Δημήτρης Μητροπάνος: Η «Ρόζα» ήταν στα αζήτητα μέχρι που έγινε λαϊκός ύμνος στα χείλη του (vid)

Στις 19 Απριλίου 2012, 45.000 κόσμου βρέθηκαν στο Α' νεκροταφείο Αθηνών για να αποτίσουν φόρο τιμής και να πουν το «ύστατο χαίρε» σε έναν πολύ μεγάλο της μουσικής, στον Δημήτρη Μητροπάνο, ο οποίος είχε αφήσει την τελευταία του πνοή δύο ημέρες πριν, στις 17 Απριλίου, έπειτα από τη σύντομη νοσηλεία του στο νοσοκομείο «Υγεία». 

Ανάμεσα στα εκατοντάδες τραγούδια που είχε προλάβει να ερμηνεύσει στα 40 και πλέον χρόνια της καριέρας του, εκείνο που αναμφίβολα άφησε ανεξίτηλο σημάδι στα αυτιά και τις ψυχές των ανθρώπων είναι η «Ρόζα», σε στίχους του Άλκη Αλκαίου και μουσική του Θάνου Μικρούτσικου. 

Η ιστορία ενός «ύμνου» που έμενε στα αζήτητα

Ίσως σήμερα, 23 χρόνια μετά την κυκλοφορία του, να μοιάζει αδιανόητο ότι αυτό το κομμάτι παρέμενε σε ένα συρτάρι για περίπου 20 χρόνια, πριν τελικά ειπωθεί από τα χείλη του Δημήτρη Μητροπάνου. Κι όμως, η «Ρόζα» γράφτηκε το 1976 από τον επίσης σπουδαίο Άλκη Αλκαίο για να ηχογραφηθεί με τη φωνή του Δημήτρη Μητροπάνου, όπως την ξέρουμε σήμερα, το 1996 μαζί με τα υπόλοιπα του δίσκου «Στου αιώνα την παράγκα», σε στίχους Άλκη Αλκαίου, Κώστα Λαχά, Λίνας Νικολακοπούλου, Γιώργου Κακουλίδη και σε μουσική όλων του Θάνου Μικρούτσικου. 

Όταν, λοιπόν, ο Αλκαίος έδωσε τη «Ρόζα» στον Μικρούτσικο το 1976 για να τη μελοποιήσει, εκείνος ναι μεν είχε πολύ γρήγορα έμπνευση για τη μουσική που έπρεπε να συνοδεύει αυτούς τους στίχους αλλά η ώρα ήταν περασμένη και, μη θέλοντας να ενοχλήσει τους γείτονες της πολυκατοικίας που έμενε, έκανε μια υποτυπώδη ηχογράφηση, πατώντας τη σουρντίνα του πιάνου  του (ένα εξάρτημα που προσαρμόζεται στα έγχορδα όργανα για να "πνίγει" τον ήχο).

Όπως ίσως ήταν αναμενόμενο, αυτή η μέτρια ηχογράφηση δεν έπεισε μεγάλους καλλιτέχνες (μεταξύ αυτών και τη Χαρούλα Αλεξίου) για την αξία του κομματιού κι έτσι για περίπου 20 χρόνια η «Ρόζα» έμενε στο αρχείο του Θάνου Μικρούτσικου. Για καλή τύχη της μουσικής και όλων μας, όμως, προέκυψε η συνεργασία του συνθέτη με τον τραγουδιστή το 1996 για τις ανάγκες του δίσκου «Στου αιώνα την παράγκα». Έτσι, η «Ρόζα» βγήκε από το συρτάρι και απέκτησε την υπόσταση που όλοι μας γνωρίζουμε, με τη φωνή του Δημήτρη Μητροπάνου. 

Όσον αφορά στην ηχογράφηση του κομματιού, ούτε αυτή ήταν μια εύκολη υπόθεση. Ο Θάνος Μικρούτσικος έχει δηλώσει στη βιογραφία του «Ο Θάνος και ο Μικρούτσικος», που επιμελήθηκε ο δημοσιογράφος και στιχουργός Οδυσσέας Ιωάννου: «Οι ηχογραφήσεις ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1996. Η "Ρόζα" μας παίδεψε πολύ στο στούντιο. Δεν μπορούσαμε να βρούμε τον τρόπο που θα έπαιζαν τα τύμπανα. Ήμασταν έξι ώρες και προσπαθούσαμε να βρούμε κάτι που θα με ικανοποιούσε. Ντράμερ ήταν ο σπουδαίος μουσικός Νίκος Καπηλίδης. Δεν ήθελα τα τυπικά χτυπήματα του ζεϊμπέκικου. Κάποια στιγμή ζητάω από τον Καπηλίδη να βγάλει το πουκάμισό του! "Σοβαρολογείτε;", με ρωτάει. "Απολύτως", του απαντάω. Βγάζει το πουκάμισο και ζητάω αν υπάρχει στο στούντιο καμιά προβιά για να φορέσει! Προβιά βέβαια δεν βρήκαμε, αλλά λέω στον Καπηλίδη να σκεφτεί ότι είναι ένας Βίκινγκ και να παίξει το κομμάτι όπως θα έπαιζε το ζεϊμπέκικο ένας Βίκινγκ. Τα κατάφερε απόλυτα». 

Μάλιστα, ο συνθέτης θυμάται ότι ο Δημήτρης Μητροπάνος δεν μπορούσε επί δύο εβδομάδες να ερμηνεύσει το κομμάτι επειδή είχε τρακ! 

Αναφορά στη Ρόζα Λούξεμπουργκ;

Πολλοί ήταν εκείνοι που όταν πρωτάκουσαν τη «Ρόζα» πίστεψαν πως ο Άλκης Αλκαίος την είχε γράψει ως φόρο τιμής στη Ρόζα Λούξεμπουργκ. Ο ίδιος ο στιχουργός δεν επιβεβαίωσε ούτε διέψευσε ποτέ αυτές τις φήμες. 

Ο Θάνος Μικρούτσικος, όμως, έχει δηλώσει πως ναι, το κομμάτι δεν μπορεί παρά να είναι αναφορά στην εμβληματική προσωπικότητα της εβραϊκής καταγωγής μαρξίστριας θεωρητικού και επαναστάτριας.

Συγκεκριμένα, έχει πει σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Η Αυγή» το 2014: «Δε θέλησε ποτέ, μα ποτέ, όσες φορές και αν τον ρώτησα να μου πει, αλλά προσωπικά είμαι εκατό τοις εκατό σίγουρος ότι ναι, είναι! Κάποιο πολύ κοντινό του πρόσωπο μου είχε πει ότι κάποτε υπήρχε στην ζωή του μία Ρόζα αλλά για εμένα αναμφίβολα το τραγούδι έχει γραφτεί για την Λούξεμπουργκ. Το αποδεικνύει νομίζω και ο συγκλονιστικός στίχος "πώς η ανάγκη γίνεται Ιστορία / πώς η Ιστορία γίνεται σιωπή" ο οποίος συνοψίζει την συγκυρία καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο στην ελληνική γλώσσα». 

Στο Ηρώδειο, ο Δημήτρης Μητροπάνος ερμηνεύει τη «Ρόζα» υπό βροχή και ο κόσμος όρθιος τον χειροκροτά

Δεν θα ήταν υπερβολή αν, παραφράζοντας τον ποιητή, λέγαμε πως ο Μητροπάνος μ' ένα τραγούδι ξεκλείδωσε όλη την αθανασία. Γιατί πώς στ' αλήθεια πεθαίνει κάποιος όταν δεν σταματά να βρίσκεται στα χείλη των ανθρώπων, σε λύπες και χαρές;