράδοση της Κωνσταντινούπολης. Ο Μωάμεθ έκανε δεκτούς τους όρους και οι πρέσβεις επέστρεψαν στο κάστρο. Ο Μωάμεθ θέλοντας να προσθέσει και δικούς του όρους απέστειλε πρέσβεις στην Πόλη, που όμως αντιμετωπίστηκαν εχθρικά παό τους στρατιώτες των τειχών. Οι Τούρκοι επέστρεψαν και περιέγραψαν τα γεγονότα στον σουλτάνο, ο οποίος νομίζοντας ότι ενεπαίχθη από τον Παλαιολόγο διέταξε τη γενική επίθεση. Κατά την έφοδο εφονεύθησαν πολλοί των αμυνομένων και πολλοί είχαν υψώσει λευκές σημαίες («τα της ειρήνης σύμβολα») και φώναζαν στους Τούρκους γιατί παρέβηκαν τη συμφωνία και την δοθείσαν υπόσχεσιν. Ο σουλτάνος όταν έμαθε τα συμβάντα διέταξε την αναστολή της επίθεσης και υποσχέθηκε να τηρήσει τα συμφωνηθέντα και έτσι δέχτηκε από μέρος των κατοίκων της Πόλης την παράδοσή της.

Η Πόλη παραδόθηκε

Οσα υποστηρίζει ο Καντεμίρ επιβεβαιώνονται έμμεσα και από τον Δούκα. Επίσης πατριαρχικές πηγές υποστηρίζουν ότι η Πόλη παραδόθηκε και δεν πάρθηκε. Γράφει ο Κορδάτος: «Ο Γεδεών, πάλι, που μεγάλωσε μέσα στο Πατριαρχείο και ανασκάλεψε τα πατριαρχικά αρχεία, σε κάποια μελέτη, έμμεσα παραδέχεται πως η Πόλη παραδόθηκε στους Τούρκους από τους ανθενωτικούς που τους χαρακτηρίζει κιόλας μυαλωμένους Ελληνες». Οι «μυαλωμένοι Ελληνες» παρέδωσαν τα κλειδιά της Κωνσταντινούπολης στους Οθωμανούς, αν δεχτούμε όσα καταγράφει, τεκμηριωμένα, ο Γιάννης Κορδάτος στην ιστορία του, παραθέτοντας και ένα λαϊκό τραγούδι του Πόντου που «απηχεί την κατακραυγή των ρωμιών της Τραπεζούντας για την προδοσία των ανθενωτικών:
«Την Πόλην όντας όριζεν ο Έλλεν Κωνσταντίνον
είχεν πορτάρους δίκλωπους (προδότες), αφέντες φοβετσιάρους,
εκείνος είχεν σύνοδον Ρωμαίους δωδεκάραν,
εκείνος είχεν σύνοδον Ρωμαίους αφεντάδες.
Εκείν’ ‘κ’ εκρίναν δίκαια, εδώκαν τα κλειδία’»
Μέχρι εκεί παραθέτει το τραγούδι ο Κορδάτος στο βιβλίο του, όμως έχει και παρακάτω:
«…εκλείδωσαν τα εγκλησιάς, όλα τα μοναστήρια,
εκλείδωσαν τ’ Αϊάν Σοφιάν, το μέγα μοναστήριν.
Απ’ ουρανού κλειδίν ερθέν σ Αϊάς Σοφιάς την πόρταν.
Χρόνους ήρθαν κι επέρασαν, καιροί έρθαν κι εδέβαν,
‘νεσπάλθεν (λησμονήθηκε) το κλειδίν αθές κι απέμνεν κλειδωμένον.
Θελ’ απ’ ουρανού μάστοραν και από γην αργάτεν.».
Και η Ιστορία άλλα λέει και οι ιστορικοί διαφωνούν και ο ένας ανατρέπει τον άλλον
Και η Ιστορία έγραψε πως η Κωνσταντινούπολη έπεσε μια μέρα σαν σήμερα 29 του Μαΐου. Ο νέος… σουλτάνος έχει δώσει εντολή σήμερα να αναγνωστεί το απόσπασμα από το Κοράνι στην Αγιά Σοφιά, στον Εβρο η κατάσταση είναι τεταμένη και ο «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς» ακόμη μαρμαρωμένος μένει και τα δημοτικά τραγούδια κρατούν ζωντανή την παράδοση: «Σώπασε Kυρά Δέσποινα, και σεις 'κόνες μην κλαίτε· Πάλε με χρόνους με καιρούς, πάλε δικά σας είναι».

*Ο Γιάνης Κορδάτος (Ζαγορά Πηλίου 1891 – Αθήνα 1961) ήταν κοινωνιολόγος, ιστορικός, πολιτικός και νομικός, οπαδός του μαρξισμού. Παρότι αυτοδίδακτος ιστορικός, υπήρξε πολυγραφότατος μελετητής της ελληνικής ιστορίας από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή.

Διαβάστε ακόμη